ایمان از روی ترس

سؤال

آیا ایمان از روی ترس، بی‌فایده است؟ با ادله قرآنی، تبیین نمائید.

ایمان بر پایه اختیار بنا شده است. بر اساس آیات قرآن اگر خداوند می‌خواست، همه مردم را به اجبار، هدایت می‌کرد:﴿وَ لَوْ شاءَ لَهَداکُمْ أَجْمَعِینَ؛ و اگر [خدا] می‌خواست مسلما همه شما را هدايت می‌‏كرد.﴾(نحل:۹)

خداوند می‌توانست همگان حتی منکران لجوج را وادار به پذیرش ایمان کند؛ اما چنین کاری نکرد؛ زیرا ایمان اجباری، بی‌ارزش و فاقد معنویت و تکاملی است که انسان به آن نیاز دارد. نعمت اختیار و آزادی اراده یکی از مهمترین عوامل تکامل انسان است، خداوند انسان را موجودی انتخابگر آفرید، و او را هدایت اجباری نکرد.

خداوند می‌فرماید: کسانی که از روی ترس و اضطرار، ایمان می‌آورند، ایمان آنها ارزشی ندارد. وقتی عذاب را ببینند، البته ایمان می‌آورند، ولی ایمان اضطراری (و از روی ترس) فایده‌ای ندارد. ایمان اختیاری، مقبول درگاه الهی است و آدمی را به سوی سعادت زندگی دنیا و آخرت سوق می‌دهد، اما ایمان اضطراری که در هنگام دیدن عذاب است، نه در درگاه خداوند قبول است، و نه دردی را از او درمان می‌کند.

عبادت از روی ترس

بندگان سه نوع، خداوند را عبادت می‌کنند. گروهی به امید پاداش، گروهی به واسطه ترس از دوزخ و گروهی هم خداوند را به خاطر عشق و محبت به او، بندگی می‌کنند. امام صادق(ع) در حدیثی می‌فرمایند: «بندگان سه دسته‌اند: گروهی خداوند را از ترس، عبادت می‌کنند، که این عبادت بردگان است. گروهی خداوند را به طمع ثواب، عبادت می‌کنند، که این عبادت مزدوران است، و گروهی خداوند را از سر عشق و محبت به او، عبادت می‌کنند که این عبادت آزادگان است و این برترین عبادت است».

هرچند فضیلت دسته اول و دوم به اندازه دسته سوم نیست ولی خداوند انتظار دارد بندگان به حدی از کمال برسند که خدا را چون شایسته عبادت است، بپرستند. در عیان حال افرادی که از روی ترس و یا امید به پاداش خداوند را عبادت کنند ثواب می‌برند و براساس وعده الهی از نعمت بهشت برخوردار خواهند گردید.

مطالعه بیشتر

1. شرح حدیث جنود عقل و جهل، امام خمینی (ره).
2. ایمان، سید عبدالحسین دستغیب.
3. ایمان چیست و مؤمن کیست؟، رجبعلی مظلومی.