وظایف منتظران ظهور: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
(ابرابزار) |
||
| (یک نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{در دست ویرایش|کاربر=A.ahmadi }} | {{در دست ویرایش|کاربر=A.ahmadi}} | ||
{{شروع متن}} | {{شروع متن}} | ||
{{سوال}}منتظر امام زمان باید چه کارهایی جهت وفاداری به ایشان بکند؟{{پایان سوال}} | {{سوال}}منتظر امام زمان باید چه کارهایی جهت وفاداری به ایشان بکند؟{{پایان سوال}} | ||
{{پاسخ}} | {{پاسخ}} | ||
{{درگاه|مهدویت}} | {{درگاه|مهدویت}} | ||
پرسشگر گرامی برای هر کسی که امام زمان را دوست داشته و در انتظار او به سر | پرسشگر گرامی برای هر کسی که امام زمان را دوست داشته و در انتظار او به سر می‌برد وظایفی شمرده شده است که در صورت عمل به آنها امام مهدی(عج) از ما خشنود گشته و می‌توانیم از یاران واقعی آن حضرت به شمار آییم. از این روی سزاوار است وظایف یک منتظر واقعی را برشمریم تا به وسیله آنها مورد رضایت حضرت ولیعصر قرار گیریم. | ||
وظایف کلی شخص منتظر به وظایفی که مربوط به خود شخص منتظر است و وظایفی که شخص منتظر در قبال جامعه و اجتماع دارد قابل تقسیم است که اینک هر یک بیان می‌شود: | |||
الف) | الف) وظایف کلی فردی منتظران | ||
۱ - | ۱ - تهذیب نفس و خودسازی: از مهمترین وظایف فردی منتظران دولت حق، پارسایی و آراستگی به اخلاق خوب و پسندیده است. | ||
امام صادق( | امام صادق (علیه السلام) می‌فرمایند: | ||
«هرکس دوست دارد در شمار اصحاب و یاران حضرت قائم(عج) باشد، باید در عصر انتظار مظهر اخلاق نیک اسلامی باشد چنین کسی اگر پیش از قیام قائم درگذرد پاداش او مانند کسانی باشد که قائم را درک کنند و به حضور او برسند…». (<ref>مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار (المکتبه الاسلامیه، ذی القعده الحرام ۱۳۸۴ هـ ق) ج۵۲، ص۱۴۰، ح ۵۰.</ref>) | |||
امام عصر(عج) در | امام عصر(عج) در ندایی نورانی منتظران را به انجام اعمال پسندیده در زمان غیبت فرا می‌خواند و می‌فرماید: | ||
«پس | «پس هریک از شما باید آنچه را که موجب دوستی ما می‌شود پیشهٔ خود سازد و از هرآنچه که موجب ناخشنودی ما می‌گردد دوری گزیند زیرا فرمان ما به یک باره و ناگهانی فرا می‌رسد و در آن زمان توبه و بازگشت برای کسی سودی ندارد و پشیمانی از گناه کسی را از کیفر ما نجات نمی‌بخشد». (<ref>طبرسی، ابومنصور، الاحتجاج، پیشین، ج۲، ص۹۹۹.</ref>) | ||
۲ - | ۲ - تمسک به ریسمان ولایت: از وظایف منتظران تمسک به ولایت ائمه(ع) در حوزه فردی است چه آنکه تنها راه نجات و سعادت تمسک جستن به آن بزرگواران است و جدایی از ایشان چیزی جز خسران و بدبختی را به دنبال نخواهد داشت: | ||
«آنکه از شما اهل بیت جدا شد گمراه گردید و آنکه به شما تمسک نمود رستگار شد». (<ref>مفاتیح الجنان، زیارت جامعهٔ کبیره.</ref>) | |||
در | در روایات زیادی این وظیفهٔ مهم ذکر شده است. امام صادق (علیه السلام) فرمود: | ||
«زمانی بر مردم فرارسد که پیشوایشان از آنان غایب گرد ند، زراره پرسید: در آن زمان مردم چه کنند؟ حضرت فرمود: به همان امر (ولایت) که بر آنند چنگ زنند تا اینکه (امامشان) بر ایشان آشکار شود». (<ref>شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، انتشارات اسلامی، تصحیح علی‌اکبر غفاری، باب ۳۳، ح ۴۴.</ref>) | |||
و | و یا امام کاظم (علیه السلام) فرمود: | ||
«خوشا به حال | «خوشا به حال شیعیان ما، آنان که در زمان غیبت قائم ما به ریسمان (ولایت) ما چنگ زنند». (<ref>شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، انتشارات اسلامی، تصحیح علی‌اکبر غفاری، ج۲، ص۳۶۱، ح ۵.</ref>) | ||
و اما | و اما تمسک به ولایت اهل بیت یعنی علاوه بر اعتقاد به امامت آن بزرگواران خط اعتقادی و عملی خویش را با استواری و صلابت نگاه داشتن چنان‌که امام صادق (علیه السلام) می‌فرماید: | ||
«هرگاه زمان | «هرگاه زمان غیبت فرارسید به دستورات امامان پیشین چنگ زنید تا امام آخرین ظهور کند». (<ref>مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، المکتبه الاسلامیه، ذی‌القعده الحرام ۱۳۸۴ق، ج۵۲، ص۱۳۳، ح ۳۷.</ref>) | ||
و | و نیز فرمودند: | ||
«هرگاه | «هرگاه روزی رسید که امامی از آل محمد (صلی الله علیه وآله) در میان خود حاضر نداشتید همان امامانی را که دوست می‌داشتید دوست بدارید و همان کسان (خط باطلی) را که دشمن می‌داشتید دشمن بدارید و همواره در خط ولایت حقّه جای داشته باشید و صبح و شام در حالت انتظار به سر ببرید… و همان دینی را که داشتید داشته باشید تا خداوند ستارهٔ هدایت شما راطالع سازد تا خداوند صاحب دین را برساند». (<ref>مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، المکتبه الاسلامیه، ذی‌القعده الحرام ۱۳۸۴ق، ج۵۲، ص۱۳۴، ح ۳۸.</ref>) | ||
۳ - صبر و | ۳ - صبر و پایداری | ||
روح و جوهر | روح و جوهر اصلی انتظار، صبر و مقاومت است؛ زیرا هدف اصلی ازا نتظار زنده نگه داشتن روح امید و نشاط و احساس تعهد و مسئولیت و پیوند روحی با امام موعود است و زنده بودن این امید و احساس مسئولیت بدون صبر ممکن نیست انتظار بدون عنصر صبر و پایداری، پوسته ای است بدون مغز و قالبی است بی محتوا، از اینرو همواره خصلت الهی و حیاتی انتظار، با صبر و شکیبایی قرین گشته است امام صادق (علیه السلام) می‌فرمایند: | ||
«از | «از دین امامان، پارسایی است… و انتظار فرج باصبر و شکیبایی». (<ref>مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، المکتبه الاسلامیه، ذی‌القعده الحرام ۱۳۸۴ق، ج۵۲، ص۱۲۲، ح ۱.</ref>) | ||
بنابراین یکی از مهمترین وظایف منتظران در دوران غیبت، صبرو پایداری است این خصلت تا آن جا اهمیت دارد که مایه امتیاز مردم آخرالزمان از مسلمانان صدر اسلام به شمار می‌آید، امام صادق (علیه السلام) به نقل از پیامبر (صلی الله علیه وآله) فرمودند: | |||
«پس از شما | «پس از شما کسانی بیایند که یک نفر ایشان پاداش پنجاه نفر از شما را داشته باشند (اصحاب) گفتند: ای رسول خدا! ما در جنگ بدر و احد و حنین با تو بودیم و دربارهٔ ما آیه نازل شده است؟ پیامبر (صلی الله علیه وآله) فرمود: اگر آنچه به ایشان رسد به شما رسد شکیبایی آنان را ندارید». (<ref>مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، المکتبه الاسلامیه، ذی‌القعده الحرام ۱۳۸۴ق، ج۵۲، ص۱۳۰، ح ۲۶.</ref>) | ||
عنصر | عنصر پایداری آنقدر حیاتی بوده که صابران دورهٔ انتظار از گروندگان به غیب و بلکه از مفلحان و رستگاران شمرده شده‌اند، پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرموده أند: | ||
«خوشا به حال صبر | «خوشا به حال صبر کنندگان در دوران غیبت مهدی(عج)... آنها کسانی هستند که خداوند در کتابش آنها را توصیف نموده و فرموده است:... آنها کسانی هستند که به غیب ایمان آورده‌اند». | ||
و | و نیز فرموده است: | ||
«... آنها حزب | «... آنها حزب خدای متعال هستند که به راستی حزب خدا رستگارند». (<ref>مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، المکتبه الاسلامیه، ذی‌القعده الحرام ۱۳۸۴ق، ج۵۲، ص۱۴۳، ح ۶۰.</ref>) | ||
اما | اما عرصه‌هایی که منتظِر لازم است صبرو شکیبایی پیشه کند: | ||
از | از طولانی شدن دوران غیبت مأیوس نگردد | ||
