trustworthy
۷٬۳۴۶
ویرایش
آقا محمدرضا قمشه‌ای: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۵: | خط ۵: | ||
{{درگاه|حوزه و روحانیت}}'''آقا محمدرضا قمشه‌ای'''، مشهور به صهبا، دومین حکیم [[مکتب فلسفی تهران]] و یکی از سه فیلسوف بزرگ اسلامی قرن سیزدهم قمری قلمداد شده است. | {{درگاه|حوزه و روحانیت}}'''آقا محمدرضا قمشه‌ای'''، مشهور به صهبا، دومین حکیم [[مکتب فلسفی تهران]] و یکی از سه فیلسوف بزرگ اسلامی قرن سیزدهم قمری قلمداد شده است. | ||
آقا محمدرضا قمشه‌ای در مکتب فلسفی تهران به تدریس عرفان و متونی مانند فصوص | آقا محمدرضا قمشه‌ای در مکتب فلسفی تهران به تدریس عرفان و متونی مانند فصوص الحكم و فتوحات مكیه ابن‌عربی و مصباح الانس شهره بود، هرچند [[حكمت متعالیه]] را نیز تدریس می‌كرد و به [[حكمت اشراق]] هم علاقه و تسلط داشت. جایگاه او در عرفان آنچنان بود كه برخی او را ابن‌عربی دوران جدید نامیده‌اند. برخی معتقدند که ورود عرفان نظری به مکتب فلسفی تهران با قمشه‌ای آغاز شده است. | ||
آقا محمدرضا قمشه‌ای را به تخلق به صفات پسندیده اخلاقی و عرفانی ستوده‌اند و او را شاعری لطیف‌طبع به‌شمار برده‌اند. آقا محمدرضا قمشه‌ای شاگردان بسیاری در حکمت و عرفان پرورش داد که آنان را موجب انتشار حکمت و عرفان در ایران قلمداد کرده‌اند. گفته شده که بسیاری از آثار آقا محمدرضا قمشه‌ای، از جمله اكثر غزلیاتی كه به سبک عراقی سروده بوده، از میان رفته است. چند رساله‌ای كه از او باقی‌مانده تقریباً همگی مضامین عرفانی دارند. | آقا محمدرضا قمشه‌ای را به تخلق به صفات پسندیده اخلاقی و عرفانی ستوده‌اند و او را شاعری لطیف‌طبع به‌شمار برده‌اند. آقا محمدرضا قمشه‌ای شاگردان بسیاری در حکمت و [[عرفان]] پرورش داد که آنان را موجب انتشار حکمت و عرفان در ایران قلمداد کرده‌اند. گفته شده که بسیاری از آثار آقا محمدرضا قمشه‌ای، از جمله اكثر غزلیاتی كه به سبک عراقی سروده بوده، از میان رفته است. چند رساله‌ای كه از او باقی‌مانده تقریباً همگی مضامین عرفانی دارند. | ||
== جایگاه == | == جایگاه == | ||
آقا محمدرضا قمشه‌ای، مشهور به صهبا، دومین حکیم مکتب فلسفی تهران قلمداد شده است.<ref>نصر، سید حسین، «تهران- حوزه فلسفی و عرفانی تهران»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دایرة‌المعارف اسلامی، ۱۳۸۳ش، ج۸، ص۷۵۱.</ref> سید حسین | آقا محمدرضا قمشه‌ای، مشهور به صهبا، دومین حکیم مکتب فلسفی تهران قلمداد شده است.<ref>نصر، سید حسین، «تهران- حوزه فلسفی و عرفانی تهران»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دایرة‌المعارف اسلامی، ۱۳۸۳ش، ج۸، ص۷۵۱.</ref> [[سید حسین نصر]]، فیلسوف سنت‌گرای ایرانی، او را مكمل [[آقاعلی مدرس طهرانی]] دانسته و این دو را در کنار [[حاج ملاهادی سبزواری]] بزرگترین فیلسوفان اسلامی قرن سیزدهم قمری به‌شمار برده است.<ref>نصر، «تهران- حوزه فلسفی و عرفانی تهران»، ص۷۵۱.</ref> | ||
