عدلیه

سؤال

مذهب عدلی چیست؟

عدلیه یا اصحاب عدل، اصطلاحی است که در علم کلام برای بیان عقاید شیعه و معتزله استفاده می‌شود. علت نامگذاری این دو فرقه کلامی هم، اعتقاد آن‌ها به بحث عدالت در اصول مذهبشان است. در مقابل عدلیه، اشاعره هستند، که حسن و قبح عقلی را قبول ندارند و هر چه را خداوند به آن نهی کرده است قبیح و هر چه به آن امر کرده است را حسن می‌دانند، بنابر این ظلم را زمانی قبیح می‌دانند که خداوند از آن نهی کرده باشد.

علت نامگذاری

عدلیه یا اصحاب عدل اصطلاحی کلامی است که بر دو فرقه شیعه امامیه و معتزله اشاره می‌کند. علت اینکه این عنوان به این دو روش کلامی اختصاص پیدا کرده است، اینست که هم امامیه و هم معتزله «عدل» را در اصول مذهب خودشان آورده‌اند. هرچند تمام فرقه‌های اسلامی عدل را از صفات خداوند متعال می‌دانند لکن تفسیری که امامیه و معتزله از عدل دارند با تفسیر سایر مذاهب کلامی تفاوت ریشه ای دارد.

اختلاف عدلیه و عشاعره

امامیه و معتزله قائل به حسن و قبح عقلی در افعال می‌باشند، یعنی افعال و اعمال اختیاری ذاتاً خوب یا بد هستند و عقل انسان با قطع نظر از حکم شرع قادر به درک خوبی و بدی این افعال می‌باشد؛ ولی در عین حال ممکن است به علت عدم احاطه آن بر همه موضوعات نتواند حسن و قبح همه افعال را درک کند. بنابر این عدلیه صدور کارهای قبیح را از خداوند جایز نمی‌دانند و معتقدند همه کارهای خداوند حسن و از روی عدالت است؛ لذا می‌گویند دستور به تکلیفی که انسان امکان اجرایش را ندارد از خداوند صادر نمی‌شود، یا کسی که گناهی نکرده است، خدا او را عقاب نمی‌کند.

اما در مقابل اشاعره نه تنها عقل را عاجز از درک حسن و قبح می‌دانند، بلکه اصلاً حسن و قبح اعمال را در واقع منکر هستند و معتقدند که هرچه را خداوند مورد نهی قرار دهد قبیح است و هرچه مورد امر او قرار گیرد حسن و خوب بوده و عین عدل می‌باشد. به عبارت دیگر با نهی و امر خداوند صفت حسن و قبح از برای فعل پدید می‌آید و قبل از آن دارای هیچ‌کدام از این دو صفت نمی‌باشد.

مطالعه بیشتر

• آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی (بخش‌های شیعه امامیه و معتزله)
• الهیات، ج۱, (بخش حسن و قبح عقلی) تألیف آیت الله سبحانی.