شخص منتظر لازم است بر | شخص منتظر لازم است بر فرارسیدن ظهور حضرت و دولت حقّه مهدی(عج)، شتاب نکند. حضرت علی (علیه السلام) می‌فرماید: | ||
«چشم به راه | «چشم به راه رسیدن فرج باشید و از کارگشایی و آسایش رسانی الهی نومید مباشید». (<ref>مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، المکتبه الاسلامیه، ذی‌القعده الحرام ۱۳۸۴ق، ج۵۲، ص۱۲۳، ح ۷.</ref>) | ||
و | و نیز آن حضرت می‌فرمایند: | ||
«در | «در برپایی حکومت عدل و حق شتاب مکنید پس از آنکه زمان مناسب آن فرا رسد که پشیمان خواهید شد و زمان آن را دور و دراز نپندارید که دلهایتان سخت و ناامید شود». (<ref>مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، المکتبه الاسلامیه، ذی‌القعده الحرام ۱۳۸۴ق، ج۵۲، ص۱۲۳، ح ۷.</ref>) | ||
طبق | طبق این حدیث شریف منتظر باید راهی میانه برگزیند و چنین بپندارد که در عین حال که زمان و شرایط مناسب برای این حادثهٔ مهم و بی نظیر ضروری است لیکن این مناسبت‌ها و شرایط ممکن است در زمانی بس اندک پدید آید و محیط آمادهٔ ظهور و فرج گردد. | ||
بنابراین، نباید به گونه ای به دولت حقه و ظهور آن نگریست که حس امید و حالت انتظار و آمادگی و عنصر از جامعه رخت بربندد. | |||
آنانکه درعصر غیبت بردبار و صابر نباشند و عجله کنند هلاک خواهند شد چنان‌که از امام محمد تقی (علیه السلام) دربارهٔ امام بعد از امام حسن عسکری (علیه السلام) سؤال شد حضرت گریه شدیدی کردند آنگاه فرمودند: | |||
«و عجله | «و عجله کنندگان هلاک شوند و تسلیم کنندگان، نجات یابند». (<ref>سید محمد تقی موسوی اصفهانی، وظیفه الانام فی زمن غیبه الامام (انتشارات دبستانی) ص۵ و ۴، به نقل از اکمال الدین و اتمام النعمه، ج۲، ص۳۷۸.</ref>) | ||
صبر در مقابل حوادث و آزار دشمنان | صبر در مقابل حوادث و آزار دشمنان | ||
امام | امام حسین (علیه السلام) فرمودند: | ||
«برای او (مهدی) غیبتی است که اقوامی در آن از دین خارج شوند و گروهی بر دین ثابت قدم بمانند و آزار و اذیت می‌کشند و به آنها گفته می‌شود: این وعده (ظهور) چه وقت عملی می‌شود اگرراست می‌گویید؟ بی تردید صبرکننده در زمان غیبت، در برابر آزار و تکذیب (مخالفان) به منزله جهاد کنندهٔ با شمشیر در رکاب رسول الله (صلی الله علیه وآله) است». (<ref>شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، انتشارات اسلامی، تصحیح علی‌اکبر غفاری، ج۱، باب ۳۰، ص۳۱۷، ح۳.</ref>) | |||
و امام صادق( | و امام صادق (علیه السلام) فرمودند: | ||
«.. | «.. آیا نمی دانی کسی که منتظر امر ما (حکومت ما) باشد و بر بیمها و آزارهایی که بیند شکیبایی ورزد در روز بازپسین در کنار ما خواهد بود». (<ref>مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، المکتبه الاسلامیه، ذی‌القعده الحرام ۱۳۸۴ق، ج۵۲، ص۲۵۴.</ref>) | ||
صبر در مقابل شبهات و | صبر در مقابل شبهات و القائاتی که علیه دین می‌شود | ||
در آخرالزمان شبهات | در آخرالزمان شبهات شیاطین چنان عرصه را بر متدینین تنگ می‌کنند که از حضرت امام صادق (علیه السلام) روایت شده که: | ||
«برای صاحب این امر غیبتی است که متمسک در آن غیبت، بدین خود مانند کسی است که با دست خود خار درخت خاردار را بتراشد». (<ref>مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، المکتبه الاسلامیه، ذی‌القعده الحرام ۱۳۸۴ق، ج۵۲، ص۱۲۵.</ref>) | |||
روشن است | روشن است که بسیار صبر و شکیبایی می‌طلبد که فردی در عصر غیبت، در مقابل سم پاشی‌های شیاطین بر دین خود ثابت قدم بماند. | ||
از آنجا | از آنجا که صبر در این زمینه مجاهدت فراوان می‌طلبد و این عرصه میدان بسیار خطیری است همیشه باید از خدای متعال استمداد و توفیق ثبات قدم را طلبید، از این روست که به مردمان آخرالزمان سفارش شده که بر خواندن این دعا مداومت نمایند: | ||
«یا الله یا رحمن یا رحیم یا مقلب القلوب ثبت قلبی علی دینک». (<ref>شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، انتشارات اسلامی، تصحیح علی‌اکبر غفاری، ج۲، باب ۳۳، ص۳۵۲، ح ۴۹.</ref>) | |||
ب- | ب- وظایف منتظران در قبال حضرت | ||
۱-معرفت و شناخت امام( | ۱-معرفت و شناخت امام (علیه السلام) | ||
از | از مهمترین وظایف منتظران در برابر امام (علیه السلام) شناخت آن حضرت است، منظور از شناخت امام، تنها شناخت ظاهری و حسب و نسب وی نیست، چه آنکه بسیاری از کسانی که به دشمنی و جنگ با ائمه علیهم السلام برخاستند به‌طور کامل حسب و نسب و چهرهٔ ظاهری امام را می‌شناختند، بلکه مقصود از معرفت و شناخت امام (علیه السلام) شناخت مقام امام و اعتقاد به امامت او و واجب الطاعه دانستن وی و واسطهٔ نزول رحمت و الطاف الهیه قرار دادن است. | ||
چنین معرفتی ما را با رمز عبودیت خالق هستی آشنا نموده و از بندگی طاغوت‌ها می‌رهاند. روایات متعددی براین مهم تأکید و دلالت دارند که به پاره ای از این روایات اشاره می‌کنیم: | |||
پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمودند: | |||
«من مات و لم | «من مات و لم یعرف امام زمانه مات میته جاهلیه». (<ref>شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، انتشارات اسلامی، تصحیح علی‌اکبر غفاری، ج۲، ص۴۰۹، باب ۳۸، ح ۹.</ref>) | ||
هرکس بمیرد و امام زمانش را نشناسد به مرگ حاهلیت مرده است. | |||
آری شناختن امام (علیه السلام) شناختن خطِّ حرکت تکاملی و خصوصیات آن است و نشناختن این خط یا مستلزم رکود است و سقوط یا انحراف و حرکت در جهت ضد، و اینها همه دوری و دورشدن از هدایت است و سقوط در ورطه هلاک و جاهلیت. | |||
از حضرت امام صادق( | از حضرت امام صادق (علیه السلام) نقل شده است که: «روزی امام حسین (علیه السلام) بر یاران خود وارد شدند، بعد از حمد خداوند و درود بر پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمودند: | ||
«ای مردم! خداوند بندگان را نیافرید مگر برای اینکه او را بشناسند زمانی که او را شناختند او را پرستش کنند و هنگامی که او را پرستش کردند با عبادت او از بندگی غیر او بی‌نیاز می‌شوند. شخصی سؤال کرد: ای پسر پیامبر! پدر و مادرم فدای شما باد معرفت خداوند چیست؟ فرمود: شناخت اهل هر زمانی نسبت به امامشان، امامی که طاعت او بر آنان واجب است». (<ref>مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، المکتبه الاسلامیه، ذی‌القعده الحرام ۱۳۸۴ق، ج۵، ص۳۱۲، ح ۱.</ref>) | |||
معرفت و شناخت امام عصر(عج) به اندازه | معرفت و شناخت امام عصر(عج) به اندازه ای اهمیت دارد که با وجود آن درک کردن ظهور آن حضرت و درک نکردن ظهور مساوی و یکسان شمرده شده و عارف به امام ثواب کسی را خواهد داشت که در رکاب آنحضرت باشد چنان‌که امام باقر می‌فرماید: | ||
«هر | «هر کسی بمیرد و امامش را شناخته باشد تقدم و تأخیر این امر (ظهور مهدی) او را زیان ندهد، اگر کسی بمیرد و امام خود را شناخته باشد مانند کسی است که در خیمهٔ امام قائم(عج) همراه او باشد». (<ref>محمد بن یعقوب کلینی، اصول کافی (انتشارات مسجد چهارده معصوم) ترجمه سید جواد مصطفوی، ج۲، ص۱۹۸.</ref>) | ||
از | از این رو توصیه شده که در عصر غیبت معرفت نسبت به امام زمان(عج) را از خدای متعال بخواهید و مرتب چنین دعا کنید: | ||
