فقه و مصلحت (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

'''فقه و مصلحت (کتاب)''' اثر ابوالقاسم علیدوست (متولد ۱۳۴۰ش) است که اثر برگزیده کتاب سال جمهوری اسلامی در سال ۱۳۸۹ش شد.

ابوالقاسم علیدوست در سال ۱۳۴۰ش در شهرستان ابرکوه (از توابع استان یزد) متولد شد. در سال ۱۳۵۴ش وارد حوزه علمیه شیراز شد. در آن جا با آیت‌الله شهید دستغیب (ره) آشنا شد و در مدرسه ایمانیه شیراز با مدیریت شهید دستغیب دروس حوزوی را ادامه داد. در سال ۱۳۵۵ به شهر قم مهاجرت کرد. اغلب دروس رسائل، مکاسب و کفایه را نزد آیت‌الله ستوده فرا گرفت و برخی از آن را هم از آیات آقایان کریمی جهرمی، و صلواتی استفاده کرد. از سال ۶۱ در دروس خارج شرکت کرد و ۲ سال درس اصول را به صورت خصوصی از آیت‌الله خاتم یزدی آموخت.

از اساتید ایشان حضرات آیات آقایان فاضل لنکرانی، میرزا جواد تبریزی، ناصر مکارم شیرازی و عمدتاً حضرت آیت الله وحید خراسانی بوده‌اند. فلسفه را با شرح منظومه ملا هادی سبزواری خدمت آیات آقایان گرامی و انصاری شیرازی و اسفار اربعه را نزد عالمانی چون آیات آقایان جوادی آملی، حسن‌زاده آملی، محمدی گیلانی، انصاری شیرازی و مصباح یزدی فرا گرفت.

علی‌دوست در سال ۷۱–۷۲ تدریس رسائل و مکاسب را در مدرسه حضرت آیت‌الله گلپایگانی آغاز کرد. تدریس خارج اصول را از سال ۱۳۷۵ و خارج فقه را از سال ۱۳۸۲، تدریس فلسفه فقه را در سال ۱۳۸۹ در مدرسه عالی خاتم‌الاوصیا(عج) آغاز نمود. رشته تخصصی علیدوست ادبیات عرب، اصول فقه، فقه، تفسیر و فلسفه فقه است.

فقه و عقل، فقه و عرف، فقه و مصلحت، فقه و حقوق قرار دادها، ادله عام قرآنی، فقه و حقوق قرار دادها، ادله عام روایی، فقه هنر، مصادیق فقه از آثار اوست.<ref>«[http://a-alidoost.ir/persian/page/biography زندگینامه آیت الله علیدوست]»، سایت آیت الله علیدوست، تاریخ درج مطلب: ۰۶ شهریور ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۲۸ شهریور ۱۴۰۲ش.</ref>

کتاب '''فقه و مصلحت''' در صدد است با نگاه تطبیقی، جایگاه و کارکردهای مصلحت و شیوه تشخیص آن را بر اساس مبانی و منابع فقه اهل بیت(ع) در نظام فقهی- حقوقی اسلام و با توجه به موضوعات و نیازهای نوپدید جست و جو کند.<ref>«[https://poiict.ir/product/فقه-و-مصلحت-اثر-ابوالقاسم-علیدوست فقه و مصلحت اثر ابوالقاسم علیدوست]»، سایت پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، سازمان انتشارات، تاریخ درج مطلب: ۲۹ شهریور ۱۴۰۲ش.</ref>

این کتاب اثر برگزیده کتاب سال جمهوری اسلامی در زمینه فقه و اصول در سال ۱۳۸۹ش، و اثر برگزیده کتاب سال حوزه درسال ۱۳۸۹ش و اثر برگزیده هفمین دوره جشنواره علامه طباطبایی درسال ۱۳۹۰ش شد.<ref>«[http://a-alidoost.ir/persian/page/biography زندگینامه آیت الله علیدوست]»، سایت آیت الله علیدوست، تاریخ درج مطلب: ۰۶ شهریور ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۲۸ شهریور ۱۴۰۲ش.</ref>

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با اشاره به چگونگی روی آوردن به بحث مصلحت در فقه افزود: سال ۱۳۶۰، هنگام تحصیل در درس خارج، در بحث مصلحت و قانون اهم و مهم این سؤال برای من مطرح شد که چگونه می‌توان از مصلحت استفاده کرد بدون اینکه گرفتار آسیب‌های آن شد. حجت‌الاسلام و المسلمین علیدوست در ادامه گفت: نقش مهم مصلحت و نبود رویه‌ای ثابت، باعث شد که تحقیقات مفصلی در این زمینه انجام دهم که حاصل آن در کتاب «فقه و مصلحت» جمع‌آوری گردید.<ref>«[http://a-alidoost.ir/persian/news/view/22524/ استفاده از عقل و مصلحت یک ضرورت خطرناک است]»، سایت آیت الله علیدوست، تاریخ درج مطلب: ۵ آذر ۱۳۹۴ش، تاریخ بازدید: ۲۹ شهریور ۱۴۰۲ش.</ref>

او با اشاره به کتاب فقه و مصلحت خود به عنوان دومین اثر خود گفت: چه در کشف احکام و چه در تداوم احکام مشروع، مصلحت می‌تواند کارآمد باشد.<ref>«[http://a-alidoost.ir/persian/news/view/22522/ بی مهری به هریک از علوم انسانی و فقه سبب پیمودن مسیر افراط می‌شود.]»، سایت آیت الله علیدوست، تاریخ درخ مطلب: ۱۲ آبان ۱۳۹۴ش، تاریخ بازدید: ۲۹ شهریور ۱۴۰۲ش.</ref>

