بال‌های فرشتگان در آیه یک سوره فاطر

سؤال

بر اساس آیه اول سوره فاطر مراد از این که خدا به فرشتگان دو، سه و… بال داده، چیست؟

﴿الْحَمْدُ لِلَّهِ فاطِرِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ جاعِلِ الْمَلائِکه رُسُلاً أُولی أَجْنِحَه مَثْنی وَ ثُلاثَ وَ رُباعَ یَزیدُ فِی الْخَلْقِ ما یَشاءُ إِنَّ اللَّهَ عَلی کلِّ شَیْ ءٍ قَدیرٌ﴾؛ «ستایش از آن خداوند است، آفریننده آسمان‌ها و زمین، آن که فرشتگان را رسولان گردانید. فرشتگانی که بال‌هایی دارند، دو دو، سه سه و چهار چهار. در آفرینش هر چه بخواهد می‌افزاید، زیرا خدا بر هر کاری تواناست».

مرحوم علامه طباطبایی در تفسیر المیزان آورده است: کلمه «مثنی» و «ثلاث» و کلمه «رباع» هر سه الفاظی هستند که بر تکرار عدد دلالت دارند، یعنی کلمه «مثنی» به معنای دو تا دو تا است، و کلمه «ثلاث» به معنای سه تا سه تا، و کلمه «رباع» به معنای چهار تا چهار تا است. گویا فرموده خداوند بعضی از فرشتگان را، دو بال داده و بعضی را سه بال، و بعضی را چهار بال. و جمله یَزِیدُ فِی الْخَلْقِ ما یَشاءُ بر حسب سیاق، خالی از اشاره به این نکته نیست، که بعضی از ملائکه بیش از چهار بال هم دارند.

بنابراین مراد از دو، سه و چهار بال، تعداد عددی خاص این بال‌ها نیست که یک فرشته ای حتماً باید دوبال داشته باشد یا بیشتر؛ بلکه چنانچه اشاره شد بعضاً حضرت جبرئیل(ع) با ششصد بال برپیامبر نازل می‌شده است و این بیانگر قدرت عظیم خداوند یکتا می‌باشد.

از امام صادق(ع) در این باره نقل شده است: «خداوند ملائکه را مختلف خلق کرد، مثلاً وقتی جبرئیل نزد رسول خدا(ص) آمد، ششصد بال داشت، و بر ساق پایش دری بود چون قطره شبنمی که روی گیاهان می‌افتد. آن قدر بزرگ بود که بین آسمان و زمین را پر می‌کرد».

در اکمال از پیغمبر(ص) روایت نموده که خدا فرشته ای دارد که نامش «دردائیل» است و او شانزده هزار بال دارد که فاصله میان هر دو بالش بقدر فاصله میان آسمان و زمین است و اخبار در بیان کثرت ملائکه و بزرگی جسم و اوصاف کمال و عجائب صنع الهی در آنها بقدری است که نمی‌توان احصاء نمود و منافات ندارد با این معنی آنکه خداوند به مقتضای حکمت در سایر مخلوقات خود هم چیزی افزوده فرماید.

در تفسیر نمونه آورده است: «بعید نیست منظور از بال و پر در اینجا قدرت جولان و توانایی بر فعالیت بوده باشد که بعضی از آنها نسبت به بعضی برتر و دارای توانایی بیشترند. و لذا برای آنها سلسله مراتب در بال‌ها قائل شده که بعضی دارای چهار بال (مثنی ـ دو دو) و بعضی دارای شش بال و بعضی دارای هشت بالند».

و چنانچه اشاره شد مراد از کثرت بال برای فرشتگان بیانگر قدرت باعظمت الهی است و ایشان در این زمینه به نکته بسیار ظریفی اشاره کرده‌اند و آن اینکه: «اصولاً بال تنها برای حرکت در جو زمین به کار می‌رود، چرا که اطراف کره زمین را هوای فشرده گرفته، و پرندگان به وسیله بالشان روی امواج هوا قرار می‌گیرند، و می‌توانند بالا و پائین بروند، ولی از محیط جو زمین که خارج شویم در آنجا که هوا نیست بال کوچکترین تأثیری برای حرکت ندارد، و از این نظیر درست مانند سائر اعضاء می‌باشد، از این گذشته فرشته ای که پاهای او در اعماق زمین و سر او از برترین آسمان بالاتر است نیازی به پرواز جسمانی ندارد».