«اللهم | «اللهم عرفنی نفسک فانک ان لم تعرفنی نفسک لم اعرف نبیک، اللهم عرفنی نبیک فانک ان لم تعرفنی نبیک لم اعرف حجتک، اللهم عرفنی حجتک فانک ان لم تعرفنی حجتک ضللت عن دینی». (<ref>شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج۲، ص۵۱۲، باب ۵۴، انتشارات اسلامی، تصحیح علی اکبر غفاری.</ref>) | ||
بارالها خودت را به من بشناسان | بارالها خودت را به من بشناسان که اگر خودرا به من نشناسانی پیغمبرت را نخواهم شناخت بارالها! پیغمبرت را به من بشناسان که اگر پیغمبرت را به من نشناسانی حجت تو را نخواهم شناخت، بارالها حجت خود را به من بشناسان که اگر حجت خودرا به من نشناسانی از دینم گمراه می‌گردم. | ||
۲ - انتظار فرج | ۲ - انتظار فرج | ||
از جمله وظائف مهم مردم در زمان | از جمله وظائف مهم مردم در زمان غیبت انتظار فرج و چشم به راه ظهور دولت حق بودن است تا آنجا که در روایات به عنوان برترین عبادت شمرده شده، پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله) فرموده‌اند: | ||
«با | «با فضیلت‌ترین عبادت‌ها انتظار فرج است». (<ref>شیخ سلیمان قندوزی، ینابیع الموده (دار الاسوه، چاپ اول، ۱۴۱۶ هـ ق) ح ۳، باب ۹۴، ص۳۹۷.</ref>) | ||
در پاره | در پاره ای از روایات انتظار فرج از واجبات شمرده شده است چنان‌که از عبدالعظیم حسنی روایت شده که گفت: | ||
«بر سرورم حضرت محمد بن علی الجواد (علیه السلام) وارد شدم خواستم که دربارهٔ قائم از آن حضرت سؤال کنم که آیا همان مهدی است یا غیر او؟ پس خود حضرت آغاز سخن کرده به من فرمود: ای ابوالقاسم به درستی که قائم از ماست و اوست مهدی که واجب است در زمان غیبتش انتظارش کشیده شود و در ظهورش اطاعت گردد و او سومین از فرزندان من است». (<ref>صدوق، ابی جعفر محمد بن علی (ابن بابویه) کمال الدین و تمام النعمه (مؤسسه النشر الاسلامی وابسته به مدرسین) مصحح علی اکبر غفاری، ج۲، ص۳۷۷، ح ۱.</ref>) | |||
۳ - | ۳ - غمگین بودن در فراق حضرت | ||
از | از جملهٔ وظایف منتظران، در دوران غیبت گریان بودن بر آن حضرت است. از حضرت امام صادق (علیه السلام) روایت شده که فرمودند: | ||
«به خدا قسم | «به خدا قسم غایب می‌شود امام شما زمانی از روزگار و مردم آزموده می‌شوند تا آنکه گفته می‌شود مُرد یا کشته شد و به کدام وادی رفت و هر آینه گریان می‌شود بر او چشمان مؤمنان». (<ref>صدوق، ابی جعفر محمد بن علی (ابن بابویه) کمال الدین و تمام النعمه (مؤسسه النشر الاسلامی وابسته به مدرسین) مصحح علی اکبر غفاری، ج۲، ص۳۴۷، باب ۳۳، ح۳۵.</ref>) | ||
و | و این سرشک غم است که از چشمان منتظران یوسف زهرا جاری است و هر بامداد جمعه در غم دوری قبله د لهایشان اینگونه می‌سرایند: | ||
«آیا کسی است که مرا یاری کند تا به همراهی او ناله و گریه را طولانی کنم؟ آیا ناله کننده و بی تابی هست که من بازاری او را در هنگام تنهائیش یاری و همراهی کنم؟ آیا در چشمی خار رفته است که چشم من (در ناراحتی و اشک) با او هم دردی نماید؟»(<ref>مفاتیح الجنان، دعای ندبه.</ref>) | |||
علّت | علّت این حزن و اندوه می‌تواند امور ذیل باشد: | ||
الف) | الف) غایب بودن آن حضرت و نرسیدن دست به دامان وصالش و روشن نگشتن دیدگان به نور جمالش با این که او در میان مردم است و بر زوایای اعمال آشکار و پنهان بندگان اطلاع دارد. (<ref>طبرسی نوری، النجم الثاقب، انتشارات علمیه اسلامیه، ص۴۲۴–۴۲۵.</ref>) | ||
امام رضا( | امام رضا (علیه السلام) در این باره می‌فرمایند: | ||
«چه | «چه بسیار زنان و مردان مؤمنی که متأسف و محزون در وقت فقدان، معین ما یعنی حضرت حجت هستند». (<ref>طبرسی نوری، النجم الثاقب، انتشارات علمیه اسلامیه، ص۴۲۴.</ref>) | ||
ب) حزن و اندوه | ب) حزن و اندوه برای مظلومیت امام و دین مبین اسلام، زیرا آن مجسمهٔ غیرت از یک طرف ظلم و ستم و بی عدالتی‌های روی زمین را می‌بیند و نیز نظاره گر تشتت امت اسلام و هجوم دسیسه‌های شیاطین و مقهور شدن دین قاهره است و از طرفی دیگر به واسطهٔ مساعد نبودن زمینهٔ ظهور و به واسطهٔ اعمال ناپسند بشریت در پرده غیبت بسر می‌برد و دستش از اجرا و صدوراحکام الهی و جلوگیری از ظلم و بیداد ظالمان کوتاه است». (<ref>طبرسی نوری، النجم الثاقب، انتشارات علمیه اسلامیه، ص۴۲۵.</ref>) | ||
نکته حائز اهمیت این است که امامان معصوم نیز به خاطر غیبت امام زمان(عج) می‌گریستند به عنوان نمونه سُدیر صیرفی می‌گوید: | |||
«به خدمت | «به خدمت مولایمان امام صادق (علیه السلام) رفتیم و امام را در حال گریه و ناله دیدیم او همچون مادر فرزند از دست داده می‌گریست، اندوه از گونه‌های مبارکش پیدا بود و رنگ چهره اش تغییر کرده بود اشک‌های او لباسش را خیس کرده بود و در این حالت می‌گفت: مولای من غیبت تو خواب را از چشمانم ربوده و زمین را بر من تنگ نموده و آسایش دلم را از من گرفته است، مولای من غیبت تو بلا و مصیبت مرا به فاجعه ای ابدی پیوند داده است». (<ref>شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه (انتشارات اسلامی وابسته به جامعهٔ مدرسین) تصحیح علی اکبر غفاری، ج۲، ص۳۵۲، باب ۳۳، ح ۵۰.</ref>) | ||
دل ز شوق | دل ز شوق دیدنت سوزد چو عود *** از فراقت دیده بارد همچو رود | ||
غرقه در | غرقه در سیلاب اشک و دل کباب *** کس غریق شعله‌ور کی دیده بود ۴ | ||
۴ - | ۴ - یاد حضرت | ||
امام زمان(عج) به عنوان | امام زمان(عج) به عنوان ذخیرهٔ الهی و رحمت واسع حق، نام و یاد شیعیان و منتظرانش را از خاطر نمی‌برد و لطف و عنایت آن حضرت مدام شامل حال و چراغ راه آنان است، چنان‌که خود در نامه ای به شیخ مفید چنین مرقوم فرموده‌اند: | ||
«ما از | «ما از رسیدگی به حال شما کوتاهی نمی‌کنیم و یاد شما را از خاطر نمی‌بریم». (<ref>طبرسی، ابی منصور، الاحتجاج (اسوه، چاپ دوم، ۱۴۱۶ هـ ق) ج۲، ص۵۹۸.</ref>) | ||
از | از این رو جادارد شیفتگان و چشم انتظاران قدوم مبارک آن حضرت همیشه به یاد حضرتش باشند. (<ref>محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه (مکتب الاسلامی، انتشارات دفتر تبلیغات، ۱۳۶۲ هـ ش، ۱۴۰۳ هـ ق) ج۲، ص۲۰۹، ح ۳۰۷۳.</ref>) | ||
یاد کردن آن حضرت نمودهای مختلف دارد که به چند نمونه اشاره می‌کنیم: | |||
الف) توجه | الف) توجه قلبی | ||
منتظر | منتظر واقعی کسی است که دائم قلبش به عشق مهدی (علیه السلام) می‌تپد امام کاظم (علیه السلام) فرمودند: | ||
«خودش (وجود حضرت | «خودش (وجود حضرت مهدی) از دیدگان مردم پنهان می‌شود ولی یاد او از دل‌های مؤمنان مخفی نمی‌شود». (<ref>شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه (انتشارات اسلامی وابسته به جامعهٔ مدرسین) تصحیح علی اکبر غفاری، ج۲، ص ۳۶۸، باب ۳۴، ح ۶.</ref>) | ||
ب) صدقه دادن | ب) صدقه دادن | ||
شخص منتظر با صدقه دادن جهت | شخص منتظر با صدقه دادن جهت سلامتی وجود مبارک حضرت حجت(عج) مراتب ارادت خود را به حضرت نشان می‌دهد. و نیز عقل حکم می‌کند که دلدادگان به آن وجود مقدس، برای حفظ سلامتی اش تا آنجا که توان دارند تلاش نمایند؛ زیرا دین و حیات آن، و عافیت انسانها و اصول ناموس عصر، مدار دهر آرامش زمین و سیر افلاک در این عصر به وجود حضرت حجه بن الحسن(عج) بستگی دارند چه آنکه امام صادق (علیه السلام) فرمود: | ||
