راه‌های درمان بدبینی: تفاوت میان نسخه‌ها

(ابرابزار)
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۳: خط ۳:
{{سوال}}راه‌های درمان بدبینی چیست؟{{پایان سوال}}
{{سوال}}راه‌های درمان بدبینی چیست؟{{پایان سوال}}
{{پاسخ}}
{{پاسخ}}
== یاد خدا ==
{{اصلی|یاد خدا}}
[[بدبینی]] گناه است و [[گناه]] زمانی انجام می‌گردد که [[انسان]] به [[غفلت]] دچار شده است؛ بنابراین شخص بدبین باید با [[ذکر خدا]]، [[دعا]] و [[قرآن]] حالت [[مراقبه]] را در [[نفس|نَفْس]] تقویت کرده و با غفلت‌زدایی به درمان بدبینی بپردازد. بر اساس [[روایت|روایتی]]، [[امام صادق(ع)]] سفارش کرده هنگام [[وسوسه]] ذکر {{عربی|لاَ إلَهَ إلاّ الله}} گفته شود.<ref>انصاری - رحمه الله علیه ـ، فرائد الاصول، کنگره مجمع الفکر الاسلامی، ج۲، ص۳۹، به نقل از وسایل، ج۴، از ابواب فکر، ح۴.</ref>


== توجه به پیامدهای بدبینی ==
== توجه به پیامدهای بدبینی ==
{{اصلی|پیامدهای بدبینی}}
{{اصلی|پیامدهای بدبینی}}


توجه به آثار بد سوء ظن و بدگمانی<ref>سید محمد، پرورش روح، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات، ۱۳۷۰ش، ج۱، ص۱۷۴.</ref>
توجه به پیامدهای بدگمانی در درمان آن مؤثر است.<ref>سید محمد، پرورش روح، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات، ۱۳۷۰ش، ج۱، ص۱۷۴.</ref>  


== توجه به فایده‌های خوش‌بینی ==
== توجه به فایده‌های خوش‌بینی ==
توجه به فوائد خوش‌بینی<ref>سید محمد، پرورش روح، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات، ۱۳۷۰ش، ج۱، ص۱۵۹، خلاصه.</ref> که در روایات به آن اشاره شده و علم پزشکی و روان‌شناسی روز هم مؤید آن است، برخی از فواید خوش‌بینی عبارتند از:
توجه به فوائد خوش‌بینی در ایجاد انگیزه برای درمان سوء ظن مؤثر است. برخی از این فوائد که در [[روایات]] به آن اشاره شده چنین است:
 
# سلامت و نشاط بدنی و روحی (افراد خوش بین به خلق، خدا و هستی از طول عمر بیشتری برخوردارند).
# جلب لطف خدا. انسان‌های خوش بین همیشه تحت عنایات خاص خداوند هستند.
# خدا طبق ظن بنده خود با او عمل می‌کند. اگر انسان خوش بین به خالق باشد، برای او خیرمقدر می‌کند.
# استجابت دعا و دفع شر.
# جلب محبت و دوستی (خوش‌بینی مردم)
# کاهش غم و اندوه (افراد خوش بین در هر سختی و بحرانی، یک موقعیت مطلوب می‌بینند و آن را اقبال برای خود می‌دانند).
ج) توجه به گناهانی که در بستر بدبینی می‌روید مثل حسد، غیبت، کینه، و گناهان دیگر.<ref>دستغیب شیرازی، سید عبدالحسین، قلب سلیم، دار الکتب الاسلامیه، ص۵۶۸.</ref>
 
د) از جملات مثبت تأکیدی زیادی استفاده کنیم، من خوش بین هستم، مردم دوست داشتنی اند. زندگانی زیباست.


== مراقبت از ورودی‌های قلب ==
* سلامت و نشاط بدنی و روحی؛ افراد خوش بین به مردم، [[خدا]] و [[وجود|هستی]]، از سلامت روانی و بدنی بیشتری برخوردارند.
گوش و چشم، ورودی‌های قلب هستند. باید نگهبان خوبی باشیم و از ورود افکار متفرقه مثل غیبت و … جلوگیری کنید امام علی(ع) می‌فرماید: «دل کتاب دیده است.»<ref>ری شهری، منتخب میزان الحکمه، ترجمه شیخی، تلخیص حسینی، دارالحدیث، چاپ دهم، ۸۳، ص۴۷۳، ح۵۳۰۷.</ref>
* جلب لطف خدا؛ انسان‌های خوش‌بین مورد لطف خاص خدا قرار می‌گیرند.
* خدا طبق گمان بنده خود با او عمل می‌کند؛ اگر انسان به خدا خوش‌بین باشد، خدا نیز برای او خیر و نیکی [[تقدیر الهی|مُقدّر]] می‌کند.
* [[استجابت دعا]] و دفع شر؛
* جلب محبت و دوستی؛
* کاهش غم و اندوه؛ افراد خوش‌بین در سختی‌ها، یک موقعیت مطلوب می‌بینند و آن را اقبال برای خود می‌دانند.<ref>سید محمد، پرورش روح، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات، ۱۳۷۰ش، ج۱، ص۱۵۹، خلاصه.</ref>