آقا محمدرضا قمشه‌ای در مکتب فلسفی تهران به تدریس عرفان و متونی مانند فصوص | آقا محمدرضا قمشه‌ای در مکتب فلسفی تهران به تدریس عرفان و متونی مانند [[فصوص الحكم]]، فتوحات مكیه ابن‌عربی و مصباح الانس شهره بود، هرچند حكمت متعالیه را نیز تدریس می‌كرد و به حكمت اشراق هم علاقه و تسلط داشت. جایگاه او در عرفان آنچنان بود كه برخی او را ابن‌عربی دوران جدید نامیده‌اند. گفته شده که او به [[عرفان عملی]] نیز توجه داشته است.<ref>نصر، «تهران- حوزه فلسفی و عرفانی تهران»، ص۷۵۱.</ref> قمشه‌ای را شاعری لطیف‌طبع به‌شمار برده‌اند. تخلص او در شاعری صهبا بوده است.<ref>صدوقی‌سها، منوچهر، تحریر ثانی تاریخ حکماء و عرفای متأخر، تهران، انتشارات حکمت، ۱۳۸۱ش، ص۲۶۶-۲۶۷.</ref> عمده اشعار او از میان رفته است، ولی برخی اشعار باقی‌مانده از او را نقل کرده‌اند.<ref>صدوقی‌سها، تحریر ثانی تاریخ حکماء و عرفای متأخر، ص۲۶۸-۲۸۵.</ref> | ||
سید جلال‌الدین | [[سید جلال‌الدین آشتیانی]]، فیلسوف ایرانی، معتقد است که قمشه‌ای در مکتب فلسفی تهران مشرب فلسفی خاص خود را، که تلفیقی از عرفان نظری ابن‌عربی و [[حکمت صدرایی]] بود، وارد کرد. از نظر او ورود عرفان نظری به مکتب فلسفی تهران با قمشه‌ای آغاز شده است.<ref>قیصری، داود بن محمود، شرح فصوص الحکم، تحقیق سید جلال‌الدین آشتیانی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۷۵ش، مقدمه مصحح، ص۱۱.</ref> | ||
== زندگی، تحصیل و تدریس == | == زندگی، تحصیل و تدریس == | ||
محمدرضا فرزند ابوالقاسم قمشه‌ای در سال ۱۲۴۱ق در شهر قمشه به‌دنیا آمد. پدر او شیخ ابوالقاسم از فضلای زمان خود بود. از ابتدای تحصیلات او اطلاعی در دست نیست. اما تحصیلات فلسفی و عرفانی او در مکتب فلسفی اصفهان انجام شد و از استادان او در اصفهان در منابع یاد شده است.<ref>صدوقی‌سها، تحریر ثانی تاریخ حکماء و عرفای متأخر، ص۲۶۱.</ref> قمشه‌ای پس از رسیدن به مقام استادی در فلسفه و عرفان نظری در اصفهان به مقام استادی رسید و به تدریس فلسفه و عرفان نظری پرداخت.<ref>شیرازی، طرائق الحقائق، ج۳، ص۵۰۸.</ref> | محمدرضا فرزند ابوالقاسم قمشه‌ای در سال ۱۲۴۱ق در شهر قمشه به‌دنیا آمد. پدر او شیخ ابوالقاسم از فضلای زمان خود بود. از ابتدای تحصیلات او اطلاعی در دست نیست. اما تحصیلات فلسفی و عرفانی او در [[مکتب فلسفی اصفهان]] انجام شد و از استادان او در اصفهان در منابع یاد شده است.<ref>صدوقی‌سها، تحریر ثانی تاریخ حکماء و عرفای متأخر، ص۲۶۱.</ref> قمشه‌ای پس از رسیدن به مقام استادی در فلسفه و عرفان نظری در اصفهان به مقام استادی رسید و به تدریس فلسفه و [[عرفان نظری]] پرداخت.<ref>شیرازی، طرائق الحقائق، ج۳، ص۵۰۸.</ref> | ||