«اگر | «اگر زمین بدون امام باشد فرومی‌رود (و نظمش از هم می‌پاشد». (<ref>اصول کافی (چاپ تهران، ترجمه سید جواد مصطفوی) ج۱، ص۲۵۲.</ref>) | ||
پس بر | پس بر کسانی که جز آن وجود مقدس کسی را لایق هستی و سزاوار عافیت و تندرستی نمی‌دانند لازم و حتمی است که در صدقه دادن حفظ و سلامتی آن وجود مقدس، مقصود و مورد نظرشان باشد». (<ref>اقتباس از کتاب شریف النجم الثاقب، انتشارات علمیه اسلامیه، ص۳–۴۴۲، با مقداری دخل و تصرف.</ref>) | ||
قابل | قابل یادآوری است که صدقه و دعا برای حضرت باید مقدم بر صدقه و دعا برای خود انسان باشد چنان‌که سید بن طاووس خطاب به فرزندش فرموده‌اند: | ||
«صدقه دادن از | «صدقه دادن از سوی آن حضرت را پیش از صدقه دادن برای خودت و عزیزان قرار ده، و دعا برای آن حضرت را بر دعا برای خودت مقدم دار، و نیز در هرکار خیری که مایهٔ وفای به حق آن حضرت است، آن بزرگوار را مقدم بدار که سبب می‌شود به سوی تو توجه فرماید و به تو احسان کند». (<ref>سید محمد تقی اصفهانی، مکیال المکارم (ایران نگین، چاپ اول، تابستان ۱۳۸۱) ترجمه سید مهدی حائری قزوینی، ج۲، ص۳۰۱.</ref>) | ||
ج) | ج) هدیه دادن : منتظری که به یاد امام منتظَر است اعمال خیری که انجام می‌دهد ثوابش را به پیشگاه آن حضرت اهداء می‌نماید یا اینکه به نیابت آن وجود اقدس کارهای نیک مانند حج و عمره و طواف و… بجا می‌آورد البته این نه بدان جهت است که آن حضرت محتاج ما است. چه آنکه آن حضرت خود زنده است و اعمال خیر را به نحو احسن و مقبول انجام می‌دهد و او را به اعمال ما حاجتی نیست بلکه این اهداء اعمال خیر ابراز ارادتی است از منتظران به حضور آن ذخیره الهی و همانطور که سید بن طاووس فرمودند موجب توجه آن حضرت و احسان او نسبت به اهداء کننده می‌شود. | ||
د) | د) زیارت | ||
زیارت آن حضرت، یکی دیگر از نمودهای یاد وی می‌باشد، البته این زیارت اگر با آداب و ادعیه ای که از ناحیهٔ ائمه معصومین رسیده - مثل زیارت آل یاسین و… - پسندیده تر است. | |||
هـ) دعا | هـ) دعا کردن | ||
یکی دیگر از مصادیق یاد حضرت بقیةالله الاعظم(عج)، دعا برای آن حضرت است شیعه منتظر دعای برای تعجیل فرج و برای سلامتی حضرت مهدی(عج) رابه عنوان یک تکلیف و وظیفهٔ مهم در عصر غیبت نباید فراموش کند؛ زیرا دعا برای تعجیل فرج دعای همیشگی پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) و ائمه اطهارعلهیم السلام و ملائکه آسمان‌ها بوده و هست. | |||
و در | و در روایت آمده است که اما صادق (علیه السلام) فرمودند: | ||
«هرکس بعد از نماز صبح و نماز ظهر بگوید: خداوندا بر محمد و خاندان او درود فرست و در فرج ایشان تعجیل کن، نمیرد تا قائم را دریابد». (<ref>مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار (المکتبه الاسلامیه، چاپ سوم، ۱۳۶۹) تحقیق محمد باقر بهبودی، ج۸۶، ص۷۷، ح ۱۱.</ref>) | |||
دعا | دعا برای فرج امام زمان عامل رهایی از فتنه‌های عصر غیبت است چنان‌که امام حسن عسکری (علیه السلام) فرمودند: | ||
«به خد اسوگند، | «به خد اسوگند، مهدی(عج) غیبتی خواهد داشت که در آن تنها کسانی از هلاکت نجات می‌یابند که خداوند او را بر قول به امامتش ثابت قدم داشته و در دعا برای تعجیل فرجش موفق کرده است». (<ref>صافی گلپایگانی، لطف الله، منتخب الاثر فی الامام الثانی عشر (مؤسسه حضرت معصومه(س)، چاپ اول، ۱۴۱۹ هـ ق) ص۲۸۸، ح ۵.</ref>) | ||
حضرت | حضرت ولی عصر(عج) خود در توقیعی خطاب به اسحاق بن یعقوب شیعهٔ منتظر را به این وظیفه متوجه ساخته و فرموده است: | ||
«اکثروا الدعاء بتعجیل الفرج فان ذلک فرجکم». (<ref>طبرسی، ابومنصور، الاحتجاج (اسوه، چاپ اول، ۱۴۱۳ هـ ق) تحقیق ابراهیم بهادری و محمد هادی، ج۲، ص۵۴۵.</ref>) | |||
برای تعجیل فرج زیاد دعا کنید که گشایش شما در فرج است. | |||
بنابراین، دعا برای فرج آن حضرت علاوه برآنکه اطاعت امر اوست در واقع دعا برای گشایش در کار خودمان است. | |||
شخص منتظر علاوه بر دعا | شخص منتظر علاوه بر دعا برای تعجیل فرج، وظیفه دارد برای سلامتی آن حضرت نیز دعا نماید البته این نه به جهت نیاز آن ذخیره الهی به دعای ماست بلکه اولاً این دعا کردن مقتضای محبت و مراقبت در ادای حقوق آن حضرت است چنان‌که از بعضی احادیث، این مطلب استفاده می‌شود. (<ref>اصفهانی، سید محمد تقی، وظیفه الامام فی غیبه الامام، انتشارات دبستانی، ص۵۵.</ref>) | ||
ثانیاً بالغ بر هشتاد فائده بزرگ دنیوی و اخروی به سبب دعا برای آن حضرت و طلب ظهور او حاصل می‌شود. (<ref>برای اطلاع بر این فوائد می‌توانید به کتب ابواب الجنات و نیز مکیال المکارم مرحوم سید محمد تقی موسوی اصفهانی رجوع کنید.</ref>) | |||
۵ – مودت و دوستی | ۵ – مودت و دوستی | ||
یکی از وظایف منتظران مودت و دوستی محمد و آل محمد (صلی الله علیه وآله) است چه آنکه این محبت آنقدر مهم است که اجر زحمات و پاداش رسالت پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) قرار گرفته است: | |||
«بگو من از شما در برابر رسالتم | «بگو من از شما در برابر رسالتم مزدی طلب نمی‌کنم به جز دوستی و مودت نسبت به اهل بیتم». (<ref>شوری / ۲۳.</ref>) | ||
در | در این میان اظهار محبّت و دوستی خصوصاً به بازماندهٔ ابراهیم خلیل(<ref>اشاره به کلام حضرت علی (علیه السلام) دربارهٔ حضرت مهدی(عج) که در کتاب الزام الناصب نقل گردیده است.</ref>) به عنوان وظیفهٔ منتظران در روایات جایگاه خاصی دارد. در غایه المرام از حضرت رسول اکرم (صلی الله علیه وآله) روایت شده که فرمودند: | ||
«در شب معراج خطاب از جانب حضرت حق جل جلاله به من | «در شب معراج خطاب از جانب حضرت حق جل جلاله به من رسید که آیا می‌خواهی اوصیای خودت را ببینی؟ گفتم: بله، خطاب شد نظر کن مقابل روی خود، چون نگاه کردم اشباح دوازده وصی خود را دیدم و حجّت قائم مثل ستارهٔ درخشان میان آنها می‌درخشید. پس عرض کردم: خدایا اینها کیستند؟ | ||
خطاب شد: | خطاب شد: اینها امامان برحقّند و آن کسی که میان آنان درخشان است قائم(عج) است که حلال مرا حلال و حرام مرا حرام می‌کند (یعنی احکام دین را ظاهر می‌کند) و انتقام از دشمنان من می‌کشد، ای محمد (صلی الله علیه وآله) او را دوست بدار زیرا من او و هر کس که او را دوست بدارد دوست می‌دارم». (<ref>آیه الله محمد تقی موسوی اصفهانی، وظیفه الانام فی زمن غیبه الامام(انتشارات دبستانی) ص۵۶.</ref>) | ||
تجدید بیعت و میثاق | |||
وظیفه دیگر منتظر این است که با تجدید عهد و میثاق مراتب سرسپردگی خود را به امام زمانش نشان دهد. و برای تجدید عهد با منجی عالم دعای عهد، میثاق نامه ای شیوا و زیباست که امام صادق (علیه السلام) دربارهٔ آن فرمودند: | |||
«هرکس چهل صباح این دعا را بخواند از یاوران حضرت قائم خواهد بود و اگر پیش از ظهور آن حضرت بمیرد خدای تعالی او را زنده خواهد کرد تا در رکاب آن عزیز جهاد کند». (<ref>شیخ عباس قمی، مفاتیح الجنان(انتشارات مشرقین، چاپ دوم، بهار ۱۳۸۰) ص۸۹۲.</ref>) | |||
اگر | اگر توفیق تجدید میثاق در هر روز نبود لااقل هرهفته وفاداری خود را با بیعت مجدّد با امام عصر(عج) نشان دهیم که برای تازه کردن بیعت روز جمعه زمان بسیار مناسبی است زیرا: | ||
اولاً: در | اولاً: در روایت داریم که فرشتگان، هر جمعه در بیت المعمور جمع می‌شوند و عهد و ولایت امامان را تجدید می‌نمایند. | ||
