پرش به محتوا

جمع‌آوری قرآن در زمان پیامبر اسلام: تفاوت میان نسخه‌ها

بدون خلاصۀ ویرایش
جز (۱ نسخه واردشده)
بدون خلاصۀ ویرایش
برچسب: واگردانی دستی
خط ۱: خط ۱:
{{شروع متن}}
{{شروع متن}}
{{سوال}}
{{سوال}}
در جنگ‌های ایران و روس کتاب احکام الجهاد چه نقشی داشته است؟
در زمان پیامبر اکرم قرآن کریم چگونه جمع‌آوری شد؟
{{پایان سوال}}
{{پایان سوال}}
{{پاسخ}}
{{پاسخ}}
{{جعبه اطلاعات کتاب
[[پیامبر اسلام]] تعدادی از [[صحابه]] را مسئول [[کتابت قرآن در عصر پیامبر(ص)|کتابت قرآن]] کرد تا با دقت به ثبت، ضبط و نگارش قرآن کریم بپردازند. [[امام علی(ع) جمع‌کننده قرآن|امام علی(ع)]] جزو کاتبان وحی بود و [[ابوبکر]]، [[عمربن خطاب]]، [[عثمان بن عفان]]، [[زید بن ثابت]]، [[ابی بن کعب]]، عبدالله به سعد بن ابی‌سرح، حنظله بن ربیع، [[معاویه]]، [[خالد بن ولید]]، [[ثابت بن قیس]] و از کاتبان مشهور قرآن کریم در زمان پیامبر بودند.<ref>صبحی صالح، مباحث فی علوم القرآن، بیروت، دار العلم للملايين، چاپ بیست و چهارم، ص۶۹.</ref>
| عنوان                  =احکام الجهاد و اسباب الرشاد
| تصویر                  =
| اندازه تصویر          =
| توضیح_تصویر        =
| نام‌های دیگر        =جهادیه کبیر
| نویسنده              =میرزا عیسی قائم‌مقام فراهانی
| تاریخ نگارش        =۱۲۱۹-۱۲۲۸ق
| موضوع                = [[جهاد]]
| سبک                  =فقهی
| زبان                    =فارسی
| ویراستار              =
| به تصحیح            =غلامحسین زرگری‌نژاد
| به کوشش            =
| تصویرگر                =
| طراح جلد              =
| تعداد جلد              =۱
| تعداد صفحات          =۴۳۰
| قطع                    =وزیری
| مجموعه                =
| ترجمه به دیگر زبان‌ها=
| ناشر                    =نشر بقعه
| محل نشر            =تهران
| تاریخ نشر            =۱۳۸۰ش
| نوبت چاپ            =اول
| شمارگان              =۲۰۰۰
| شابک                  =
| نوع رسانه            =
| وبسایت ناشر      =
| نام کتاب              = <!-- نام کتاب به زبان فارسی -->
| مترجم                = <!-- مترجم به فارسی -->
| مشخصات نشر    = <!-- مشخصات نشر در زبان فارسی -->
| نسخه الکترونیکی  =
}}
{{درگاه|حکومت دینی|حوزه و روحانیت}}
'''جایگاه کتاب احکام الجهاد در جنگ‌های ایران و روس''' تلاش برای مشروعیت‌بخشی به جنگ در مقابل سپاه روسیه با تعریف این نبرد به عنوان نبرد عقیدتی [[اسلام]] در برابر [[کفر]] است. این کتاب رساله‌ای تألیف شده از فتواها و رساله‌های جهادیه‌ای است که عالمان مختلف برای تشویق مردم ایران برای جهاد با روسیه نگاشته‌اند.
 
از نظر محققان، در کتاب احکام الجهاد و اسباب الرشاد عالمان شیعه در فتواها و رسائلشان فتحعلی‌شاه را از جانب خود به‌عنوان فرمانده سپاه اسلام برای مقابله با روس‌ها منصوب کردند. از نظر آنان، این کتاب به‌نوعی تأیید نقش عالمان شیعه به‌عنوان منبع مشروعیت حکومت قاجار بر اساس [[نظریه نیابت عامه فقیهان]] است.
 