در سال ۱۲۸۸ق، که اصفهان دچار قحطی شده بود، قمشه‌ای اموال خود را فروخت و صرف طلاب فقیر کرد و بعد از آن به تهران مهاجرت کرد.<ref>شیرازی، محمدمعصوم، طرائق الحقائق، تحقیق محمدجعفر محجوب، تهران، کتابخانه سنایی، بی‌تا، ج۳، ص۵۰۸.</ref> برخی علت مهاجرت او به تهران را عرض شکایت از برخی اصحاب قدرت اصفهان قلمداد کرده‌اند؛ اما، احتمال داده‌اند که رونق‌یافتن مکتب فلسفی تهران و مهاجرت برخی فیلسوفان و عارفان بزرگ به آنجا دلیل اصلی مهاجرت قمشه‌ای به تهران باشد.<ref>صدوقی‌سها، تحریر ثانی تاریخ حکماء و عرفای متأخر، ص۲۶۵.</ref> | در سال ۱۲۸۸ق، که اصفهان دچار قحطی شده بود، قمشه‌ای اموال خود را فروخت و صرف طلاب فقیر کرد و بعد از آن به تهران مهاجرت کرد.<ref>شیرازی، محمدمعصوم، طرائق الحقائق، تحقیق محمدجعفر محجوب، تهران، کتابخانه سنایی، بی‌تا، ج۳، ص۵۰۸.</ref> برخی علت مهاجرت او به تهران را عرض شکایت از برخی اصحاب قدرت اصفهان قلمداد کرده‌اند؛ اما، احتمال داده‌اند که رونق‌یافتن مکتب فلسفی تهران و مهاجرت برخی فیلسوفان و عارفان بزرگ به آنجا دلیل اصلی مهاجرت قمشه‌ای به تهران باشد.<ref>صدوقی‌سها، تحریر ثانی تاریخ حکماء و عرفای متأخر، ص۲۶۵.</ref> | ||
قمشه‌ای پس از مهاجرت به تهران در مدرسه میرزا شفیع صدراعظم، در جلوخان مسجد شاه، به تدریس پرداخت.<ref>شیرازی، طرائق الحقائق، ج۳، ص۵۰۸.</ref> او در تهران تا پایان عمر به تدریس حکمت متعالیه، حکمت اشراق و عرفان نظری پرداخت.<ref>صدوقی سها، تاریخ حکماء و عرفای متأخر، ص۲۶۵؛ نصر، سید حسین، «تهران- حوزه فلسفی و عرفانی تهران»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دایرة‌المعارف اسلامی، ۱۳۸۳ش، ج۸، ص۷۵۱.</ref> قمشه‌ای در روز یکشنبه اول صفر ۱۳۰۶ق در تهران درگذشت. درباره مدفن او اختلاف وجود دارد: برخی معتقدند که او در آرامگاه ابن‌بابویه به خاک سپرده شده است؛<ref>شیرازی، طرائق الحقائق، ج۳، ص۵۰۸-۵۰۹.</ref> اما، جلال‌الدین همایی نقل کرده که خود قبر | قمشه‌ای پس از مهاجرت به تهران در مدرسه میرزا شفیع صدراعظم، در جلوخان مسجد شاه، به تدریس پرداخت.<ref>شیرازی، طرائق الحقائق، ج۳، ص۵۰۸.</ref> او در تهران تا پایان عمر به تدریس حکمت متعالیه، [[حکمت اشراق]] و عرفان نظری پرداخت.<ref>صدوقی سها، تاریخ حکماء و عرفای متأخر، ص۲۶۵؛ نصر، سید حسین، «تهران- حوزه فلسفی و عرفانی تهران»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دایرة‌المعارف اسلامی، ۱۳۸۳ش، ج۸، ص۷۵۱.</ref> قمشه‌ای در روز یکشنبه اول صفر ۱۳۰۶ق در تهران درگذشت. درباره مدفن او اختلاف وجود دارد: برخی معتقدند که او در آرامگاه ابن‌بابویه به خاک سپرده شده است؛<ref>شیرازی، طرائق الحقائق، ج۳، ص۵۰۸-۵۰۹.</ref> اما، [[جلال‌الدین همایی]] نقل کرده که خود قبر قمشه‌ای را در سر قبر آقا (مقبره میرزا ابوالقاسم امام‌جمعه در محله مولوی تهران) دیده و زیارت کرده است.<ref>صدوقی سها، تاریخ حکماء و عرفای متأخر، ص۳۰۷-۳۰۸.</ref> | ||