ثانیاً: روز جمعه روزی است که خداوند بر ولایت آنان از جهانیان پیمان گرفته است. | |||
ثالثاً: روز جمعه از جهات | ثالثاً: روز جمعه از جهات مختلفی (ولادت با سعادت حضرت، انتقال مقام امامت به او، مختص شدن لقب قائم به وی در روز جمعه بوده و نیز ظهور او و پیروانش در جمعه خواهد بود)(<ref>سید محمدتقی موسوی اصفهانی، مکیال المکارم، ترجمه سید مهدی حائری قزوینی، انتشارات ایران نگین، ۱۳۸۱ش، ج۲، ص۷۱–۷۲.</ref>) اختصاص به حضرت صاحب‌الامر دارد. (<ref>سید محمدتقی موسوی اصفهانی، مکیال المکارم، ترجمه سید مهدی حائری قزوینی، انتشارات ایران نگین، ج۲، ص۳۴۱.</ref>) | ||
اللهم عجل لولیک الفرج. | |||
==منابع== | == منابع == | ||
{{پانویس|۲}} | |||
{{شاخه | {{شاخه | ||
| شاخه اصلی = کلام | | شاخه اصلی = کلام | ||
| شاخه فرعی۱ = مهدویت | | شاخه فرعی۱ = مهدویت | ||
| شاخه فرعی۲ = | | شاخه فرعی۲ = | ||
| شاخه فرعی۳ = | | شاخه فرعی۳ = | ||
}} | }} | ||
{{تکمیل مقاله | {{تکمیل مقاله | ||
| شناسه = | | شناسه = | ||
| تیترها = | | تیترها = | ||
| ویرایش = | | ویرایش = | ||
| لینک‌دهی = | | لینک‌دهی = | ||
| ناوبری = | | ناوبری = | ||
| نمایه = | | نمایه = | ||
| تغییر مسیر = | | تغییر مسیر = | ||
| ارجاعات = | | ارجاعات = | ||
| بازبینی = | | بازبینی = | ||
| تکمیل = | | تکمیل = | ||
| اولویت = | | اولویت = | ||
| کیفیت = | | کیفیت = | ||
}} | }} | ||
{{پایان متن}} | {{پایان متن}} | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۹ مارس ۲۰۲۲، ساعت ۱۱:۲۱
 | این مقاله هماکنون به دست A.ahmadi در حال ویرایش است. |
پرسشگر گرامی برای هر کسی که امام زمان را دوست داشته و در انتظار او به سر می‌برد وظایفی شمرده شده است که در صورت عمل به آنها امام مهدی(عج) از ما خشنود گشته و می‌توانیم از یاران واقعی آن حضرت به شمار آییم. از این روی سزاوار است وظایف یک منتظر واقعی را برشمریم تا به وسیله آنها مورد رضایت حضرت ولیعصر قرار گیریم.
وظایف کلی شخص منتظر به وظایفی که مربوط به خود شخص منتظر است و وظایفی که شخص منتظر در قبال جامعه و اجتماع دارد قابل تقسیم است که اینک هر یک بیان می‌شود:
الف) وظایف کلی فردی منتظران
۱ - تهذیب نفس و خودسازی: از مهمترین وظایف فردی منتظران دولت حق، پارسایی و آراستگی به اخلاق خوب و پسندیده است.
امام صادق (علیه السلام) می‌فرمایند:
«هرکس دوست دارد در شمار اصحاب و یاران حضرت قائم(عج) باشد، باید در عصر انتظار مظهر اخلاق نیک اسلامی باشد چنین کسی اگر پیش از قیام قائم درگذرد پاداش او مانند کسانی باشد که قائم را درک کنند و به حضور او برسند…». ([۱])
امام عصر(عج) در ندایی نورانی منتظران را به انجام اعمال پسندیده در زمان غیبت فرا می‌خواند و می‌فرماید:
«پس هریک از شما باید آنچه را که موجب دوستی ما می‌شود پیشهٔ خود سازد و از هرآنچه که موجب ناخشنودی ما می‌گردد دوری گزیند زیرا فرمان ما به یک باره و ناگهانی فرا می‌رسد و در آن زمان توبه و بازگشت برای کسی سودی ندارد و پشیمانی از گناه کسی را از کیفر ما نجات نمی‌بخشد». ([۲])
۲ - تمسک به ریسمان ولایت: از وظایف منتظران تمسک به ولایت ائمه(ع) در حوزه فردی است چه آنکه تنها راه نجات و سعادت تمسک جستن به آن بزرگواران است و جدایی از ایشان چیزی جز خسران و بدبختی را به دنبال نخواهد داشت:
«آنکه از شما اهل بیت جدا شد گمراه گردید و آنکه به شما تمسک نمود رستگار شد». ([۳])
در روایات زیادی این وظیفهٔ مهم ذکر شده است. امام صادق (علیه السلام) فرمود:
«زمانی بر مردم فرارسد که پیشوایشان از آنان غایب گرد ند، زراره پرسید: در آن زمان مردم چه کنند؟ حضرت فرمود: به همان امر (ولایت) که بر آنند چنگ زنند تا اینکه (امامشان) بر ایشان آشکار شود». ([۴])
و یا امام کاظم (علیه السلام) فرمود:
«خوشا به حال شیعیان ما، آنان که در زمان غیبت قائم ما به ریسمان (ولایت) ما چنگ زنند». ([۵])
و اما تمسک به ولایت اهل بیت یعنی علاوه بر اعتقاد به امامت آن بزرگواران خط اعتقادی و عملی خویش را با استواری و صلابت نگاه داشتن چنان‌که امام صادق (علیه السلام) می‌فرماید:
«هرگاه زمان غیبت فرارسید به دستورات امامان پیشین چنگ زنید تا امام آخرین ظهور کند». ([۶])
و نیز فرمودند:
«هرگاه روزی رسید که امامی از آل محمد (صلی الله علیه وآله) در میان خود حاضر نداشتید همان امامانی را که دوست می‌داشتید دوست بدارید و همان کسان (خط باطلی) را که دشمن می‌داشتید دشمن بدارید و همواره در خط ولایت حقّه جای داشته باشید و صبح و شام در حالت انتظار به سر ببرید… و همان دینی را که داشتید داشته باشید تا خداوند ستارهٔ هدایت شما راطالع سازد تا خداوند صاحب دین را برساند». ([۷])
۳ - صبر و پایداری
روح و جوهر اصلی انتظار، صبر و مقاومت است؛ زیرا هدف اصلی ازا نتظار زنده نگه داشتن روح امید و نشاط و احساس تعهد و مسئولیت و پیوند روحی با امام موعود است و زنده بودن این امید و احساس مسئولیت بدون صبر ممکن نیست انتظار بدون عنصر صبر و پایداری، پوسته ای است بدون مغز و قالبی است بی محتوا، از اینرو همواره خصلت الهی و حیاتی انتظار، با صبر و شکیبایی قرین گشته است امام صادق (علیه السلام) می‌فرمایند:
«از دین امامان، پارسایی است… و انتظار فرج باصبر و شکیبایی». ([۸])
بنابراین یکی از مهمترین وظایف منتظران در دوران غیبت، صبرو پایداری است این خصلت تا آن جا اهمیت دارد که مایه امتیاز مردم آخرالزمان از مسلمانان صدر اسلام به شمار می‌آید، امام صادق (علیه السلام) به نقل از پیامبر (صلی الله علیه وآله) فرمودند:
«پس از شما کسانی بیایند که یک نفر ایشان پاداش پنجاه نفر از شما را داشته باشند (اصحاب) گفتند: ای رسول خدا! ما در جنگ بدر و احد و حنین با تو بودیم و دربارهٔ ما آیه نازل شده است؟ پیامبر (صلی الله علیه وآله) فرمود: اگر آنچه به ایشان رسد به شما رسد شکیبایی آنان را ندارید». ([۹])
عنصر پایداری آنقدر حیاتی بوده که صابران دورهٔ انتظار از گروندگان به غیب و بلکه از مفلحان و رستگاران شمرده شده‌اند، پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرموده أند:
«خوشا به حال صبر کنندگان در دوران غیبت مهدی(عج)... آنها کسانی هستند که خداوند در کتابش آنها را توصیف نموده و فرموده است:... آنها کسانی هستند که به غیب ایمان آورده‌اند».
و نیز فرموده است:
«... آنها حزب خدای متعال هستند که به راستی حزب خدا رستگارند». ([۱۰])
اما عرصه‌هایی که منتظِر لازم است صبرو شکیبایی پیشه کند:
از طولانی شدن دوران غیبت مأیوس نگردد
شخص منتظر لازم است بر فرارسیدن ظهور حضرت و دولت حقّه مهدی(عج)، شتاب نکند. حضرت علی (علیه السلام) می‌فرماید:
«چشم به راه رسیدن فرج باشید و از کارگشایی و آسایش رسانی الهی نومید مباشید». ([۱۱])
و نیز آن حضرت می‌فرمایند:
«در برپایی حکومت عدل و حق شتاب مکنید پس از آنکه زمان مناسب آن فرا رسد که پشیمان خواهید شد و زمان آن را دور و دراز نپندارید که دلهایتان سخت و ناامید شود». ([۱۲])
طبق این حدیث شریف منتظر باید راهی میانه برگزیند و چنین بپندارد که در عین حال که زمان و شرایط مناسب برای این حادثهٔ مهم و بی نظیر ضروری است لیکن این مناسبت‌ها و شرایط ممکن است در زمانی بس اندک پدید آید و محیط آمادهٔ ظهور و فرج گردد.
