پرش به محتوا

میکروب بر اساس روایات: تفاوت میان نسخه‌ها

بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۱۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد)
خط ۴: خط ۴:
{{پایان سوال}}
{{پایان سوال}}
{{پاسخ}}
{{پاسخ}}
در برخی از آیات و روایات، اشاره به میکروب به چشم می‌خورد. در رجوع به آیات و روایات باید دو نکته را مد نظر داشته باشیم، الف) اصل سخن گفتن از ریز موجوداتی که با چشم غیرمسلح امکان دیدنشان نیست. ب) معصومین(ع) در این زمینه‌ها با کلی‌گویی و استفاده از استعاره و مجاز سخن گفته‌اند.
{{درگاه|کرونا}}
تعابیری در قرآن و روایات به‌صورت کلی آمده که مقصود از آن‌ها را میکروب دانسته‌اند. قرآن عامل بیماری حضرت ایوب(ع) را «مس شیطان» ذکر کرده که به نظر مفسران، مقصود از آن، میکروب است. در روایات اسلامی اصطلاح «شیطان» را برای معرفی میکروب مضر و بیماری‌زا استفاده شده است. با اینکه کلمه شیطان عموما معادل ابلیس دانسته می‌شود، اما به هر موجودی که از حد خود تجاوز و سرکشی کند، شیطان گفته می‌شود. در روایات نیز به مراقبت از خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها در مقابل شیطان و خارج کردن زباله از خانه به دلیل این که محل زندگی شیطان می‌شود، اشاره شده است.


در روایتی از امام علی(ع) از موجودات ریزی سخن گفته شده است که مانند سایر جانداران می‌خورند و می‌نوشند، اما روش تکثیرشان از طریق آمیزش جنسی نیست، و شب و روز در زندگی‌شان تاثیری ندارد.
محققان در رجوع به آیات و روایات، به دو نکته توجه داده‌اند:


در روایات اسلامی، اصطلاح «شیطان» برای معرفی میکروب مضر و بیماری‌زا استفاده شده است. معمولا شیطان معادل ابلیس در نظر گرفته می‌شود، اما از نظر لغوی به هر موجودی که از حد خود تجاوز و سرکشی کند شیطان گفته می شود، در نتیجه به هر موجود مضری شیطان گفته می‌شود و ابلیس یکی از موارد شیطان است.  
* در روایات بسیاری از موجودات ریزی که با چشم دیده نمی‌شوند، سخن گفته شده است.  
* معصومان(ع) در این زمینه‌ها با کلی‌گویی و استفاده از استعاره و مجاز سخن گفته‌اند.


==توصیف میکروب‌ها توسط امام علی(ع)==
== استفاده از لفظ «شیطان» برای موجودات مضر ==
از اصطلاحات شایع در روایات اسلامی، اصطلاح «شیطان» برای معرفی میکروب مضر و بیماری‌زا است؛ در عرف، شیطان معادل ابلیس در نظر گرفته شده است، اما واقعیت آن است که ابلیس یکی از مصادیق شیطان است، همچنان که در قرآن‌کریم می‌فرماید: {{قرآن|شَیاطِینَ الْإِنْسِ وَ الْجِن|ترجمه=شیاطینی از انسان و جنیان|سوره=انعام|آیه=۱۲۲}}. بنابراین در میان انسان‌ها و جنیان شیاطینی وجود دارند. در لسان‌العرب ذیل ماده «شَطَنَ» آمده است: «والشَیطانُ کلُّ عادٍ مُتَمَرّد من الجِنِّ و الانسِ و الدّوابّ»؛ «هر متجاوز سرکش را شیطان گویند، خواه از جن یا انس یا از جنبندگان باشد».


امام علی(ع) در روایتی طولانی ضمن برشمردن مخلوقات، از مخلوقی سخن می‌گوید که خصوصیات خاصی دارد، حضرت پس از اشاره به آفرینش جن و نسناس، درباره پیدایش اولین موجود زنده مادی قابل حس می‌فرمایند: «خداوند نوعی موجود زنده جنبنده آفرید که مانند حشرات و حیوانات، پخش شده و می‌خوردند. اما تکثیرشان از طریق مذکر و مؤنث نبود و نیز شب و روز (نور و تاریکی) برای تداوم زندگی‌شان فرق نمی‌کرد».<ref>مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار(ع)، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۴ق، ج۵۴، ص۳۲۳.</ref> نکته مهم در روایت، استفاده از کلمه «الْهَوَامُّ» است که به ریزترین موجودات اشاره می‌کند، همچنین فعل «یَدِبُّونَ» به معنای خاص در مورد جنبندگان ریز به کار می‌رود.
ویژگی شیاطین، سرکشی و تجاوزگری است و انسان یا جن یا هر جنبنده‌ای که در محدوده عمل خود سرکشی کند، شیطان خوانده می‌شود و ابلیس بزرگ‌ترین شیطان است، از این‌رو با توجه به سرکشی و اضرار به انسان، بهترین تعبیر برای میکروب مضر، استفاده از نام «شیطان» بوده است که در لسان روایات بسیار وارد شده است.