بستر نگارش کتاب احکام الجهاد و اسباب الرشاد در گرفتن جنگ‌های ایران و روسیه در دوره سلطنت [[فتحعلی‌شاه قاجار]] است. در دوره اول جنگ‌های ایران و روس، حکومت برای جلب کمک مالی و نظامی مردم و نخبگان نظامی و ایلاتی تلاش کرد تا از علمای دین فتوای جهادی بگیرد. عالمان برجسته این دوره به‌جهت خطر سقوط سرزمین‌های اسلامی به دست کفار، رسائل و فتاوایی برای مقابله با روس‌ها نوشتند که توسط میرزا عیسی قائم‌مقام فراهانی تدوین شد. شیخ محمدحسن کاشف الغطاء، [[میرزای قمی]] و صاحب ریاض از جمله نویسندگان این رسائل هستند.
 
کتاب احکام الجهاد و اسباب الرشاد از یک مقدمه و هشت باب و یک خاتمه تشکیل شده است. در اکثر رساله‌های‌ جهادی‌ این کتاب درباره‌ معنا و فضیلت‌ جهاد، اقسام‌ و شرایط‌ آن‌، وجوب‌ حفظ‌ بیضه‌ اسلام‌، فضیلت‌ [[شهادت]]، احکام‌ غنائم‌ و منافع‌ اراضی‌ خراجی‌ بحث‌ شده است.
 
== جایگاه و ویژگی‌ها ==
کتاب احکام الجهاد و اسباب الرشاد رساله‌ای تألیف شده از [[فتوا|فتواها]] و رساله‌های جهادیه‌ای{{یادداشت|جهادیه به خطبه‌ها، فتواها و رساله‌هایی‌ در باره‌ جهاد در حوادث‌ مهم‌ سیاسی‌ اطلاق شده است. (ربیعی، منیژه و فریده سعیدی، «جهادیه»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دایرة‌المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۱۱، ذیل واژه).}} است که عالمان مختلف برای تشویق مردم ایران برای [[جهاد]] با روسیه نگاشته‌اند. از نظر محققان، این کتاب تلاشی برای مشروعیت‌بخشی به جنگ در مقابل سپاه روسیه با تعریف این نبرد به عنوان نبرد عقیدتی [[اسلام]] در برابر [[کفر]] است. دولت قاجار برای رسیدن به این هدف تلاش کرد تا حمله روس‌ها را نه یک حمله نظامی و سیاسی به قلمرو یک حکومت، بلکه حمله به قلمرو اسلام شیعی برای از بین بردن اسلام و مسلط‌کردن کفر تعریف کند.<ref>زرگری‌نژاد، غلامحسین، «بررسی احکام الجهاد و اساب الرشاد نخستین اثر در تکوین ادبیات جهادی تاریخ معاصر ایران»، مجله دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، شماره ۱۵۵، پاییز ۱۳۷۹ش، ص۳۷۸-۳۸۰.</ref>
 
از نظر محققان، در کتاب احکام الجهاد و اسباب الرشاد عالمان شیعه در فتواها و رسائل خود فتحعلی‌شاه را از جانب خود به‌عنوان فرمانده سپاه اسلام برای مقابله با روس‌ها منصوب کردند و به او برای اخذ مالیات برای جنگ اختیار دادند. برخی معتقدند که این اقدام عالمان را نباید به‌عنوان مشروعیت‌بخشی به [[حکومت قاجاریه]] تلقی کرد، بلکه این عمل نوعی تأیید بر نقش عالمان شیعه به‌عنوان منبع مشروعیت حکومت قاجار بر اساس [[نظریه نیابت عامه فقیهان]] بود.<ref>الگار، حامد، دین و دولت در ایران (نقش علما در دوره قاجار)، ترجمه ابوالقاسم سری، تهران، انتشارات توس، ۱۳۶۹ش، ص۴۸-۴۹.</ref> 
 