بنابراین، نباید به گونه ای به دولت حقه و ظهور آن نگریست که حس امید و حالت انتظار و آمادگی و عنصر از جامعه رخت بربندد.
آنانکه درعصر غیبت بردبار و صابر نباشند و عجله کنند هلاک خواهند شد چنان‌که از امام محمد تقی (علیه السلام) دربارهٔ امام بعد از امام حسن عسکری (علیه السلام) سؤال شد حضرت گریه شدیدی کردند آنگاه فرمودند:
«و عجله کنندگان هلاک شوند و تسلیم کنندگان، نجات یابند». ([۱۳])
صبر در مقابل حوادث و آزار دشمنان
امام حسین (علیه السلام) فرمودند:
«برای او (مهدی) غیبتی است که اقوامی در آن از دین خارج شوند و گروهی بر دین ثابت قدم بمانند و آزار و اذیت می‌کشند و به آنها گفته می‌شود: این وعده (ظهور) چه وقت عملی می‌شود اگرراست می‌گویید؟ بی تردید صبرکننده در زمان غیبت، در برابر آزار و تکذیب (مخالفان) به منزله جهاد کنندهٔ با شمشیر در رکاب رسول الله (صلی الله علیه وآله) است». ([۱۴])
و امام صادق (علیه السلام) فرمودند:
«.. آیا نمی دانی کسی که منتظر امر ما (حکومت ما) باشد و بر بیمها و آزارهایی که بیند شکیبایی ورزد در روز بازپسین در کنار ما خواهد بود». ([۱۵])
صبر در مقابل شبهات و القائاتی که علیه دین می‌شود
در آخرالزمان شبهات شیاطین چنان عرصه را بر متدینین تنگ می‌کنند که از حضرت امام صادق (علیه السلام) روایت شده که:
«برای صاحب این امر غیبتی است که متمسک در آن غیبت، بدین خود مانند کسی است که با دست خود خار درخت خاردار را بتراشد». ([۱۶])
روشن است که بسیار صبر و شکیبایی می‌طلبد که فردی در عصر غیبت، در مقابل سم پاشی‌های شیاطین بر دین خود ثابت قدم بماند.
از آنجا که صبر در این زمینه مجاهدت فراوان می‌طلبد و این عرصه میدان بسیار خطیری است همیشه باید از خدای متعال استمداد و توفیق ثبات قدم را طلبید، از این روست که به مردمان آخرالزمان سفارش شده که بر خواندن این دعا مداومت نمایند:
«یا الله یا رحمن یا رحیم یا مقلب القلوب ثبت قلبی علی دینک». ([۱۷])
ب- وظایف منتظران در قبال حضرت
۱-معرفت و شناخت امام (علیه السلام)
از مهمترین وظایف منتظران در برابر امام (علیه السلام) شناخت آن حضرت است، منظور از شناخت امام، تنها شناخت ظاهری و حسب و نسب وی نیست، چه آنکه بسیاری از کسانی که به دشمنی و جنگ با ائمه علیهم السلام برخاستند به‌طور کامل حسب و نسب و چهرهٔ ظاهری امام را می‌شناختند، بلکه مقصود از معرفت و شناخت امام (علیه السلام) شناخت مقام امام و اعتقاد به امامت او و واجب الطاعه دانستن وی و واسطهٔ نزول رحمت و الطاف الهیه قرار دادن است.
چنین معرفتی ما را با رمز عبودیت خالق هستی آشنا نموده و از بندگی طاغوت‌ها می‌رهاند. روایات متعددی براین مهم تأکید و دلالت دارند که به پاره ای از این روایات اشاره می‌کنیم:
پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمودند:
«من مات و لم یعرف امام زمانه مات میته جاهلیه». ([۱۸])
هرکس بمیرد و امام زمانش را نشناسد به مرگ حاهلیت مرده است.
آری شناختن امام (علیه السلام) شناختن خطِّ حرکت تکاملی و خصوصیات آن است و نشناختن این خط یا مستلزم رکود است و سقوط یا انحراف و حرکت در جهت ضد، و اینها همه دوری و دورشدن از هدایت است و سقوط در ورطه هلاک و جاهلیت.
از حضرت امام صادق (علیه السلام) نقل شده است که: «روزی امام حسین (علیه السلام) بر یاران خود وارد شدند، بعد از حمد خداوند و درود بر پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمودند:
«ای مردم! خداوند بندگان را نیافرید مگر برای اینکه او را بشناسند زمانی که او را شناختند او را پرستش کنند و هنگامی که او را پرستش کردند با عبادت او از بندگی غیر او بی‌نیاز می‌شوند. شخصی سؤال کرد: ای پسر پیامبر! پدر و مادرم فدای شما باد معرفت خداوند چیست؟ فرمود: شناخت اهل هر زمانی نسبت به امامشان، امامی که طاعت او بر آنان واجب است». ([۱۹])
معرفت و شناخت امام عصر(عج) به اندازه ای اهمیت دارد که با وجود آن درک کردن ظهور آن حضرت و درک نکردن ظهور مساوی و یکسان شمرده شده و عارف به امام ثواب کسی را خواهد داشت که در رکاب آنحضرت باشد چنان‌که امام باقر می‌فرماید:
«هر کسی بمیرد و امامش را شناخته باشد تقدم و تأخیر این امر (ظهور مهدی) او را زیان ندهد، اگر کسی بمیرد و امام خود را شناخته باشد مانند کسی است که در خیمهٔ امام قائم(عج) همراه او باشد». ([۲۰])
از این رو توصیه شده که در عصر غیبت معرفت نسبت به امام زمان(عج) را از خدای متعال بخواهید و مرتب چنین دعا کنید:
«اللهم عرفنی نفسک فانک ان لم تعرفنی نفسک لم اعرف نبیک، اللهم عرفنی نبیک فانک ان لم تعرفنی نبیک لم اعرف حجتک، اللهم عرفنی حجتک فانک ان لم تعرفنی حجتک ضللت عن دینی». ([۲۱])
بارالها خودت را به من بشناسان که اگر خودرا به من نشناسانی پیغمبرت را نخواهم شناخت بارالها! پیغمبرت را به من بشناسان که اگر پیغمبرت را به من نشناسانی حجت تو را نخواهم شناخت، بارالها حجت خود را به من بشناسان که اگر حجت خودرا به من نشناسانی از دینم گمراه می‌گردم.
۲ - انتظار فرج
از جمله وظائف مهم مردم در زمان غیبت انتظار فرج و چشم به راه ظهور دولت حق بودن است تا آنجا که در روایات به عنوان برترین عبادت شمرده شده، پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله) فرموده‌اند:
«با فضیلت‌ترین عبادت‌ها انتظار فرج است». ([۲۲])
در پاره ای از روایات انتظار فرج از واجبات شمرده شده است چنان‌که از عبدالعظیم حسنی روایت شده که گفت:
«بر سرورم حضرت محمد بن علی الجواد (علیه السلام) وارد شدم خواستم که دربارهٔ قائم از آن حضرت سؤال کنم که آیا همان مهدی است یا غیر او؟ پس خود حضرت آغاز سخن کرده به من فرمود: ای ابوالقاسم به درستی که قائم از ماست و اوست مهدی که واجب است در زمان غیبتش انتظارش کشیده شود و در ظهورش اطاعت گردد و او سومین از فرزندان من است». ([۲۳])
۳ - غمگین بودن در فراق حضرت
از جملهٔ وظایف منتظران، در دوران غیبت گریان بودن بر آن حضرت است. از حضرت امام صادق (علیه السلام) روایت شده که فرمودند:
«به خدا قسم غایب می‌شود امام شما زمانی از روزگار و مردم آزموده می‌شوند تا آنکه گفته می‌شود مُرد یا کشته شد و به کدام وادی رفت و هر آینه گریان می‌شود بر او چشمان مؤمنان». ([۲۴])
و این سرشک غم است که از چشمان منتظران یوسف زهرا جاری است و هر بامداد جمعه در غم دوری قبله د لهایشان اینگونه می‌سرایند:
«آیا کسی است که مرا یاری کند تا به همراهی او ناله و گریه را طولانی کنم؟ آیا ناله کننده و بی تابی هست که من بازاری او را در هنگام تنهائیش یاری و همراهی کنم؟ آیا در چشمی خار رفته است که چشم من (در ناراحتی و اشک) با او هم دردی نماید؟»([۲۵])
علّت این حزن و اندوه می‌تواند امور ذیل باشد:
الف) غایب بودن آن حضرت و نرسیدن دست به دامان وصالش و روشن نگشتن دیدگان به نور جمالش با این که او در میان مردم است و بر زوایای اعمال آشکار و پنهان بندگان اطلاع دارد. ([۲۶])
امام رضا (علیه السلام) در این باره می‌فرمایند:
«چه بسیار زنان و مردان مؤمنی که متأسف و محزون در وقت فقدان، معین ما یعنی حضرت حجت هستند». ([۲۷])
ب) حزن و اندوه برای مظلومیت امام و دین مبین اسلام، زیرا آن مجسمهٔ غیرت از یک طرف ظلم و ستم و بی عدالتی‌های روی زمین را می‌بیند و نیز نظاره گر تشتت امت اسلام و هجوم دسیسه‌های شیاطین و مقهور شدن دین قاهره است و از طرفی دیگر به واسطهٔ مساعد نبودن زمینهٔ ظهور و به واسطهٔ اعمال ناپسند بشریت در پرده غیبت بسر می‌برد و دستش از اجرا و صدوراحکام الهی و جلوگیری از ظلم و بیداد ظالمان کوتاه است». ([۲۸])
