دلیل تفکیک صفات سمیع و بصیر

سؤال

اگر به گفته بزرگان سمع و بصر خداوند، همان علم اوست يا برگشت به علم خدا دارد پس چرا در مرتبه اسماء اينها از هم تفکيک شده اند؟

در مسأله اسماء يک بحث عمده مطرح است:

و آن اين که اسماء به لحاظ مفهومي با يکديگر مغاير امّا مصداقا يکسان هستند. همه عين ذات حق و در مرتبه احديت منطوي و مستهلک درکنه ذاتند. اين مطلب در مورد همه اسماء صادق و مشتمل بر جميع صفات است. امّا اين که چرا برخي از اسماء را به برخي ديگر ارجاع داده اند ناشي از عدم عنوان مشير و لفظ مناسب است. يکي از همين موارد دو اسم سميع و بصير است، به لحاظ آن که حق تعالي از آلات جسماني نظير آنچه در مخلوقات است بري است و از طرف ديگر توجيه ديدن يا شنيدن و تعريف آن دو براي حق کاري مشکل و دشوار است. بنابراين در تفسير اسماء مذکور ناگزير آن دو را به علم و برخي علم را به سمع (شيخ اشراق) باز گردانده اند.

نه به اين معنا که همه عين هم هستند بلکه به اين معنا که در نهايت سمع يا بصر مرتبه اي از مراتب علم بوده و رجوع به علم حق مي نمايد به همين دليل در بيان سمع و بصر حق فرموده اند سمع عبارت است از علم به مسموعات و بصر همان علم به مبصرات است.

به هر حال اگر سميع و بصير را به عليم برگردانديم، اصل صفت علم است لکن به لحاظ متعلق علم که از مقوله شنيدني ها يا ديدني‌هاست و از اين حيث، صفات ديگري انتزاع کرده ايم به نام سميع و بصير، و اگر سميع و بصير را به علم برنگردانديم و آن دو را دو وصف جدا دانستيم روشن است که بايد عناوين مستقلي داشته باشند.