 

طبق اصطلاحاتی که در کتاب خلق شده و به کار رفته در استنباط اول، استنباط دوم، مصلحت مبدأ، مصلحت معیار، مصلحت موضوع و … به بحث می‌پردازد و به تدریج به مجمع تشخیص مصلحت نظام و رابطه مجمع تشخیص مصلحت نظام با شورای نگهبان می‌پردازد. اینکه اصلاً نهادی بنام مجمع تشخیص با وجود شورای نگهبان می‌توانیم داشته باشیم یا نه؟ آیا اینها در نظام هرمی و طولی قرار دارند یا نیستند؟ نگاه کتاب هم عموماً نگاه مقارنه است، یعنی بین فقه اهل تسنن و فقه شیعه بحث می‌کند. در حدود ۵۰۰ منبع از کتب شیعه و سنی به‌طور مستقیم در این کتاب استفاده شده است. مقالات زیادی قبل از نشر کتاب به عنوان پیش نشر منتشر شده است. از این کتاب نظریه «نقش مصلحت در فرایند استنباط» تبیین شد. نقش مصلحت در فرایند استنباط ابتدا به عنوان نوآوری و بعداً به عنوان نظریه با درجه عالی در کرسیهای نظریه‌پردازی پذیرفته شد و تا جایی که اطلاع دارم در مجامع مختلف گاهی در قالب تدریس و گفتگو از این کتاب استفاده شده است.<ref>«[http://a-alidoost.ir/persian/news/view/22507/ آثار اندیشمندان در قید حیات را نمی‌خوانیم و به درگذشتگان می‌نازیم]»، سایت آیت الله علیدوست، تاریخ درج مطلب: ۱۸ آذر ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۲۹ شهریور ۱۴۰۲ش.</ref>

وی پیرامون هدف از نگارش کتاب، گفت: کتاب فقه و مصلحت در صدد است با نگاه تطبیقی، جایگاه و کارکردهای مصلحت و شیوه تشخیص آن را بر اساس مبانی و منابع فقه اهل بیت(ع) در نظام فقهی- حقوقی اسلام و با توجه به موضوعات و نیازهای نوپدید جست و جو کند.

حجت الاسلام والمسلمین علیدوست ادامه داد: مبادی و مقدمات این پژوهش برآمده از سالیان متمادی تدریس اینجانب در دروس سطح و خارج حوزه می‌باشد که سرانجام در قالب طرحنامه پژوهشی تدوین گردید و در چندین مرحله در شورای علمی گروه فقه و حقوق مورد بررسی قرار گرفت. همچنین طی دوران انجام پژوهش بخش‌های مختلف آن در قالب نشست‌های علمی با حضور اندیشمندان به بررسی گذاشته شد و قسمت‌هایی از آن به صورت مقاله علمی در مجلات معتبر منتشر گردید و پس از اتمام پژوهش فقه و مصلحت، بخشی از آن به عنوان یک نوآوری در کرسی‌های نظریه‌پردازی نقد و مناظره ارائه شد و پس از چندین جلسه بررسی و مناظره، هیئت داوران آن را با درجه عالی به ثبت رساند.<ref>«[https://hawzah.net/fa/News/View/86993/کتاب-فقه-و-مصلحت-کتاب-سال-جمهوری-اسلامی-ایران-شد کتاب «فقه و مصلحت» کتاب سال جمهوری اسلامی ایران شد.]»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: ۲۱ بهمن ۱۳۸۹ش، تاریخ بازدید: ۲۹ شهریور ۱۴۰۲ش.</ref>

بخش نخست به تفسیر واژه‌های محوری تحقیق و بیان کلیات و مبانی بحث می‌پردازد. تبعیت احکام شرع از مصالح و مفاسد موجود در متعلق یا تبعیت جعل احکام از مصلحت در اصل تشریع، امکان یا عدم امکان فهم مصالح و مفاسد مورد نظر شارع، بیان گستره شریعت، اجتهاد و فقه از مباحثی است که در این بخش مطرح شده است.

 

 

 

بیان معیارها و مبانی فهم و کشف مصالح و سنجه‌های ترتیب، بررسی شئون شارع و مبینان معصوم شریعت، گفت و گو از افراد یا نهادهای متولّی تشخیص مصالح، بخشی از مباحث این فصل است.

بخش سوم، عهده‌دار بحث از پرسش‌ها و شبهه‌ها در یک فصل و آسیب‌های مطرح در اطراف فقه المصالح در فصل دیگر است. کشاکش مصلحت و قانون؛ چیستی، بنیان و گستره حکم حکومی؛ اصل تشریع و جایگاه نهادهای تشخیص مصلحت از موضوع‌هایی است که در فصل یکم از این بخش مورد گفت و گو قرار می‌گیرد.

جمود و اسباب آن؛ مصلحت گرایی افراطی و علل آن؛ نداشتن منطقی بسامان در کاربرد مصلحت؛ غفلت از مصالح بنیادین و بی‌توجهی نسبت به لوازم و مقارنات یک یا چند استصلاح از موضوع‌های مطرح در فصل دوم این بخش است.<ref>«[https://hawzah.net/fa/News/View/86993/کتاب-فقه-و-مصلحت-کتاب-سال-جمهوری-اسلامی-ایران-شد کتاب «فقه و مصلحت» کتاب سال جمهوری اسلامی ایران شد.]»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: ۲۱ بهمن ۱۳۸۹ش، تاریخ بازدید: ۲۹ شهریور ۱۴۰۲ش.</ref>