وصیت

سؤال

دیدگاه اسلام درباره وصیت و وصیت نامه چیست؟

وصیت، سفارش نامه‌ای است که شخص قبل از مرگ می‌نویسد تا بعد از مرگ وصی بر طبق آن عمل کند. این واژه ریشه قرآنی دارد و در قرآن نیز به آن تأکید شده است. وصیت در واقع احترامی برای صاحب مال است که بعد از مرگ نیز فرد می‌تواند در یک سوم اموال خودش تصرف داشته باشد. در حدیثی از پیامبر(ص) در مورد اهمیت وصیت مرگ انسان بدون وصیت، همانند مرگ جاهلی دانسته شده است. نوشتن وصیت، مستحب مؤکد است و در مواردی مانند وجود دین مالی و شرعی، واجب می‌شود.

تعریف

وصی به معنای متصل شدن و متصل کردن است. ایصاء و توصیه به معنای سفارش و دستور است. وصیت، یعنی چیزی که سفارش شده است.وصیت کردن یعنی اندرز کردن، سفارش کردن، سفارش‌نامه، اندرزنامه‌ای که شخصی بنویسد و مهر و امضا کند تا وصی پس از مرگ وصیت کننده بر طبق آن عمل کند.

در قرآن

واژه وصیت ریشه قرآنی و روائی دارد و در آیاتی از قرآن به کار رفته است. ﴿یِا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ شَهَادَه بَیْنِکمْ إِذَا حَضَرَ أَحَدَکمُ الْمَوْتُ حِینَ الْوَصِیَّه اثْنَانِ ذَوَا عَدْلٍ مِّنکمْ…؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید، چون مرگتان فرا رسد به هنگام وصیت دو عادل را از میان خودتان به شهادت گیرید.﴾(مائده:۱۰۶)

در آیه دیگر دستور به وصیت کردن هنگام فرا رسیدن مرگ داده شده است. ﴿کُتِبَ عَلَیْکمْ إِذَا حَضَرَ أَحَدَکمُ الْمَوْتُ إِن تَرَک خَیْرًا الْوَصِیَّه لِلْوَالِدَیْنِ وَالأقْرَبِینَ بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَی الْمُتَّقِینَ؛ بر شما نوشته شده هنگامی که مرگ یکی از شما فرا رسد اگر چیزی خوبی از خود به جای گذارده برای پدر و مادر و نزدیکان وصیّت نیکو کند و این حقی است بر ذمه متقین.﴾(بقره:۱۸۰)

وصیت یکی از احکامی است که همواره مورد تأیید و تأکید فراوان قرار گرفته و آن را از کارهای شایسته و پسندیده دانسته و برای پیروان خود دستور داده است که بر انجام امر وصیت کوشا باشند. از دیدگاه اسلام وصیت احترامی برای صاحب مال است، و او با اذعان به این که اراده و خواستش پس از مرگ نیز نافذ و محترم است، مالی را که بعد از مرگش باقی می‌ماند، می‌خواهد در راه صحیح به مصرف برسد و به مال خویش دل می‌بندد و می‌کوشد آن را از راه حلال تهیه کند و مسیر آن مال را مشخص می‌کند که برای یتیمان، مساکین، خویشان، نیازمندان… صرف گردد.

وصیت در روایت

در روایات نیز تأکید فراوان در زمینه وصیت شده است. در حدیثی از پیامبر(ص) در تأکید بر وصیت اینطور بیان شده است که: «سزاوار نیست مسلمان شب بخوابد مگر این که وصیت نامه‌اش زیر سر او باشد.» روایت دیگری نیز در لزوم نوشتن وصیت آمدهم است که: «کسی که بدون وصیت از دنیا برود مرگ او مرگ جاهلیت است.»

حکم فقهی

وصیت ذاتاً از مستحبات مؤکد است و واجب نمی‌باشد، ولی گاهی شکل وجوب پیدا می‌کند؛ مثل این که انسان در پرداخت حقوق واجب الهی کوتاهی کرده باشد یا اماناتی از مردم نزد او است که در صورت عدم وصیت احتمال می‌دهد حق آنان از بین برود و از آن مهم‌تر این که گاهی موقعیت شخص در جامعه چنان است که اگر او وصیت نکند ممکن است لطمه شدید و ضربه جبران‌ناپذیر بر نظام سالم اجتماعی یا دینی وارد گردد. در تمام این صورت‌ها وصیت کردن واجب می‌شود.