در این روایت میکروب این طور تعریف شده که جنبندگان ریزی هستند، مانند سایر جانداران می‌خورند و می‌نوشند، اما روش تکثیرشان از طریق آمیزش جنسی نیست، مانند باکتری‌ها که تکثیرشان از طریق تقسیم و به دو نیم شدن است و می‌توانند در نور و تاریکی به زندگی خود ادامه دهند، به طوری که در اعماق چند متری زمین فعالیت می‌کنند و برایشان هواهای نفسانی که مشترک بین انسان و حیوان است، از قبیل شهوت و لذت و حرص معنایی ندارد.<ref>رضوی، مرتضی، مسئله حیات و روح در زیست شناسی اسلامی، بخش مقالات، پایگاه اطلاع رسانی بینش نو.</ref>
شایان ذکر است که در برخی از روایات، به صورت استعاری از موجود نامرئی سودمند به «سکّان» یا «ملائکه» و گاهی به «اهل» تعبیر شده است؛ ممکن است این موجودات همان میکروب‌های مفید باشند.<ref>صانعی، سیدمهدی، پاکیزگی و بهداشت در اسلام، قم: بوستان کتاب، ۱۳۹۰، ص۵۶.</ref> ناگفته نماند، همچنان که از هر موجود سرکش به شیطان تعبیر می‌گردد، در لسان ثقلین، موجودات سودمند نیز گاهی «مَلَک» نامیده شده‌اند.


==استفاده از لفظ «شیطان» برای موجودات مضر==
=== در قرآن ===
از اصطلاحات شایع‌ در روایات اسلامی، اصطلاح «شیطان» برای معرفی میکروب مضر و بیماری‌زا است؛ در عرف شیطان معادل ابلیس در نظر گرفته شده است، اما واقعیت آن است که ابلیس یکی از موارد شیطان است، همچنان که در قرآن‌کریم می‌فرماید: {{قرآن|شَياطِينَ الْإِنْسِ وَ الْجِن|ترجمه=شیاطینی از انسان و جنیان|سوره=انعام|آیه=۱۲۲}}. بنابراین در میان انسان‌ها و جنیان شیاطینی وجود دارند. در لسان‌العرب ذیل ماده «شَطَنَ» آمده است: «والشَیطانُ کلُّ عادٍ مُتَمَرّد من الجِنِّ و الانسِ و الدّوابّ»؛ «هر متجاوز سرکش را شیطان گویند، خواه از جن یا انس یا از جنبندگان باشد».
استفاده از کلمه «شیطان» برای میکروب، در قرآن وجود دارد و خداوند در مورد حضرت ایوب(ع) می‌فرماید: {{قرآن|واذکُر عبدَنا ایوبَ اِذ نادی ربَّهُ اَنّی مَسَّنِیَ الشَیطانُ بِنُصبٍ و عَذابٍ|ترجمه=و به خاطر بیاور بنده ما ایّوب را، هنگامی که پروردگارش را خواند (و گفت: پروردگارا!) شیطان به واسطه مسّ، مرا در رنج و عذاب افکنده است|سوره=ص|آیه=۴۰}}.


ویژگی شیاطین، سرکشی و تجاوزگری است و انسان یا جن و یا هر جنبنده‌ای که در محدوده عمل خود سرکشی کند، شیطان خوانده می‌شود و ابلیس بزرگ‌ترین شیطان است، از این‌رو با توجه به سرکشی و اضرار به انسان، بهترین تعبیر برای میکروب مضر، استفاده از نام «شیطان» بوده است که در لسان روایات بسیار وارد شده است.
در این آیه از مسّ شیطان سخن می‌گوید و بر خلاف اغلب موارد که منظور از شیطان در قرآن یا خود ابلیس است یا جمیع شیاطین که ابلیس هم جزو آن‌هاست، در این آیه که در بیان ابتلائات حضرت ایوب(ع) است منظور ابلیس نیست؛ چرا که مسّ ابلیس، اگر به صورت فیزیکی در نظر بگیریم، برخلاف باورهای ما است و ابلیس نمی‌تواند آسیب فیزیکی برساند و روش او نفوذ از طریق وسوسه است؛ اگر مسّ مذکور را به معنای وسوسه در نظر بگیریم، تناسبی با سختی‌های فیزیکی عارض شده بر آن حضرت ندارد.