== ترتیب اثر ندادن به گمان بد ==
== ترتیب اثر ندادن به گمان بد ==
از تحقیق در مورد سوءظن نسبت به دیگران خودداری کنیم. پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: «… اذا حَسَدتَ فلا تَبْغِ و اذا ظَننْتَ فلا تحقق.»<ref>انصاری - رحمه الله علیه ـ، فرائد الاصول، کنگره مجمع الفکر الاسلامی، ج۲، ص۳۷، به نقل از بحارالانوار، ج۵۸، ص۳۲۰، ح۹.</ref>
{{همچنین ببینید|حکم بدبینی}}
از راه‌های درمان بدبینی یا کاهش [[پیامدهای بدبینی|پیامدهای آن]]، ترتیب اثر ندادن به بدبینی است. ترتیب اثر گاهی قلبی است و به این معنا است که فرد گمان بد را در ذهن پرورش نداده و آن را به باور تبدیل نکند. بر اساس [[روایت|روایتی]] از [[پیامبر(ص)]]، هنگامی که انسان نسبت به کسی گمان بد برد، نباید پیرامون آن جستجو و تحقیق کند.<ref>ری شهری، منتخب میزان الحکمه، تلخیص حسینی، ترجمه شیخی، دارالحدیث، چاپ دوم، ۱۳۸۳ش، ص۳۵۳، ح۳۹۱۷.</ref> در روایتی دیگر، سفارش شده انسان پس از سوء ظن، آن را تصدیق و باور نکند.<ref>انصاری، فرائد الاصول، مجمع الفکر الاسلامی، ج۲، ص۳۷، به نقل از بحارالانوار، ج۵۸، ص۳۲۰، ذیل حدیث ۹.</ref>


== ذکر ==
گاهی ترتیب اثر عملی است و به این معنا است که شخص بر اساس گمان خود عمل نکند. برای نمونه، گمان خود را به صورت یک خبر یقینی بازگو نکند، یا دیگران را تنها به دلیل گمان بد خود، [[تهمت|متهم]] نسازد. ترتیب اثر دادنِ عملی، بیشتر به صورت [[تهمت]]، [[غیبت]] یا ضایع کردن [[حق الناس|حقوق دیگران]] تحقّق می‌پذیرد.<ref>مهدوی کنی، اخلاق عملی، نشر فرهنگ اسلامی، ص۱۶۸، به نقل از محجة البیضاء، ج۵، ص۲۶۸.</ref>
هنگام خطور سوءظن، … یاد خدا و کلمه لا اله الا الله را فراموش نکنیم؛ و فی روایه حمران بن ابی عبدالله(ع) عن الوسوسه و ان کثرت، قال: «لا شیء فیها، تقول: لا اله الا الله.»<ref>انصاری - رحمه الله علیه ـ، فرائد الاصول، کنگره مجمع الفکر الاسلامی، ج۲، ص۳۹، به نقل از وسایل، ج۴، از ابواب فکر، ح۴.</ref>


ی) بدبینی و بدگمانی را مخالفت با امر خدا بدانیم، در قرآن آیاتی وجود دارد که به ما دستور داده از گمان‌های بد پرهیز کنیم چون باعث گناه می‌شوند. بدبینی گناه است و گناه زمانی انجام می‌گردد که انسان مؤمن غافل است، پس با ذکر خدا، دعا و قرآن حالت مراقبت را در نفس خود تقویت کنیم تا در مرداب گناه نیفتیم.
== خودتربیتی ==
{{اصلی|تربیت خود}}
خود تربیتی دارای مراحی است که طی آن، فرد به رفتارهای جزئی خود دقت کرده، با الگوی‌های ایده‌آل مقایسه کرده، برای رفتارهای خوب [[پاداش]] و برای رفتارهای بد [[مجازات]] در نظر می‌گیرد.