گفته شده که کتاب احکام الجهاد و اسباب الرشاد، علاوه بر انعکاس نظر فقیهان قرن سیزدهم درباره احکام جهاد و موضوعات مربوط به آن، با تلاش‌های مؤلف آن قائم مقام فراهانی، حاوی نظرات برخی فقیهان گذشته، مانند [[علامه حلی]]، شهید اول و [[محقق کرکی]]، در موضوع [[جهاد]] است.<ref>آقاجری، سید هاشم، «نقد و برررسی احکام الجهاد و اسباب الرشاد»، نشریه پیشینه، شماره ۲، بهار ۱۳۸۱ش، ص۴۶.</ref> این کتاب علاوه‌ بر ارزش‌ فقهی‌ و تاریخی‌، دارای ارزش‌ ادبی‌ نیز قلمداد شده است.<ref>ربیعی، منیژه و فریده سعیدی، «جهادیه»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دایرة‌المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۱۱، ذیل واژه.</ref> قائم مقام فراهانی در تدوین این رسائل و فتواها، نسخه‌ مفصل‌ جهادیه‌ کبیر را برای‌ فرماندهان سپاه ایران و نسخه‌ فشرده‌تری‌ به‌ نام‌ جهادیه‌ صغیر را برای عموم تدوین‌ کرد؛ سپس کتاب احکام‌ الجهاد و اسباب‌ الرشاد را، که‌ از نظر حجم‌ بین‌ آن‌ دو بود، تألیف نمود.<ref>ربیعی و سعیدی، «جهادیه»، ج۱۱، ذیل واژه.</ref> برخی نام دیگر آن را جهادیه کبیر دانسته‌اند.<ref>آقاجری، «نقد و برررسی احکام الجهاد و اسباب الرشاد»، ص۴۶.</ref>
 
== بستر سیاسی و دینی نگارش ==
بستر نگارش کتاب احکام الجهاد و اسباب الرشاد در گرفتن جنگ‌های ایران و روسیه در دوره سلطنت فتحعلی‌شاه قاجار است؛ جنگ‌های ‌ایران ‌و روسیه، شامل دو دوره‌ جنگ ‌میان ‌امپراطوری روسیه و [[حکومت قاجاریه|دولت قاجار]] بر سر تصرف‌ منطقه‌ قفقاز است كه ‌به ‌شكست‌ ایران ‌و انعقاد عهدنامه‌های‌ گلستان ‌و تركمان‌چای ‌و جدا شدن سرزمینی‌های قابل توجهی از ایران شد. این ‌جنگ‌ها از اثرگذارترین‌ وقایع ‌دو قرن‌ اخیر ایران ‌در ابعاد سیاسی‌، اجتماعی ‌و اقتصادی‌ قلمداد شده‌اند.<ref>مصدق، علی‌اصغر، «جنگ‌های ایران و روس»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۸۶ش، ج۱۱، ص۱۵۱.</ref> زمان این دو جنگ میانه سال‌های ۱۲۱۸-۱۲۲۸ق (۱۸۰۳-۱۸۱۳م) در جنگ اول و ۱۲۴۱-۱۲۴۳ (۱۸۲۶-۱۸۲۸م) در جنگ دوم بوده است.<ref>وقایع‌نگار مروزی، میرزا محمدصادق، تایخ جنگ‌های ایران و روس (یادداشت های میرزا محمد‌صادق وقایع‌نگار مروزی از آغاز تا عهدنامه ترکمان‌چای)، محقق امیرهوشنگ آذر، بی‌جا، ناشر محقق، ۱۳۶۹ش، ص۲۵.</ref> مهم‌ترین ‌علت ‌این ‌جنگ‌ها را سیاست‌های‌ توسعه‌‌طلبانه دولت ‌روسیه‌ به دلیل رشد سرمایه‌های‌ تجاری‌ روسیه دانسته‌اند.<ref>مصدق، «جنگ‌های ایران و روس»، ص۱۵۱.</ref> از نظر محققان، نگارش کتاب احکام الجهاد و اسباب الرشاد در زمانی روی داد که [[عالمان شیعه]] دوران اوج ظهور سیاسی خود را در دوران سلطنت فتحعلی‌شاه قاجار (۱۲۱۲-۱۲۵۰ق) تجربه می‌کردند.<ref>پزشکی، محمد و دیگران، انقلاب اسلامی و چرایی و چگونی رخداد آن، قم، نشر معارف، ۱۳۸۱ش، ص۴۰؛ کاظمی موسوی، سید احمد، خاقان صاحب‌قران و علمای زمان: نقش فتحعلی‌شاه قاجار در شکل‌گیری روندها و نهادهای مذهبی نو، تهران، انتشارات آگاه، ۱۳۹۷ش، ص۱۷-۱۹.</ref>
 