شایان ذکر است که در برخی از روایات، به صورت استعاری از موجود نامرئی سودمند به «سکّان» یا «ملائکه» و گاهی به «اهل» تعبیر شده است؛ ممکن است این موجودات همان میکروب‌های مفید باشند.<ref>صانعی، سیدمهدی، پاکیزگی و بهداشت در اسلام، قم: بوستان کتاب،۱۳۹۰، ص۵۶.</ref> ناگفته نماند، همچنان که از هر موجود سرکش به شیطان تعبیر می‌گردد، در لسان ثقلین، موجودات سودمند نیز گاهی «مَلَک» نامیده شده‌اند.
با عنایت به دلایل فوق و بیماری آن حضرت و با توجه به استغاثه ایشان به جای استعاذه به درگاه خداوند، مقصود از «شیطان» در این آیه به احتمال زیاد میکروب است و به لحاظ این‌که نفرموده شیطان بر من نفوذ کرده است، بلکه از کلمه مسّ استفاده فرموده است، معلوم می‌شود که بیماری ایشان نوعی بیماری پوستی بوده که دوری مردم و اولادشان از آن حضرت و همسرشان، این احتمال را تقویت می‌کند که بیماری مذکور مسری بوده است.
 
===در قرآن===
استفاده از کلمه «شیطان» برای میکروب، در قرآن وجود دارد و خداوند در مورد حضرت ایوب(ع) می‌فرماید: {{قرآن|واذکُر عبدَنا ايوبَ اِذ نادی ربَّهُ اَنّی مَسَّنِیَ الشَيطانُ بِنُصبٍ و عَذابٍ|ترجمه=و به خاطر بیاور بنده ما ایّوب را، هنگامی که پروردگارش را خواند (و گفت: پروردگارا!) شیطان به واسطه مسّ، مرا در رنج و عذاب افکنده است|سوره=ص|آیه=۴۰}}.


در این آیه از مسّ شیطان سخن می‌گوید و بر خلاف اغلب موارد که منظور از شیطان در قرآن یا خود ابلیس است و یا جمیع شیاطین که ابلیس هم جزو آن‌هاست، در این آیه که در بیان ابتلائات حضرت ایوب(ع) است منظور ابلیس نیست؛ چرا که مسّ ابلیس، اگر به صورت فیزیکی در نظر بگیریم، برخلاف باورهای ما است و ابلیس نمی‌تواند آسیب فیزیکی برساند و روش او نفوذ از طریق وسوسه است؛ اگر مسّ مذکور را به معنای وسوسه در نظر بگیریم، تناسبی با سختی‌های فیزیکی عارض شده بر آن حضرت ندارد.
=== در روایات ===
روایات بسیاری از معصومین(ع) وارد شده است و در آنها به میکروب پرداخته شده است که نمونه‌هایی بیان می‌گردد:


با عنایت به دلایل فوق و بیماری آن حضرت و با توجه به استغاثه ایشان به جای استعاذه به درگاه خداوند، مقصود از «شیطان» در این آیه به احتمال زیاد میکروب است و به لحاظ این‌که نفرموده شیطان بر من نفوذ کرده است، بلکه از کلمه مسّ استفاده فرموده است، معلوم می‌شود که بیماری ایشان نوعی بیماری پوستی بوده که دوری مردم و اولادشان از آن حضرت و همسرشان، این احتمال را تقویت می‌کند که بیماری مذکور مسری بوده است.
از جمله توصیه‌های اسلام که بدان بسیار سفارش شده است، مراقبت از خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها در برابر میکروب است؛ میکروب‌ها وقتی بر روی غذا بنشینند، به بخشی از آن‌که مورد نیازشان است حمله و از آن استفاده می‌کنند و شروع به تکثیر می‌کنند؛ از زنده آن‌ها زهرابه‌ای به نام زهرابه «یُرونی» ترشح و هر کدام که بمیرند، بدن متلاشی شده آن‌ها به‌عنوان زهرابه درونی بر روی غذا قرار می‌گیرد و چون بزاق هر موجود زنده، برای هضم غذایش به‌کار می‌رود و در بیشتر جانداران، مواد مترشّحه برای هضم، سمّی است؛ لذا اگر به جای ترشح زهرابه میکروب، بگوییم بزاق میکروب، بی‌جا نخواهد بود.<ref>پاک‌نژاد، رضا، اولین دانشگاه و آخرین پیامبر(ص)، تهران: اسلامیه، ۱۳۶۰، ج۱، ص۵۹.</ref>


