تأثیرات چهار قل
چهارقل چه آثاری دارد؟
تأثیرات چهار قُل در روایات‌هایی آمده است که خواندن آن، انسان را از برخی شر و بلاها دور می‌دارد. چهارقل به سوره‌های کافرون، ناس، فلق و اخلاص می‌گویند که با فعل امر «قُل: بگو» آغاز می‌شوند. در منابع نقل شده که پیرمردی براساس دستور پیامبر(ص) از کودکی چهارقل می‌خواند و تا دوران پیری از فقر و بیماری دور ماند.
در فضائل‌القرآن و خواص قرآن هیچ‌گونه خواص، ثواب یا فضیلتی برای قرائت این چهار سوره باهم ذکر نشده است. در برخی روایت‌ها، خواندن چهارقل در نمازهای ماه رجب و شعبان و رمضان سفارش شده است. چارقل در فرهنگ باورها و معتقدات مردم مناطق مختلف ایران جایگاهی ویژه دارد. خواندن این چهار سوره برای تعویذ در میان مردم رایج بوده است. آیت‌الله بهجب سفارش به خواندن چهارقل کرده است.
معرفی
چارْقُل، یا چهارقل، عنوان ۴ سورهٔ کافرون، اخلاص، فلق و ناس است که با فعل امر «قُل: بگو» آغاز می‌شوند. افزون بر این ۴ سوره، سوره جن نیز با فعل امر «قل» آغاز می‌شود، اما در کتب تفسیر و حدیث و حتی در باورهای مردم این سوره همراه با چارقل نیامده است.[۱] از این چهار سوره با نام‌های سُوَر قل، قَلاقِل و ذات القلاقِل نیز یاد شده است.[۲]
آثار چهارقل
در باب فضایل قرائت چهارقل به‌طور هم‌زمان روایت‌های اندکی وجود دارد، ازجمله روایتی نقل شده است که در آن پیامبر می‌فرماید: «ای جبیر، اگر می‌خواهی در سفر نسبت به همراهانت موفق‌تر باشی، سوره‌های کافرون، اخلاص، فلق، ناس (چارقل) و نصر را بخوان.»[۳]
روایتی دیگر در این موضوع آمده است که از پیری سالخورده، نقل شده است که در هفت سالگی پدرش را از دست داده و عمویش سرپرستش شد. عموی او روزی وی را خدمت پیامبر(ص) برد و گفت: ای پیامبر خدا! این، برادرزاده من است و پدرش مُرده است. پس به من تعویذی بیاموز که او را با آن، حفظ کنم. پیامبر(ص) در پاسخ، «ذات القلاقل» یعنی سوره‌های کافرون، اخلاص، فلق و ناس را به او یاد می‌دهد.، پیرمرد سالخورده گفت: تا به امروز، خود را با اینها تعویذ می‌کنم. نه داغِ فرزندی دیده‌ام، نه صدمه مالی خورده‌ام، نه بیمار شده‌ام، نه فقیر گشته‌ام، و سنّم به این‌جا رسیده است که می‌بینید.[۴]
خواندن چهارقل در ماه‌های رجب و شعبان و رمضان و نمازهای آن هم سفارش شده است و آثار آن را بخشش گناهان گفته‌اند.[۵] آیت‌الله بهجت، برای فرزندان و نوه‌های خود هنگامی که قصد خارج شدن از خانه را داشتند چهارقل می‌خواندند و به آنها سفارش می‌کردند که آیت‌الکرسی و چهارقل بخوانند. همچنین در پاسخ به کسانی که برای محفوظ ماندن از جن و برطرف‌شدن ترس کودکان درخواست دستورالعمل داشتند، توصیه می‌کردند معوذتین و چهار قل را وقت خواب زیاد بخوانند.[۶] گفتنی است که ابن‌سینا در تفسیری با نام تفسیرالقلاقل به تفسیر سه سوره از چارقل (سوره‌های اخلاص، فلق و ناس) پرداخته است.[۷]
خواندن این چهار سوره برای تعویذ در مناسبت‌های مختلف، از قدیم‌الایام در میان فارسی‌زبانان رایج بوده و در متون نظم و نثر گاهی این تعبیر به‌کار رفته است. هرچند در فضائل‌القرآن و خواص قرآن هیچ‌گونه خواص، ثواب یا فضیلتی برای قرائت این چهار سوره باهم ذکر نشده اما در برخی احادیث خواندن سوره‌های اخلاص، فلق و ناس به همراه سوره حمد یا آیه‌الکرسی و این چهار سوره به همراه سوره نصر به عنوان حرز و ذکر و تعویذ توصیه شده است.[۸] در برخی مناطق ایران نیز جامی برای باطل کردن سحر وجود دارد که چهارقل و آیةالکرسی روی آن حک کرده‌اند.[۹] چارقل در فرهنگ باورها و معتقدات مردم مناطق مختلف ایران جایگاهی ویژه دارد. قرائت چارقل یا حک آن بر ظروف و اشیاء، قدرت شرزدایی و باطل‌السحری دارد. همچنین از چارقل برای برآوردن حاجات و آسانی سختی‌ها و رفع بیماری ها نیز استفاده می‌شود.[۱۰]
منابع
- ↑ متقی، سمیه، «چارقل»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۳، ذیل مدخل.
- ↑ لسانی فشارکی، محمدعلی، «چارقل»، دانشنامه جهان اسلام، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۱۱، ذیل مدخل.
- ↑ متقی، سمیه، «چارقل»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۳، ذیل مدخل.
- ↑ راوندی، قطب الدين، الدعوات، قم، مدرسة الامام المهدي(عج)، ۱۳۶۶ش، ص۸۵.؛ محمدی ری‌شهری، محمد، شناخت نامه قرآن بر پایه قرآن و حدیث، مترجم: شیخی، حمیدرضا، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، سازمان چاپ و نشر، ۱۳۹۱ش، ج۳، ص۱۳۳.
- ↑ قمی، شیخ عباس، کلیات مفاتیح الجنان، اسوه، ج۱، ص۱۳۸.
- ↑ «عکس‌نوشت خواص چهارقل»، مرکز تنظیم و نشر آثار حضرت آیت‌الله بهجت، ۱۴ دی ۱۴۰۱، بازدید: ۱۷ آذر ۱۴۰۲.
- ↑ لسانی فشارکی، محمدعلی، «چارقل»، دانشنامه جهان اسلام، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۱۱، ذیل مدخل.
- ↑ لسانی فشارکی، محمدعلی، «چارقل»، دانشنامه جهان اسلام، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۱۱، ذیل مدخل.
- ↑ بلوکباشی، علی، «باطل سحر»، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، ج۲، ذیل مدخل.
- ↑ متقی، سمیه، «چارقل»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۳، ذیل مدخل.