در دوره اول جنگ‌های ایران و روس، حکومت برای جلب کمک مالی و نظامی مردم و نخبگان نظامی و ایلاتی تلاش کرد تا با دینی خواندن جنگ علیه روسیه درصدد گرفتن فتاوای جهادی از علمای اصولی برآید. عالمان برجسته این دوره به‌جهت خطر سقوط سرزمین‌های اسلامی به دست کفار، به درخواست فتحعلی‌شاه پاسخ مثبت دادند و رسائل و فتاوایی برای مقابله با روس‌ها نوشتند تا با آنان همراهی کرده باشند.<ref>زرگری‌نژاد، «بررسی احکام الجهاد و اساب الرشاد نخستین اثر در تکوین ادبیات جهادی تاریخ معاصر ایران»، ص۳۷۸-۳۸۰.</ref>
 
[[عیسی قائم‌مقام فراهانی|میرزا عیسی قائم‌مقام فراهانی]]، وزیر عباس‌میرزا نایب السلطنه، مسئولیت جمع‌آوری فتوا‌های جهاد با روس‌ها را برعهده گرفت. او برای این کار  ملا محمدباقر سلماسی و صدرالدین تبریزی را با سرعت تمام نزد [[جعفر کاشف الغطاء|شیخ‌ جعفر نجفی‌]]، صاحب‌ کتاب‌ کشف‌ الغطاء، و [[سید علی‌ طباطبایی‌]]، صاحب‌ ریاض‌ المسائل‌، فرستاد و نامه‌هایی‌ نیز برای‌ علمای‌ شهرهای‌ قم‌، اصفهان‌، یزد و کاشان‌ نگاشت‌ و در مدتی‌ کوتاه‌ رساله‌های‌ جهادی‌ و فتواهای‌ بسیاری‌ در باب‌ وجوب‌ جهاد با روس‌ها صادر شد. فرستادگان به عراق نیز، پس از ملاقات و گفت‌وگو با عالمان مورد نظر و دریافت فتواها و رساله‌های جهادیه آنان با شتاب بازگشتند و فتواها و رساله‌ها را تحویل میرزا عیسی قائم‌مقام دادند.<ref>زرگری‌نژاد، «بررسی احکام الجهاد و اسباب الرشاد نخستین اثر در تکوین ادبیات جهادی تاریخ معاصر ایران»، ص۳۸۲.</ref>
 
==نویسندگان==
کتاب احکام الجهاد و اسباب الرشاد مجموعه رسائل جهادیه و فتاوایی از نویسندگان مختلف است که به دستور عباس‌میرزا توسط میرزا عیسی قائم‌مقام فراهانی (۱۱۶۷-۱۲۳۷ق)، وزیر دانشمند عباس‌میرزا، جمع‌آوری شده است.<ref>سپهر، محمدتقی بن محمدعلی، ناسخ التواریخ، تحقیق محمدباقر بهبودی، تهران، کتابفروشی اسلامیه، ۱۳۵۳ش، ج۱، ص۱۸۴-۱۸۵؛ نیز: قائم مقام بزرگ فراهانی، عیسی بن حسن، احکام الجهاد و اسباب الرشاد، تحقیق غلامحسین زرگری‌نژاد، تهران، انتشارات بقعه،۱۳۸۰ش، ص۸۲.</ref> نویسندگان این رسائل، که از عالمان برجسته زمان خود بودند، عبارت‌اند از:
 