===در روایات===
امام صادق(ع) فرمود: «ظرف‌های خود را بدون پوشش نگذارید که اگر چنین کنید، شیطان در آن آب دهان (بزاق) می‌اندازد و از آن، آنچه را که بخواهد می‌خورد».<ref>مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار(ع)، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۴ق، ج۶۳، ص۴۰۹.</ref>


روایات بسیاری از معصومین(ع) وارد شده است که در آنها به میکروب پرداخته شده است که نمونه هایی بیان میگردد:
و نیز در حدیثی از رسول‌اکرم(ص) روایت شده است که فرمود: «ظرف‌های‌تان را بپوشانید و دهانه مشک‌ها را ببندید؛ چون شیطان نه پوششی را برمی‌دارد و نه بندی را می‌گشاید».<ref>مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، ج۷۳، ص۱۷۴.</ref>


از جمله توصیه‌های اسلام که بدان بسیار سفارش شده است، مراقبت از خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها در برابر میکروب است؛ میکروب‌ها وقتی بر روی غذا بنشینند، به بخشی از آن‌که مورد نیازشان است حمله و از آن استفاده می‌کنند و شروع به تکثیر می‌کنند؛ از زنده آن‌ها زهرابه‌ای به نام زهرابه «یُرونی» ترشح و هر کدام که بمیرند، بدن متلاشی شده آن‌ها به‌عنوان زهرابه درونی بر روی غذا قرار می‌گیرد و چون بزاق هر موجود زنده، برای هضم غذایش به‌کار می‌رود‌ و در بیشتر جانداران، مواد مترشّحه برای هضم، سمّی است. لذا اگر به جای ترشح زهرابه میکروب، بگوییم بزاق میکروب، بی‌جا نخواهد بود.<ref>پاک‌نژاد، رضا، اولین دانشگاه و آخرین پیامبر(ص)، تهران: اسلامیه، ۱۳۶۰، ج۱، ص۵۹.</ref>
این روایات از کدامین شیطان صحبت می‌کنند؟! ابلیس را چه به این‌که درِ ظروف را بردارد یا برندارد یا این‌که بخواهد درون ظرف غذا یا مَشک آب، بزاق دهان بیاندازد! سایر شیاطین جن هم از این کار سودی نصیب‌شان نمی‌شود و شیاطین انس هم به راحتی می‌توانند در یا پوشش ظرف را کنار بزنند؛ پس مراد از لفظ «شیطان» میکروب است و نه ابلیس.


امام صادق(ع) فرمودند: «ظرف‌های خود را بدون پوشش نگذارید که اگر چنین کنید، شیطان در آن آب دهان (بزاق) می‌اندازد و از آن، آن‌چه را که بخواهد می‌خورد».<ref>مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار(ع)، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۴ق، ج۶۳، ص۴۰۹.</ref>
از امام صادق(ع) نقل شده است که فرمود: «از موضع دستگیره و از محل شکستگی (محل ترک خورده یا سوراخ شده یا لب پریده) ظرف آب نخور، زیرا این دو موضع، نشیمن‌گاه شیطان است».<ref>مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، ج۶۳، ص۴۱۷.</ref> واضح است که در این روایت منظور از شیطان همان میکروب است. همین مضمون از امام علی(ع) نیز نقل شده است.


و نیز در حدیثی از رسول‌اکرم(ص) روایت شده است که فرمودند: «ظرف‌های‌تان را بپوشانید و دهانه مشک‌ها را ببندید؛ چون شیطان نه پوششی را بر می‌دارد و نه بندی را می‌گشاید».<ref>مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، ج۷۳، ص۱۷۴.</ref>
در سفارشی دیگر پیامبر گرامی اسلام(ص) تأکید می‌فرمایند: «زباله را در طول روز از منزل خارج کنید، چرا که نشیمن‌گاه شیطان می‌شود».<ref>مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، ج۷۳، ص۱۷۵.</ref> در سبک زندگی اسلامی، زباله باید در طول روز جمع‌آوری و خارج شود نه در طول شب، چرا که میکروب‌ها در فضای بدون نور فعالیت خود را بیشتر می‌کنند و آلودگی بیشتری به وجود می‌آورند.