== ويژگی‌های اخلاقی == | == ويژگی‌های اخلاقی == | ||
آقا محمدرضا قمشه‌ای را به تخلق به صفات پسندیده اخلاقی و عرفانی ستوده‌اند.<ref>صدوقی سها، تاریخ حکماء و عرفای متأخر، ص۲۶۶.</ref> همچنین، او را به بی‌ادعایی درباره علم و عرفان و بی‌توجه به امور دنیوی و ظواهر آن توصیف کرده‌اند؛ به طوری که او را بدون تظاهر علمایی وصف کرده‌اند. او را تیز هوش در مسائل علمی و سبک‌روح و حساس در مباحث اخلاقی توصیف کرده‌اند.<ref>صدوقی سها، تاریخ حکماء و عرفای متأخر، ص۲۸۵-۲۸۶.</ref> | آقا محمدرضا قمشه‌ای را به تخلق به صفات پسندیده اخلاقی و عرفانی ستوده‌اند.<ref>صدوقی سها، تاریخ حکماء و عرفای متأخر، ص۲۶۶.</ref> همچنین، او را به بی‌ادعایی درباره علم و عرفان و بی‌توجه به امور دنیوی و ظواهر آن توصیف کرده‌اند؛ به طوری که او را بدون تظاهر علمایی وصف کرده‌اند. او را تیز هوش در مسائل علمی و سبک‌روح و حساس در مباحث اخلاقی توصیف کرده‌اند.<ref>صدوقی سها، تاریخ حکماء و عرفای متأخر، ص۲۸۵-۲۸۶.</ref> | ||
گفته شده که قمشه‌ای با كسی رقابت و عناد نداشته است؛ نقل کرده‌اند که میرزا ابوالحسن جلوه (۱۲۳۸-۱۳۱۴ق)، یکی از حکمای اربعه تهران كه به تسلط بر فلسفه مشائی معروف بود، خواست با قمشه‌ای در فلسفه معارضه كند. آقا محمدرضا قمشه‌ای به‌خوبی از عهده تدریس فلسفه مشاء بر آمد، ولی حکیم جلوه نتوانست فصوص الحكم و مفاتیح الغیب را تدریس كند. از این موضوع قمشه‌ای هیچ‌گونه استفاده شخصی نکرد و با حکیم جلوه معارضه نکرد.<ref>صدوقی سها، تاریخ حکماء و عرفای متأخر، ص۲۸۶-۲۸۷؛ نصر، «تهران- حوزه فلسفی و عرفانی تهران»، ص۷۵۰.</ref> | گفته شده که قمشه‌ای با كسی رقابت و عناد نداشته است؛ نقل کرده‌اند که [[میرزا ابوالحسن جلوه]] (۱۲۳۸-۱۳۱۴ق)، یکی از حکمای اربعه تهران كه به تسلط بر [[فلسفه مشائی]] معروف بود، خواست با قمشه‌ای در فلسفه معارضه كند. آقا محمدرضا قمشه‌ای به‌خوبی از عهده تدریس فلسفه مشاء بر آمد، ولی حکیم جلوه نتوانست فصوص الحكم و مفاتیح الغیب را تدریس كند. از این موضوع قمشه‌ای هیچ‌گونه استفاده شخصی نکرد و با حکیم جلوه معارضه نکرد.<ref>صدوقی سها، تاریخ حکماء و عرفای متأخر، ص۲۸۶-۲۸۷؛ نصر، «تهران- حوزه فلسفی و عرفانی تهران»، ص۷۵۰.</ref> | ||
== استادان == | == استادان == | ||
استادان آقا محمدرضا قمشه‌ای عموماً از فیلسوفان و عرفای مکتب فلسفی اصفهان بودند؛ از جمله: | استادان آقا محمدرضا قمشه‌ای عموماً از فیلسوفان و عرفای مکتب فلسفی اصفهان بودند؛ از جمله: | ||