{{ستون|۲}}
* شیخ جعفر نجفی مشهور به [[جعفر کاشف الغطاء|کاشف الغطاء]] (۱۱۵۶-۱۲۲۸ق)
* میرزا ابوالقاسم قمی مشهور به [[میرزای قمی]] (۱۱۵۰-۱۲۳۱ق)
* [[سید علی طباطبایی]] مشهور به صاحب ریاض (۱۱۶۱-۱۲۳۱ق)
* سید محمد بن سید علی طباطبایی مشهور به [[سید محمد مجاهد|مجاهد]] (۱۱۸۰-۱۲۴۲ق)
* شیخ محمدحسن قزوینی
* حاج میرمحمدحسین اصفهانی
* ملا علی‌اکبر اصفهانی
* آقا شیخ هاشم کعبی
* ملا محمدرضا همدانی
* [[احمد نراقی|ملا احمد نراقی]] (۱۱۸۵–۱۲۴۵ق)
* میرزا محمدحسین خاتون آبادی، امام جمعه اصفهان (درگذشته ۱۱۵۱ق).<ref>زرگری‌نژاد، «بررسی احکام الجهاد و اساب الرشاد نخستین اثر در تکوین ادبیات جهادی تاریخ معاصر ایران»، ص۳۸۳.</ref>
{{پایان}}
 
== محتوا ==
کتاب احکام الجهاد و اسباب الرشاد از یک مقدمه و هشت باب و یک خاتمه تشکیل شده است.<ref>آقاجری، «نقد و برررسی احکام الجهاد و اسباب الرشاد»، ص۴۶.</ref> این ابواب دربرگیرنده رسائل جهادیه علمای مختلف است که برخی‌ از آنها، از جمله رساله‌ [[میرزای‌ قمی‌]] و خاتون‌ آبادی‌، به‌صورت‌ پرسش‌ و پاسخ‌ ارائه شده است. این کتاب تألیفی از قائم مقام فراهانی است، چون او پس‌ از نقل آراء مجتهدان‌، نظر خود را بیان می‌کند و مستندات فقهی‌ و اعتقادی‌ آن را می‌آورد. قائم‌مقام همچنین فتواها را به‌ یکدیگر نزدیک‌ کرده و آنها را در دسته‌بندی‌ موضوعی‌ ارائه و سپس‌ کوتاه‌ و ساده‌ کرده است.<ref>ربیعی و سعیدی، «جهادیه»، ج۱۱، ذیل واژه.</ref>  


در اکثر رساله‌های‌ جهادی‌ کتاب احکام الجهاد و اسباب الرشاد درباره‌ معنا و فضیلت‌ [[جهاد]]، اقسام‌ و شرایط‌ آن‌، وجوب‌ حفظ‌ بیضه‌ اسلام‌، فضیلت‌ [[شهادت]]، احکام‌ غنائم‌ و منافع‌ اراضی‌ خراجی‌ بحث‌ شده است. قائم‌مقام فراهانی در ضمن این کتاب برای‌ مخالفت‌ با صلح‌ ایران‌ و روسیه‌، که‌ فرماندهان‌ روسی‌ در پی‌ آن‌ بودند، آرای‌ خود را نیز بیان‌ کرده است.<ref>ربیعی و سعیدی، «جهادیه»، ج۱۱، ذیل واژه.</ref>
در مورد جمع‌آوری قرآن در زمان پیامبر، دو نظریه وجود دارد. برخی معتقدند پس از رحلت پیامبر(ص) ترتیب سوره‌ها و آیات، بر اساس اجتهاد و رأی صحابه انجام گرفت.<ref>طباطبايى، محمدحسين، الميزان في تفسير القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمي للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۳۹۰ق، ج۱۲، ص۱۲۷–۱۲۸.</ref>