== پرهیز از تجسس ==
فردی که دچار بدبینی است، هر وقت توانست بدبینی نسبت به فردی را در خود از بین ببرد، برای خودش پاداشی در نظر بگیرد، و هر وقت نتوانست، خودش را مجازات کند؛ برای نمونه فردی را که به او بدگمان شده گرامی بدارد، یا به او [[هدیه]] بدهد.  
از تجسّس و دقّت در کارهای دیگران که ربطی به امور زندگی ما ندارد بپرهیزیم. پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: «از گمان دوری کنید. زیرا گمان دروغ‌ترین سخن است، به سخنان مردم گوش فرا ندهید و عیبشان را پی‌جویی نکنید.<ref>انصاری - رحمه الله علیه ـ، فرائد الاصول، کنگره مجمع الفکر الاسلامی، ج۲، ص۱۰۳، ح ۱۰۷۱.</ref>


== حمل بر صحت کردن کارهای دیگران ==
== حمل بر صحت کردن کارهای دیگران ==
کارهای دیگران را حمل بر صحّت بکنیم و تا امکان دارد کار دیگران را به خوبی توجیه و تحلیل کنیم. پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: «برای گفتار و کرداری که از برادرت سر می‌زند، عذری بجوی و اگر نیافتی، عذری بتراش.»<ref>انصاری - رحمه الله علیه ـ، فرائد الاصول، کنگره مجمع الفکر الاسلامی، ج۲، ص۳۵۳، ح۳۹۱۰.</ref>
{
 
سعی کنیم بیشتر در رابطه با رفتار و اعمال خودمان دقّت کنیم.
 
== راه‌های عملی تقویت خوش‌بینی و ترک بدبینی ==
الف) توجه به روایاتی که بدگمانی را مذمت کرده و خوش گمانی را تشویق کرده است و تمرکز فکری و عملی پیدا کردن روی ریشه‌های خوش‌بینی (خوف و خشیت از خدا، عبودیت خالص، احسان و تکریم مردم، تحمل و…).
 
== خودتربیتی ==
ذ) گرامی داشتن و اطمینان به طرفی که به او بدگمان شده‌ایم (بیش تر از پیش). دعا کردن به او و مأیوس کردن شیطان از وسوسه (چون قوه خیال پذیرای هر احتمال است و شیطان دقیقاً از همین کانال وارد می‌شود و به احتمالات رنگ بد و وسوسه شیطانی می‌زند و با تکرار آن در ذهن سبب عملی شدن افکار بد می‌شود<ref>نراقی، ملا مهدی، علم اخلاق اسلامی ـ ترجمه جامع السعادات، مترجم سید جلال الدین مجتبوی، انتشارات حکمت، ص۳۴۴.</ref> و با تکرار به شکل عادت در می‌آید.


دو: برای کار زشت خود جریمه در نظر بگیرم، مثلاً می‌تواند به فردی که نسبت به او بدبینی کرده، رجوع کند و از او معذرت خواهی کند، چون عذرخواهی برای فرد سخت است، سعی کند بار دیگر مرتکب نشود، یا اینکه می‌تواند یک چیز با ارزشی از خودش را در نظر بگیرد و عهد یا نذر کند که اگر به او بدگمان و بدبین شدم این شیء با ارزشم را به او می‌دهم (چون دل کندن از آن برایش سخت است سعی می‌کند از بدبینی فاصله بگیرد) از جملات مثبت زیاد استفاده کند. من دیگران را دوست دارم، من خوش بین هستم.
{{اصلی|اصالة الصحه}}


نکته پایانی: با توجه به مطالب ذکر شده باید گفت که برای اینکه انسان به صفت خوبی آراسته شود، و صفت بداخلاقی ای را از خانه دلش بیرون کند، لازم است همیشه در حال مراقبه (یاد خدا) باشد و دیگر اینکه بر غفلت خود سخت‌گیری کند، و با تعیین جریمه خود را تنبیه کند، مثلاً عذرخواهی از طرفی که به او بدگمان شده‌ایم.
اصالة الصحه قاعده‌ای است که در [[فقه]]،‌ [[اصول فقه|اصول]] و [[اخلاق]] کاربرد دارد. معنای اخلاقی آن این است که اگر در رفتار [[مسلمان|مسلمانی]] شک شد که عملی که انجام داده، [[حلال]] است یا [[حرام]]، باید عمل او را بر وجه [[مباح]] حمل کرد؛ برای نمونه، اگر فرد [[شک]] کند سخنی که فردی از دور گفته، [[سلام]] است یا [[ناسزا]]، باید با خود بگوید سلام گفته است.