* سید رضی لاریجانی مازندرانی (درگذشته ۱۲۷۰ق)، از بزرگان عرفان نظری<ref>مدرس طهرانی، آقاعلی بن عبدالله، مجموعه مصنفات حکیم مؤسس آقاعلی مدرس طهرانی، تحقیق محسن کدیور، تهران، انتشارات اطلاعات، ۱۳۷۸ش، مقدمه مصحح، ج۱، ص۲۴.</ref> که در اواخر عمر به تهران آمد و به تدریس عرفان نظری ابن‌عربی پرداخت.<ref>نصر، «تهران- حوزه فلسفی و عرفانی تهران»، ص۷۵۰.</ref> سید حسین نصر تربیت آقامحمدرضا قمشه‌ای را بزرگترین خدمت سید رضی لاریجانی به حوزه فلسفی تهران به‌شمار برده است.<ref>نصر، «تهران- حوزه فلسفی و عرفانی تهران»، ص۷۵۰.</ref> | * [[سید رضی لاریجانی مازندرانی]] (درگذشته ۱۲۷۰ق)، از بزرگان عرفان نظری<ref>مدرس طهرانی، آقاعلی بن عبدالله، مجموعه مصنفات حکیم مؤسس آقاعلی مدرس طهرانی، تحقیق محسن کدیور، تهران، انتشارات اطلاعات، ۱۳۷۸ش، مقدمه مصحح، ج۱، ص۲۴.</ref> که در اواخر عمر به تهران آمد و به تدریس عرفان نظری ابن‌عربی پرداخت.<ref>نصر، «تهران- حوزه فلسفی و عرفانی تهران»، ص۷۵۰.</ref> سید حسین نصر تربیت آقامحمدرضا قمشه‌ای را بزرگترین خدمت سید رضی لاریجانی به حوزه فلسفی تهران به‌شمار برده است.<ref>نصر، «تهران- حوزه فلسفی و عرفانی تهران»، ص۷۵۰.</ref> | ||
* ملا محمدجعفر بن محمدصادق لاهیجی (درگذشته بعد از ۱۲۵۵ق). | * ملا محمدجعفر بن محمدصادق لاهیجی (درگذشته بعد از ۱۲۵۵ق). | ||
* میرزا حسن بن آخوند ملاعلی نوری.<ref>صدوقی‌سها، تحریر ثانی تاریخ حکماء و عرفای متأخر، ص۲۶۱.</ref> | * میرزا حسن بن آخوند ملاعلی نوری.<ref>صدوقی‌سها، تحریر ثانی تاریخ حکماء و عرفای متأخر، ص۲۶۱.</ref> | ||
== شاگردان == | == شاگردان == | ||
آقا محمدرضا قمشه‌ای شاگردان بسیاری در حکمت و عرفان پرورش داد که آنان را موجب انتشار حکمت و عرفان در ایران قلمداد کرده‌اند.<ref>طارمی، عباس، شهر هزار حکیم، تهران، انتشارات روزنه، ۱۳۸۲ش، ص۱۰۱.</ref> در منابع، تا پنجاه شاگرد، که همه از بزرگان مکتب فلسفی تهران بوده‌اند، را برای او ثبت کرده‌اند؛<ref>صدوقی سها، تاریخ حکماء و عرفای متأخر، ص۲۸۹-۳۰۷.</ref> از جمله: | آقا محمدرضا قمشه‌ای شاگردان بسیاری در حکمت و عرفان پرورش داد که آنان را موجب انتشار حکمت و عرفان در ایران قلمداد کرده‌اند.<ref>طارمی، عباس، شهر هزار حکیم، تهران، انتشارات روزنه، ۱۳۸۲ش، ص۱۰۱.</ref> در منابع، تا پنجاه شاگرد، که همه از بزرگان [[مکتب فلسفی تهران]] بوده‌اند، را برای او ثبت کرده‌اند؛<ref>صدوقی سها، تاریخ حکماء و عرفای متأخر، ص۲۸۹-۳۰۷.</ref> از جمله: | ||
{{ستون|۳}} | {{ستون|۳}} | ||
* آقا میرزا ابراهیم بن ابوالفتح ریاضی زنجانی (درگذشته ۱۳۵۱ق) | * آقا میرزا ابراهیم بن ابوالفتح ریاضی زنجانی (درگذشته ۱۳۵۱ق) | ||