نکته حائز اهمیت این است که امامان معصوم نیز به خاطر غیبت امام زمان(عج) می‌گریستند به عنوان نمونه سُدیر صیرفی می‌گوید:
«به خدمت مولایمان امام صادق (علیه السلام) رفتیم و امام را در حال گریه و ناله دیدیم او همچون مادر فرزند از دست داده می‌گریست، اندوه از گونه‌های مبارکش پیدا بود و رنگ چهره اش تغییر کرده بود اشک‌های او لباسش را خیس کرده بود و در این حالت می‌گفت: مولای من غیبت تو خواب را از چشمانم ربوده و زمین را بر من تنگ نموده و آسایش دلم را از من گرفته است، مولای من غیبت تو بلا و مصیبت مرا به فاجعه ای ابدی پیوند داده است». ([۲۹])
دل ز شوق دیدنت سوزد چو عود *** از فراقت دیده بارد همچو رود
غرقه در سیلاب اشک و دل کباب *** کس غریق شعله‌ور کی دیده بود ۴
۴ - یاد حضرت
امام زمان(عج) به عنوان ذخیرهٔ الهی و رحمت واسع حق، نام و یاد شیعیان و منتظرانش را از خاطر نمی‌برد و لطف و عنایت آن حضرت مدام شامل حال و چراغ راه آنان است، چنان‌که خود در نامه ای به شیخ مفید چنین مرقوم فرموده‌اند:
«ما از رسیدگی به حال شما کوتاهی نمی‌کنیم و یاد شما را از خاطر نمی‌بریم». ([۳۰])
از این رو جادارد شیفتگان و چشم انتظاران قدوم مبارک آن حضرت همیشه به یاد حضرتش باشند. ([۳۱])
یاد کردن آن حضرت نمودهای مختلف دارد که به چند نمونه اشاره می‌کنیم:
الف) توجه قلبی
منتظر واقعی کسی است که دائم قلبش به عشق مهدی (علیه السلام) می‌تپد امام کاظم (علیه السلام) فرمودند:
«خودش (وجود حضرت مهدی) از دیدگان مردم پنهان می‌شود ولی یاد او از دل‌های مؤمنان مخفی نمی‌شود». ([۳۲])
ب) صدقه دادن
شخص منتظر با صدقه دادن جهت سلامتی وجود مبارک حضرت حجت(عج) مراتب ارادت خود را به حضرت نشان می‌دهد. و نیز عقل حکم می‌کند که دلدادگان به آن وجود مقدس، برای حفظ سلامتی اش تا آنجا که توان دارند تلاش نمایند؛ زیرا دین و حیات آن، و عافیت انسانها و اصول ناموس عصر، مدار دهر آرامش زمین و سیر افلاک در این عصر به وجود حضرت حجه بن الحسن(عج) بستگی دارند چه آنکه امام صادق (علیه السلام) فرمود:
«اگر زمین بدون امام باشد فرومی‌رود (و نظمش از هم می‌پاشد». ([۳۳])
پس بر کسانی که جز آن وجود مقدس کسی را لایق هستی و سزاوار عافیت و تندرستی نمی‌دانند لازم و حتمی است که در صدقه دادن حفظ و سلامتی آن وجود مقدس، مقصود و مورد نظرشان باشد». ([۳۴])
قابل یادآوری است که صدقه و دعا برای حضرت باید مقدم بر صدقه و دعا برای خود انسان باشد چنان‌که سید بن طاووس خطاب به فرزندش فرموده‌اند:
«صدقه دادن از سوی آن حضرت را پیش از صدقه دادن برای خودت و عزیزان قرار ده، و دعا برای آن حضرت را بر دعا برای خودت مقدم دار، و نیز در هرکار خیری که مایهٔ وفای به حق آن حضرت است، آن بزرگوار را مقدم بدار که سبب می‌شود به سوی تو توجه فرماید و به تو احسان کند». ([۳۵])
ج) هدیه دادن : منتظری که به یاد امام منتظَر است اعمال خیری که انجام می‌دهد ثوابش را به پیشگاه آن حضرت اهداء می‌نماید یا اینکه به نیابت آن وجود اقدس کارهای نیک مانند حج و عمره و طواف و… بجا می‌آورد البته این نه بدان جهت است که آن حضرت محتاج ما است. چه آنکه آن حضرت خود زنده است و اعمال خیر را به نحو احسن و مقبول انجام می‌دهد و او را به اعمال ما حاجتی نیست بلکه این اهداء اعمال خیر ابراز ارادتی است از منتظران به حضور آن ذخیره الهی و همانطور که سید بن طاووس فرمودند موجب توجه آن حضرت و احسان او نسبت به اهداء کننده می‌شود.
د) زیارت
زیارت آن حضرت، یکی دیگر از نمودهای یاد وی می‌باشد، البته این زیارت اگر با آداب و ادعیه ای که از ناحیهٔ ائمه معصومین رسیده - مثل زیارت آل یاسین و… - پسندیده تر است.
هـ) دعا کردن
یکی دیگر از مصادیق یاد حضرت بقیةالله الاعظم(عج)، دعا برای آن حضرت است شیعه منتظر دعای برای تعجیل فرج و برای سلامتی حضرت مهدی(عج) رابه عنوان یک تکلیف و وظیفهٔ مهم در عصر غیبت نباید فراموش کند؛ زیرا دعا برای تعجیل فرج دعای همیشگی پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) و ائمه اطهارعلهیم السلام و ملائکه آسمان‌ها بوده و هست.
و در روایت آمده است که اما صادق (علیه السلام) فرمودند:
«هرکس بعد از نماز صبح و نماز ظهر بگوید: خداوندا بر محمد و خاندان او درود فرست و در فرج ایشان تعجیل کن، نمیرد تا قائم را دریابد». ([۳۶])
دعا برای فرج امام زمان عامل رهایی از فتنه‌های عصر غیبت است چنان‌که امام حسن عسکری (علیه السلام) فرمودند:
«به خد اسوگند، مهدی(عج) غیبتی خواهد داشت که در آن تنها کسانی از هلاکت نجات می‌یابند که خداوند او را بر قول به امامتش ثابت قدم داشته و در دعا برای تعجیل فرجش موفق کرده است». ([۳۷])
حضرت ولی عصر(عج) خود در توقیعی خطاب به اسحاق بن یعقوب شیعهٔ منتظر را به این وظیفه متوجه ساخته و فرموده است:
«اکثروا الدعاء بتعجیل الفرج فان ذلک فرجکم». ([۳۸])
برای تعجیل فرج زیاد دعا کنید که گشایش شما در فرج است.
بنابراین، دعا برای فرج آن حضرت علاوه برآنکه اطاعت امر اوست در واقع دعا برای گشایش در کار خودمان است.
شخص منتظر علاوه بر دعا برای تعجیل فرج، وظیفه دارد برای سلامتی آن حضرت نیز دعا نماید البته این نه به جهت نیاز آن ذخیره الهی به دعای ماست بلکه اولاً این دعا کردن مقتضای محبت و مراقبت در ادای حقوق آن حضرت است چنان‌که از بعضی احادیث، این مطلب استفاده می‌شود. ([۳۹])
ثانیاً بالغ بر هشتاد فائده بزرگ دنیوی و اخروی به سبب دعا برای آن حضرت و طلب ظهور او حاصل می‌شود. ([۴۰])
۵ – مودت و دوستی
یکی از وظایف منتظران مودت و دوستی محمد و آل محمد (صلی الله علیه وآله) است چه آنکه این محبت آنقدر مهم است که اجر زحمات و پاداش رسالت پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) قرار گرفته است:
«بگو من از شما در برابر رسالتم مزدی طلب نمی‌کنم به جز دوستی و مودت نسبت به اهل بیتم». ([۴۱])
در این میان اظهار محبّت و دوستی خصوصاً به بازماندهٔ ابراهیم خلیل([۴۲]) به عنوان وظیفهٔ منتظران در روایات جایگاه خاصی دارد. در غایه المرام از حضرت رسول اکرم (صلی الله علیه وآله) روایت شده که فرمودند:
«در شب معراج خطاب از جانب حضرت حق جل جلاله به من رسید که آیا می‌خواهی اوصیای خودت را ببینی؟ گفتم: بله، خطاب شد نظر کن مقابل روی خود، چون نگاه کردم اشباح دوازده وصی خود را دیدم و حجّت قائم مثل ستارهٔ درخشان میان آنها می‌درخشید. پس عرض کردم: خدایا اینها کیستند؟
خطاب شد: اینها امامان برحقّند و آن کسی که میان آنان درخشان است قائم(عج) است که حلال مرا حلال و حرام مرا حرام می‌کند (یعنی احکام دین را ظاهر می‌کند) و انتقام از دشمنان من می‌کشد، ای محمد (صلی الله علیه وآله) او را دوست بدار زیرا من او و هر کس که او را دوست بدارد دوست می‌دارم». ([۴۳])
تجدید بیعت و میثاق
وظیفه دیگر منتظر این است که با تجدید عهد و میثاق مراتب سرسپردگی خود را به امام زمانش نشان دهد. و برای تجدید عهد با منجی عالم دعای عهد، میثاق نامه ای شیوا و زیباست که امام صادق (علیه السلام) دربارهٔ آن فرمودند:
«هرکس چهل صباح این دعا را بخواند از یاوران حضرت قائم خواهد بود و اگر پیش از ظهور آن حضرت بمیرد خدای تعالی او را زنده خواهد کرد تا در رکاب آن عزیز جهاد کند». ([۴۴])
اگر توفیق تجدید میثاق در هر روز نبود لااقل هرهفته وفاداری خود را با بیعت مجدّد با امام عصر(عج) نشان دهیم که برای تازه کردن بیعت روز جمعه زمان بسیار مناسبی است زیرا:
اولاً: در روایت داریم که فرشتگان، هر جمعه در بیت المعمور جمع می‌شوند و عهد و ولایت امامان را تجدید می‌نمایند.
