شفاعت در قرآن

سؤال

شفاعت در قرآن را توضیح دهید

بیان آیات قرآن در باب شفاعت، در تقابل با مشرکین است که بت‌ها را شفیع خود می‌پنداشتند. نگاه قرآن در مورد شفاعت در آیات متعددی بیان شده است که بعضی از آنها شفاعت از غیر خداوند را رد می‌کند و در برخی دیگر شفاعت را همراه با اذن خداوند بیان کرده است.

شفاعت از باورهای دینی شیعیان است که علاوه بر پیامبر اکرم(ص)، ائمه اطهار (ع) را از شفیعان می‌دانند که شیعیان را نزد خداوند شفاعت می‌کنند.

معنای شفاعت

اهل لغت، شفاعت را از شفع می‌دانند به معنای جفت. منضم کردن و جفت کردن چیزی به چیز دیگر. خلاف وتر که به معنای فرد است.

نگاه قرآن به موضوع شفاعت

شفاعت با مشتقات خود، سی و یک مرتبه در قرآن تکرار شده است و فقط در یک مورد معنای اصطلاحی خود را ندارد که به معنای زوج آمده است. در دوازده آیه، مورد مستقیم خطاب به کفار است. در سه مورد از قول کفار نقل می‌کند. در پنج مورد، خطاب عام است که تلویحاً به کفار توجه دارد یا درباره معاد صحبت می‌کند. در چهار مورد از خداوند صحبت می‌کند و تنها در یک مورد مؤمنان خطاب قرار می‌گیرند که درباره معاد است. شفاعت در قرآن، سه بار با کلمه «ولی» (سرپرست و یاور)، یک بار با «حمیم» (دوست)، و یک بار با «خُلة» (دوست) آمده است.

شفاعت منحصر در خداوند

در بیشتر آیات مربوط به شفاعت، به‌طور کل این امر از غیر خداوند سلب شده و آن را تنها، منحصر به خداوند می‌داند. این آیات، شفیع را در برابر خدا قرار می‌دهد. به مشرکین می‌گوید شما هیچ شفیع و یاوری ندارید. هیچ دوست و کمک کننده ای ندارید که شما را از عتاب دوزخ، نجات دهد. هیچ‌کس قدرت آن را ندارد تا شما را از عدل خداوند، کنار کشد و به تعبیر دیگر، امر حسابرسی، به شما تعلق نگیرد. هیچ احدی، اینگونه قدرتی ندارد و خدا هم چنین قدرتی به کسی تفویض نکرده است. نه به جانداری و نه به بی جانی. این امر، مخصوص اوست. به پیامبر به صراحت می‌گوید که به صراحت بگوید این، تنها از آن خداست.

آیات در مورد انکار شفاعت غیر خداوند:

﴿قُل لِّلَّـهِ الشَّفَاعَةُ جَمِيعًا؛ بگو: شفاعت، يكسره از آن خداست.﴾(زمر:۴۴)

﴿وَلَا يُقْبَلُ مِنْهَا شَفَاعَةٌ؛ نه از او شفاعتی پذیرفته می‌شود...﴾(بقره:۴۸)

﴿وَلَا تَنفَعُهَا شَفَاعَةٌ؛ و نه او را میانجیگری سودمند افتد.﴾(بقره:۱۲۳)

﴿لَيْسَ لَهُم مِّن دُونِهِ وَلِيٌّ وَلَا شَفِيعٌ؛ كه غير او براى آنها يار و شفيعى نيست.﴾(انعام:۵۱)

﴿أَن يَأْتِيَ يَوْمٌ لَّا بَيْعٌ فِيهِ وَلَا خُلَّةٌ وَلَا شَفَاعَةٌ؛ روزی فرا رسد که در آن نه داد و ستدی است و نه دوستی و نه شفاعتی﴾(بقره:۲۵۴)

شفیع در نگاه بت‌پرستان

بت‌پرستان و مشرکین بت ها را شفیع خودشان میپنداشتند و اذعان داشتند که این بت‌ها در روز قیامت شفیع آنان خواهد شد:

﴿وَيَقُولُونَ هَـٰؤُلَاءِ شُفَعَاؤُنَا عِندَ اللَّـهِ؛ و مى‌گويند: «اينها نزد خدا شفاعتگران ما هستند.»﴾(یونس:۱۸)

﴿وَمَا نَرَ‌ىٰ مَعَكُمْ شُفَعَاءَكُمُ الَّذِينَ زَعَمْتُمْ أَنَّهُمْ فِيكُمْ شُرَ‌كَاءُ؛ و شفيعانى را كه در [كار] خودتان، شريكان [خدا] مى‌پنداشتيد با شما نمى‌بينيم.﴾(انعام:۹۴)

﴿أَمِ اتَّخَذُوا مِن دُونِ اللَّـهِ شُفَعَاءَ؛ آيا غير از خدا شفاعتگرانى براى خود گرفته‌اند؟﴾(زمر:۴۳) (یا آنکه {کافران} به جای خداوند شفیعانی برگرفته اند). (۴۳/ زمر)

﴿فَمَا لَنَا مِن شَافِعِينَ؛ شفاعتگرانى نداريم﴾(شعراء:۱۰۰)

شفاعت با اذن و رضایت خداوند

نُه آیه در قرآن وجود دارد که شفاعت را منوط به اذن خداوند می‌داند:

مفسرین با تمسک به این آیات، اصل را بر وجود شفاعت گذاشته‌اند و وجود شفیع را ازبدیهیات دین گرفته‌اند:

﴿مَن ذَا الَّذِي يَشْفَعُ عِندَهُ إِلَّا بِإِذْنِهِ؛ کیست آن کس که جز به اذن او در پیشگاهش شفاعت کند؟﴾(بقره:۲۵۵)

﴿مَا مِن شَفِيعٍ إِلَّا مِن بَعْدِ إِذْنِهِ؛ مَا مِن شَفِيعٍ إِلَّا مِن بَعْدِ إِذْنِهِ﴾(یونس:۳)

«و لا تنفع الشفعة عنده الا لمن اذن له» (و شفاعت نزد او سودی ندهد، مگر درباره کسی که برای او اجازه دهد) (۲۳/ سبا)

«و کم من ملک فی السموات لا تغنی شفعتهم شیئا الا من بعد ان یاذن الله لمن یشاء و یرضی» (و چه بسیار فرشته در آسمان هاست که شفاعت آنان سودی ندهد، مگر پس از آنکه خداوند برای کسی که بخواهد و بپسندد، اجازه دهد) (۲۶/ نجم)

«و لا یشفعون الا لمن ارتضی» (و شفاعت نمی‌کنند مگر برای کسی که {خداوند} از او خشنود باشد) (۲۸/ انبیا)

«لا یملکون الشفعه الا من اتخذ عند الرحمن عهدا» (از شفاعت برخوردار نیست، مگر کسی که از خدای رحمان پیمانی گرفته باشد) (۸۷/مریم)

«یومئذ لا تنفع الشفعه الا من اذن له الرحمن و رضی له قولا» (در آن روز شفاعت سودی ندهد مگر کسی که خدای رحمان به او اجازه دهد و از سخن او خشنود باشد) (۱۰۸/ طه)

«و لا یملک الذین یدعون من دونه الشفعه الا من شهد بالحق و هم یعلمون» (و کسانی که {کافران} به جای او {خداوند} به پرستش می‌خوانند، دارای شفاعت نیستند، مگر آنان که آگاهانه به حق و حقیقت گواهی دهند) (۸۶/ زخرف)

«فما تنفعهم شفاعه الشافعین» (حال شفاعت شفیعان سودی ندهد) (۴۸/ مدثر)

چند استثناء در آیات وجود دارد: ۱- اذن خداوند ۲- رضایت خداوند ۳- شهادت به حق ۴- عهد با او.

مطالعه بیشتر

۱. ن