== دیگر روش‌ها ==
بنا بر روایتی، [[پیامبر(ص)]] سفارش کرده برای گفتار و کرداری که از مسلمانان سر می‌زند، عذری پیدا کن و اگر نیافت، عذری بتراشد.<ref>انصاری - رحمه الله علیه ـ، فرائد الاصول، کنگره مجمع الفکر الاسلامی، ج۲، ص۳۵۳، ح۳۹۱۰.</ref>
ح) تقویت نفس و اراده با انجام دستورات الهی و ترک محرمات تا حسن ظن به تدریج ملکه انسان شود و بدگمانی که عادت شده ریشه اش از بین برود.


باید به جنگ بدبینی زمانی برویم که هنوز فکر و گمان است، چون اگر به عمل آید و ریشه دواند مبارزه با آن سخت می‌شود چون روان شناسان اعتقاد دارند که هر فکر و اندیشه ای تمایل دارد که به عمل تبدیل شود.
== دیگر روش‌‌ها ==
برای درمان بدبینی راه‌های دیگری نیز گفته شده که برخی از آنها چنین است:‌


== دوری از افراد بدبین ==
* تلقین مثبت؛ به‌کار بردن جملات مثبت و تأکیدی مانند «من خوش‌بین هستم»، «مردم دوست‌‌داشتنی هستند» و «من دیگران را دوست دارم».
۱. گاهی انسان به این حالت شرطی شده و به خاطر تکرار، به آن عادت کرده مثلاً وقتی که بدبینی خودش را به دیگران گفته آنها با حرف‌های خود، لبخند و تأیید، فرد بدبین را تقویت و تشویق می‌کنند و او بر این کار گرم تر و مصّرتر شده است به گونه ای که از این کار لذت می‌برد. این فرد می‌تواند با چندین راه از این صفت بد فاصله بگیرد. یک: بیشتر با افرادی بنشیم که او را تشویق به این کار نکنند.
* پرهیز از [[تجسس]]؛ باید از تجسّس و دقت در کارهای دیگران که ربطی به امور زندگی فرد ندارد پرهیز شود.
* دوری از افراد بدبین؛ باید از افراد بدبین و افرادی که گمان‌های بد انسان را تأیید می‌کنند دوری کرد؛ چراکه همنشینی با این افراد، انسان را در بدبینی تشویق می‌کند.  


== منابع ==
== منابع ==

نسخهٔ ‏۵ ژانویهٔ ۲۰۲۱، ساعت ۱۱:۳۷

سؤال
راه‌های درمان بدبینی چیست؟


یاد خدا

بدبینی گناه است و گناه زمانی انجام می‌گردد که انسان به غفلت دچار شده است؛ بنابراین شخص بدبین باید با ذکر خدا، دعا و قرآن حالت مراقبه را در نَفْس تقویت کرده و با غفلت‌زدایی به درمان بدبینی بپردازد. بر اساس روایتی، امام صادق(ع) سفارش کرده هنگام وسوسه ذکر «لاَ إلَهَ إلاّ الله» گفته شود.[۱]

توجه به پیامدهای بدبینی

توجه به پیامدهای بدگمانی در درمان آن مؤثر است.[۲]

توجه به فایده‌های خوش‌بینی

توجه به فوائد خوش‌بینی در ایجاد انگیزه برای درمان سوء ظن مؤثر است. برخی از این فوائد که در روایات به آن اشاره شده چنین است:‌

  • سلامت و نشاط بدنی و روحی؛ افراد خوش بین به مردم، خدا و هستی، از سلامت روانی و بدنی بیشتری برخوردارند.
  • جلب لطف خدا؛ انسان‌های خوش‌بین مورد لطف خاص خدا قرار می‌گیرند.
  • خدا طبق گمان بنده خود با او عمل می‌کند؛ اگر انسان به خدا خوش‌بین باشد، خدا نیز برای او خیر و نیکی مُقدّر می‌کند.
  • استجابت دعا و دفع شر؛
  • جلب محبت و دوستی؛
  • کاهش غم و اندوه؛ افراد خوش‌بین در سختی‌ها، یک موقعیت مطلوب می‌بینند و آن را اقبال برای خود می‌دانند.[۳]