ثانیاً: روز جمعه روزی است که خداوند بر ولایت آنان از جهانیان پیمان گرفته است.
ثالثاً: روز جمعه از جهات مختلفی (ولادت با سعادت حضرت، انتقال مقام امامت به او، مختص شدن لقب قائم به وی در روز جمعه بوده و نیز ظهور او و پیروانش در جمعه خواهد بود)([۴۵]) اختصاص به حضرت صاحب‌الامر دارد. ([۴۶])
اللهم عجل لولیک الفرج.
منابع
- ↑ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار (المکتبه الاسلامیه، ذی القعده الحرام ۱۳۸۴ هـ ق) ج۵۲، ص۱۴۰، ح ۵۰.
- ↑ طبرسی، ابومنصور، الاحتجاج، پیشین، ج۲، ص۹۹۹.
- ↑ مفاتیح الجنان، زیارت جامعهٔ کبیره.
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، انتشارات اسلامی، تصحیح علی‌اکبر غفاری، باب ۳۳، ح ۴۴.
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، انتشارات اسلامی، تصحیح علی‌اکبر غفاری، ج۲، ص۳۶۱، ح ۵.
- ↑ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، المکتبه الاسلامیه، ذی‌القعده الحرام ۱۳۸۴ق، ج۵۲، ص۱۳۳، ح ۳۷.
- ↑ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، المکتبه الاسلامیه، ذی‌القعده الحرام ۱۳۸۴ق، ج۵۲، ص۱۳۴، ح ۳۸.
- ↑ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، المکتبه الاسلامیه، ذی‌القعده الحرام ۱۳۸۴ق، ج۵۲، ص۱۲۲، ح ۱.
- ↑ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، المکتبه الاسلامیه، ذی‌القعده الحرام ۱۳۸۴ق، ج۵۲، ص۱۳۰، ح ۲۶.
- ↑ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، المکتبه الاسلامیه، ذی‌القعده الحرام ۱۳۸۴ق، ج۵۲، ص۱۴۳، ح ۶۰.
- ↑ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، المکتبه الاسلامیه، ذی‌القعده الحرام ۱۳۸۴ق، ج۵۲، ص۱۲۳، ح ۷.
- ↑ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، المکتبه الاسلامیه، ذی‌القعده الحرام ۱۳۸۴ق، ج۵۲، ص۱۲۳، ح ۷.
- ↑ سید محمد تقی موسوی اصفهانی، وظیفه الانام فی زمن غیبه الامام (انتشارات دبستانی) ص۵ و ۴، به نقل از اکمال الدین و اتمام النعمه، ج۲، ص۳۷۸.
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، انتشارات اسلامی، تصحیح علی‌اکبر غفاری، ج۱، باب ۳۰، ص۳۱۷، ح۳.
- ↑ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، المکتبه الاسلامیه، ذی‌القعده الحرام ۱۳۸۴ق، ج۵۲، ص۲۵۴.
- ↑ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، المکتبه الاسلامیه، ذی‌القعده الحرام ۱۳۸۴ق، ج۵۲، ص۱۲۵.
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، انتشارات اسلامی، تصحیح علی‌اکبر غفاری، ج۲، باب ۳۳، ص۳۵۲، ح ۴۹.
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، انتشارات اسلامی، تصحیح علی‌اکبر غفاری، ج۲، ص۴۰۹، باب ۳۸، ح ۹.
- ↑ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، المکتبه الاسلامیه، ذی‌القعده الحرام ۱۳۸۴ق، ج۵، ص۳۱۲، ح ۱.
- ↑ محمد بن یعقوب کلینی، اصول کافی (انتشارات مسجد چهارده معصوم) ترجمه سید جواد مصطفوی، ج۲، ص۱۹۸.
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج۲، ص۵۱۲، باب ۵۴، انتشارات اسلامی، تصحیح علی اکبر غفاری.
- ↑ شیخ سلیمان قندوزی، ینابیع الموده (دار الاسوه، چاپ اول، ۱۴۱۶ هـ ق) ح ۳، باب ۹۴، ص۳۹۷.
- ↑ صدوق، ابی جعفر محمد بن علی (ابن بابویه) کمال الدین و تمام النعمه (مؤسسه النشر الاسلامی وابسته به مدرسین) مصحح علی اکبر غفاری، ج۲، ص۳۷۷، ح ۱.
- ↑ صدوق، ابی جعفر محمد بن علی (ابن بابویه) کمال الدین و تمام النعمه (مؤسسه النشر الاسلامی وابسته به مدرسین) مصحح علی اکبر غفاری، ج۲، ص۳۴۷، باب ۳۳، ح۳۵.
- ↑ مفاتیح الجنان، دعای ندبه.
- ↑ طبرسی نوری، النجم الثاقب، انتشارات علمیه اسلامیه، ص۴۲۴–۴۲۵.
- ↑ طبرسی نوری، النجم الثاقب، انتشارات علمیه اسلامیه، ص۴۲۴.
- ↑ طبرسی نوری، النجم الثاقب، انتشارات علمیه اسلامیه، ص۴۲۵.
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه (انتشارات اسلامی وابسته به جامعهٔ مدرسین) تصحیح علی اکبر غفاری، ج۲، ص۳۵۲، باب ۳۳، ح ۵۰.
- ↑ طبرسی، ابی منصور، الاحتجاج (اسوه، چاپ دوم، ۱۴۱۶ هـ ق) ج۲، ص۵۹۸.
- ↑ محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه (مکتب الاسلامی، انتشارات دفتر تبلیغات، ۱۳۶۲ هـ ش، ۱۴۰۳ هـ ق) ج۲، ص۲۰۹، ح ۳۰۷۳.
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه (انتشارات اسلامی وابسته به جامعهٔ مدرسین) تصحیح علی اکبر غفاری، ج۲، ص ۳۶۸، باب ۳۴، ح ۶.
- ↑ اصول کافی (چاپ تهران، ترجمه سید جواد مصطفوی) ج۱، ص۲۵۲.
- ↑ اقتباس از کتاب شریف النجم الثاقب، انتشارات علمیه اسلامیه، ص۳–۴۴۲، با مقداری دخل و تصرف.
- ↑ سید محمد تقی اصفهانی، مکیال المکارم (ایران نگین، چاپ اول، تابستان ۱۳۸۱) ترجمه سید مهدی حائری قزوینی، ج۲، ص۳۰۱.
- ↑ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار (المکتبه الاسلامیه، چاپ سوم، ۱۳۶۹) تحقیق محمد باقر بهبودی، ج۸۶، ص۷۷، ح ۱۱.
- ↑ صافی گلپایگانی، لطف الله، منتخب الاثر فی الامام الثانی عشر (مؤسسه حضرت معصومه(س)، چاپ اول، ۱۴۱۹ هـ ق) ص۲۸۸، ح ۵.
- ↑ طبرسی، ابومنصور، الاحتجاج (اسوه، چاپ اول، ۱۴۱۳ هـ ق) تحقیق ابراهیم بهادری و محمد هادی، ج۲، ص۵۴۵.
- ↑ اصفهانی، سید محمد تقی، وظیفه الامام فی غیبه الامام، انتشارات دبستانی، ص۵۵.
- ↑ برای اطلاع بر این فوائد می‌توانید به کتب ابواب الجنات و نیز مکیال المکارم مرحوم سید محمد تقی موسوی اصفهانی رجوع کنید.
- ↑ شوری / ۲۳.
- ↑ اشاره به کلام حضرت علی (علیه السلام) دربارهٔ حضرت مهدی(عج) که در کتاب الزام الناصب نقل گردیده است.
- ↑ آیه الله محمد تقی موسوی اصفهانی، وظیفه الانام فی زمن غیبه الامام(انتشارات دبستانی) ص۵۶.
- ↑ شیخ عباس قمی، مفاتیح الجنان(انتشارات مشرقین، چاپ دوم، بهار ۱۳۸۰) ص۸۹۲.
- ↑ سید محمدتقی موسوی اصفهانی، مکیال المکارم، ترجمه سید مهدی حائری قزوینی، انتشارات ایران نگین، ۱۳۸۱ش، ج۲، ص۷۱–۷۲.
- ↑ سید محمدتقی موسوی اصفهانی، مکیال المکارم، ترجمه سید مهدی حائری قزوینی، انتشارات ایران نگین، ج۲، ص۳۴۱.