این روایات از کدامین شیطان صحبت می‌کنند؟! ابلیس را چه به این‌که درب ظروف را بردارد یا برندارد یا این‌که بخواهد درون ظرف غذا یا مَشک آب بزاق دهان بیاندازد! سایر شیاطین جن هم از این کار سودی نصیب‌شان نمی‌شود و شیاطین انس هم به راحتی می‌توانند درب یا پوشش ظرف را کنار بزنند؛ پس مراد از لفظ «شیطان» میکروب است و نه ابلیس.
رسول‌خدا(ص) فرمود: «دستمال چرب را در خانه قرار ندهید، زیرا آن، پرورش‌گاه شیطان می‌شود».<ref>مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، ج۷۳، ص۱۷۶.</ref> امروز برای ما حقیقت این پیام روشن است و خوب می‌دانیم که پارچه چرب بهترین محیط برای رشد میکروب است.


در سفارشی دیگر پیامبر گرامی اسلام(ص) تأکید می‌فرمایند: «زباله را در طول روز از منزل خارج کنید، چرا که نشیمن‌گاه شیطان (میکروب) می‌شود».<ref>همان، ج۷۳، ص۱۷۵.</ref> در سبک زندگی اسلامی، زباله باید در طول روز جمع آوری و خارج شود نه در طول شب، چرا که میکروب‌ها در فضای بدون نور فعالیت خود را بیشتر می‌کنند و آلودگی بیشتری به وجود می‌آورند.
امام صادق(ع) از پدرانش از رسول خدا(ص) نقل می‌کند که فرمود: «کسی از شما سبیل خود را بلند نکند و موی پایین شکم و زیر بغل‌ها را وانگذارد، زیرا شیطان در آن‌ها پنهان می‌شود و آن جا را پرورشگاه خود می‌کند».<ref>مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، ج۷۳، ص۸۸.</ref> ازاله موهای زاید و کوتاه کردن سبیل و ناخن از جمله احکام ده‌گانه بهداشتی [[آیین حنیف]] است که اول بار لزوم آن توسط خداوند بر حضرت ابراهیم(ع) ابلاغ گردید.<ref>طباطبائی، محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، ترجمه ناصر مکارم شیرازی، تهران: رجاء، ۱۳۶۷، ج۷، ص۳۰۴.</ref>


رسول‌خدا(ص) فرمود: «دستمال چرب را در خانه قرار ندهید، زیرا آن، پرورش‌گاه شیطان می‌شود».<ref>همان، ج۷۳، ص۱۷۶.</ref> امروز برای ما حقیقت این پیام روشن است و خوب می‌دانیم که پارچه چرب بهترین محیط برای رشد میکروب است.
امام باقر(ع) می‌فرماید: «کوتاه کردن ناخن، از آن رو لازم است که پناهگاه شیطان است و فراموشی می‌آورد».<ref>کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحق، الأصول، فروع، الروضه من الکافی، مصحح علی‌اکبر الغفاری، تهران: دارالکتب الإسلامیه، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۴۹۰.</ref> امروز در این‌که زیر ناخن بلند، جایگاه مناسبی برای میکروب است، شکی نداریم اما برای این‌که چه ارتباطی میان بلندی ناخن و فراموشی وجود دارد، پاسخی نداریم و هنوز دانشمندان حکمت آن را کشف نکرده‌اند.


==منابع==
== منابع ==
<references />
* اين مقاله برگرفته شده است از مقاله «میکروب، سرایت و قرنطینه در اسلام» اثر روح الله رضوی، مجله پاسخ، شماره هجدهم تابستان ۱۳۹۹.
{{پانویس|۲}}
{{شاخه
{{شاخه
  | شاخه اصلی =  
  | شاخه اصلی = مسائل روز
|شاخه فرعی۱ =  
| شاخه فرعی۱ = کرونا
|شاخه فرعی۲ =  
| شاخه فرعی۲ =
|شاخه فرعی۳ =  
| شاخه فرعی۳ =
}}
}}
{{تکمیل مقاله
{{تکمیل مقاله
  | شناسه =  
  | شناسه = شد
  | تیترها =  
  | تیترها = شد
  | ویرایش =  
  | ویرایش = شد
  | لینک‌دهی =  
  | لینک‌دهی =
  | ناوبری =  
  | ناوبری =
  | نمایه =  
  | نمایه = شد
  | تغییر مسیر =  
  | تغییر مسیر =شد
  | ارجاعات =  
  | ارجاعات =
  | بازبینی =  
| بازبینی نویسنده =  
  | تکمیل =  
  | بازبینی =
  | اولویت =  
  | تکمیل =
  | کیفیت =  
  | اولویت = ب
  | کیفیت = ب
}}
}}
{{پایان متن}}
{{پایان متن}}
[[رده:علم و دین]]
۱۱٬۹۱۳

ویرایش