== جستارهای وابسته ==
در مقابل برخی معتقدند ترتیب سوره‌ها و آیات در زمان پیامبر تنظیم شده است. از [[ابن‌عباس]] نقل شده که پیامبر با نزول [[آیه بسم الله الرحمن الرحیم|بسم الله الرحمن الرحیم]] می‌دانست که سوره قبلی پایان یافته و سوره دیگری آغاز گشته است.<ref>معرفت، محمد هادی، التمهید فی علوم القرآن، قم، مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، چاپ سوم، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۲۷۵.</ref>


* [[نقش عالمان شیعه در جنگ‌ اول ایران و روسیه]]
[[آیت الله خویی]] معتقد است قرآن در عصر پیامبر جمع‌آوری و تنظیم گردیده است.<ref>خوئی، ابوالقاسم، البیان فی تفسیر القرآن، قم، موسسة احياء آثار الامام الخوئي، چاپ اول، ۱۴۳۰ق، ص۲۵۰.</ref> [[آیت الله معرفت]] معتقد بود، جمع و تألیف قرآن به شکل کنونی در یک زمان صورت نگرفته، بلکه به مرور زمان و به دست افراد و گروه‌های مختلف انجام شده است. ترتیب، نظم و عدد آیات در هر سوره در زمان پیامبر اکرم و با دستور ایشان انجام شده و [[توقیفی]] است و باید آن را پذیرفت.<ref>معرفت، محمد هادی، علوم قرآنی، ص۱۱۹.</ref>
* [[نقش عالمان شیعه در جنگ‌ دوم ایران و روسیه]]


عالمان تفسیر و علوم قرآنی معتقدند از توقیفی بودن همه آیات نمی‌توان دفاع کرد. به نظر برخی از مفسران با این‌که ترتیب آیات بیش‌تر سوره‌های قرآن کریم، توقیفی است، ولی تعداد سوره‌هایی که تنظیم بعضی از آیات آنها به اجتهاد و رأی صحابه صورت گرفته، کم نیست. این افراد همچنین معتقدند ترتیب برخی آیات که به صورت متفرق نازل شده، بدون دخالت اجتهادی صحابه نبوده است.<ref>طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۲، ص۱۲۷. سيوطى، عبدالرحمن بن ابى‏ بكر، الإتقان في علوم القرآن، بیروت، دار الكتاب العربي، چاپ دوم، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۲۱۴.</ref>
==جستارهای وابسته==
* [[امام علی(ع) جمع‌کننده قرآن]]
* [[جمع‌آوری قرآن توسط خلیفه اول]]
* [[جمع‌آوری قرآن توسط خلیفه سوم]]
== منابع ==
== منابع ==
{{پانویس|۲}}
{{پانویس|۲}}
{{تدوین قرآن}}
{{شاخه
{{شاخه
| شاخه اصلی =ادیان و مذاهب
| شاخه اصلی = علوم و معارف قرآن
| شاخه فرعی۱ =شیعه امامیه
| شاخه فرعی۱ = تدوین قرآن
| شاخه فرعی۲ =حوزه و روحانیت
|شاخه فرعی۲ =
| شاخه فرعی۳ =
|شاخه فرعی۳ =
}}
}}
{{تکمیل مقاله
{{تکمیل مقاله
  | شناسه =شد
  | شناسه =-
  | تیترها =شد
  | تیترها =-
  | ویرایش =شد
  | ویرایش =شد
  | لینک‌دهی =شد
  | لینک‌دهی =شد
  | ناوبری =
  | ناوبری =شد
  | نمایه =
  | نمایه =
  | تغییر مسیر =شد
  | تغییر مسیر =شد
خط ۱۰۸: خط ۳۸:
  | تکمیل =
  | تکمیل =
  | اولویت =ج
  | اولویت =ج
  | کیفیت =ب
  | کیفیت =ج
}}
}}
{{پایان متن}}
{{پایان متن}}