ترتیب اثر ندادن به گمان بد

از راه‌های درمان بدبینی یا کاهش پیامدهای آن، ترتیب اثر ندادن به بدبینی است. ترتیب اثر گاهی قلبی است و به این معنا است که فرد گمان بد را در ذهن پرورش نداده و آن را به باور تبدیل نکند. بر اساس روایتی از پیامبر(ص)، هنگامی که انسان نسبت به کسی گمان بد برد، نباید پیرامون آن جستجو و تحقیق کند.[۴] در روایتی دیگر، سفارش شده انسان پس از سوء ظن، آن را تصدیق و باور نکند.[۵]

گاهی ترتیب اثر عملی است و به این معنا است که شخص بر اساس گمان خود عمل نکند. برای نمونه، گمان خود را به صورت یک خبر یقینی بازگو نکند، یا دیگران را تنها به دلیل گمان بد خود، متهم نسازد. ترتیب اثر دادنِ عملی، بیشتر به صورت تهمت، غیبت یا ضایع کردن حقوق دیگران تحقّق می‌پذیرد.[۶]

خودتربیتی

خود تربیتی دارای مراحی است که طی آن، فرد به رفتارهای جزئی خود دقت کرده، با الگوی‌های ایده‌آل مقایسه کرده، برای رفتارهای خوب پاداش و برای رفتارهای بد مجازات در نظر می‌گیرد.

فردی که دچار بدبینی است، هر وقت توانست بدبینی نسبت به فردی را در خود از بین ببرد، برای خودش پاداشی در نظر بگیرد، و هر وقت نتوانست، خودش را مجازات کند؛ برای نمونه فردی را که به او بدگمان شده گرامی بدارد، یا به او هدیه بدهد.

حمل بر صحت کردن کارهای دیگران

{

اصالة الصحه قاعده‌ای است که در فقه،‌ اصول و اخلاق کاربرد دارد. معنای اخلاقی آن این است که اگر در رفتار مسلمانی شک شد که عملی که انجام داده، حلال است یا حرام، باید عمل او را بر وجه مباح حمل کرد؛ برای نمونه، اگر فرد شک کند سخنی که فردی از دور گفته، سلام است یا ناسزا، باید با خود بگوید سلام گفته است.

بنا بر روایتی، پیامبر(ص) سفارش کرده برای گفتار و کرداری که از مسلمانان سر می‌زند، عذری پیدا کن و اگر نیافت، عذری بتراشد.[۷]

دیگر روش‌‌ها

برای درمان بدبینی راه‌های دیگری نیز گفته شده که برخی از آنها چنین است:‌

  • تلقین مثبت؛ به‌کار بردن جملات مثبت و تأکیدی مانند «من خوش‌بین هستم»، «مردم دوست‌‌داشتنی هستند» و «من دیگران را دوست دارم».
  • پرهیز از تجسس؛ باید از تجسّس و دقت در کارهای دیگران که ربطی به امور زندگی فرد ندارد پرهیز شود.
  • دوری از افراد بدبین؛ باید از افراد بدبین و افرادی که گمان‌های بد انسان را تأیید می‌کنند دوری کرد؛ چراکه همنشینی با این افراد، انسان را در بدبینی تشویق می‌کند.

منابع

  1. انصاری - رحمه الله علیه ـ، فرائد الاصول، کنگره مجمع الفکر الاسلامی، ج۲، ص۳۹، به نقل از وسایل، ج۴، از ابواب فکر، ح۴.
  2. سید محمد، پرورش روح، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات، ۱۳۷۰ش، ج۱، ص۱۷۴.
  3. سید محمد، پرورش روح، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات، ۱۳۷۰ش، ج۱، ص۱۵۹، خلاصه.
  4. ری شهری، منتخب میزان الحکمه، تلخیص حسینی، ترجمه شیخی، دارالحدیث، چاپ دوم، ۱۳۸۳ش، ص۳۵۳، ح۳۹۱۷.
  5. انصاری، فرائد الاصول، مجمع الفکر الاسلامی، ج۲، ص۳۷، به نقل از بحارالانوار، ج۵۸، ص۳۲۰، ذیل حدیث ۹.
  6. مهدوی کنی، اخلاق عملی، نشر فرهنگ اسلامی، ص۱۶۸، به نقل از محجة البیضاء، ج۵، ص۲۶۸.
  7. انصاری - رحمه الله علیه ـ، فرائد الاصول، کنگره مجمع الفکر الاسلامی، ج۲، ص۳۵۳، ح۳۹۱۰.