تاریخچه جزء بندی قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

[[قرآن|قرآن کریم]] دارای تقسیمات مختلفی مانند، سوره، آیه، حزب، بخش و … دارد و تنها تقسیم قرآن به «سوره» و «آیه» منشأ قرآنی دارد. بنابر برخی از روایات، بخش بندی قرآن به زمان خود [[پیامبر(ص)]] و [[اهل بیت(ع)]] بازمی‌گردد و جزءهای قرآن در آن عصر بین ۷ تا ۱۴ جزء دانسته شده است. تقسیم بندی قرآن، به ۳۰ جزء توسط قاریان و معلمین قرآن، برای سهولت در آموزش قرآن بوده است و سعی شده است که تمامی اجزاء قرآن به بخش‌های مساوی تقسیم شوند. این تقسیم‌بندی‌ها به محتوا و متن قرآن آسیبی نمی‌رساند و برخی اختلافات جزئی در تقسیم‌بندی‌ها طبیعی می‌باشد.

در قرآن کریم تقسیمات مختلفی مانند تقسیم به سوره، آیه، حزب، جزء وجود دارد. تنها تقسیم قرآن به سوره‌ها و آیه‌ها منشأ قرآنی دارد. برای مثال قرآن در مورد مجموعه‌ای از آیات، که غیر از یک مورد در [[سوره توبه]] با {{قرآن|بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ}} آغاز می‌شوند، به صورت متعدد واژه سوره را به کار برده است.<ref>نگاه کنید: محمد فؤاد، عبدالباقی، المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم، تهران، انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۷۴، ص۴۷۰.</ref> همچنین قرآن درباره قطعه‌ای از کلام الهی نیز در موارد فراوانی از کلمه «آیه» به شکل مفرد و جمع استفاده کرده است.<ref>المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم، ص۱۳۳–۱۳۸، البته بعضی از آن‌ها در معنای مذکور است.</ref> در روایات هم این دو واژه فراوان استفاده شده است که بعضی از آنها در کتاب فضل القرآن [[اصول کافی]] آمده است. تقسیم قرآن به جزء، حزب و … از کارهایی است که بعدها صورت گرفته است و منشأ قرآنی ندارد.

طبق بعضی از نقل‌ها سابقه تقسیم قرآن به اجزاء و بخش‌های مختلف به زمان [[رسول اکرم(ص)]] یا نزدیک به آن زمان بازمی‌گردد. چنان‌که از نافع بن جبیر نقل شده است که پیامبر(ص) می‌فرمودند: {{متن عربی|جزئی از قرآن را خواندم}}<ref>ابوبکر، عبدالله بن ابی داود، سجستانی، کتاب المصاحف، بیروت، انتشارات دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۰۵، ص۱۳۱.</ref> و [[امام علی(ع)]] نیز در توصیف پرهیزکاران می‌فرمایند: {{متن عربی|پرهیزکاران در شب بر پا ایستاده مشغول نمازند، قرآن را جزء جزء و با تفکر و اندیشه می‌خوانند.}}<ref>نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی، قم، انتشارات پارسایان، چاپ دوم، ۱۳۷۹، ص۴۰۲، خطبه ۱۹۳، بند ۸.</ref> و نیز نقل شده است مردی میان [[مکه]] و [[مدینه]] خدمت رسول خدا(ص) رسید و عرض کرد: شب گذشته دو جزء از قرآن از من فوت شد که حاضر نیستم آن را با چیزی عوض کنم.<ref>کتاب المصاحف، ص۱۳۱.</ref>

 

 

 

* تقسیمات دیگری هم برای قرآن ذکر شده است. سجستانی در کتاب المصاحف خود، از قول «هلال وراق» و «عاصم مجدری» از تقسیم قرآن به۵، ۶، ۷، ۸، ۹ و ۱۰ جزء خبر داده است؛ و تفصیل این تقسیمات را هم ذکر کرده است. البته تفصیل تقسیم به۹ جزء را نیاورده و متذکر شده است که راوی آن را حفظ نکرده است.<ref>سجستانی، عبدالله بن ابی داود، المصاحف، ص۱۳۳–۱۳۴.</ref>

 

* تقسیم دیگر قرآن تقسیم آن به چهارده جزء می‌باشد چنان‌که [[امام صادق(ع)]] به حسین بن خالد فرمودند: «.... در نزد من قرآنی است که چهارده جزء است».<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ترجمه: هاشم رسولی محلاتی، تهران، انتشارات علمیه اسلامیه، بی تا، ج۴، ص۴۲۳.</ref>

در اینکه تقسیم قرآن به سی جزء از کی و چگونه مطرح شده است، چند قول وجود دارد:

* فیض کاشانی می‌نویسد: گفته شده است که [[حجاج بن یوسف]]، قاریان و حافظین قرآن، را حاضر کرد و دستور داد تا کلمات حروف قرآن را بشمارند و اجزاء آن را مساوی کنند و آنها هم قرآن را به سی جزء و … تقسیم کردند.<ref>فیض کاشانی، المحجه البیضاء، ص۲۲۴.</ref>

* آیت الله معرفت می‌نویسد: گفته شده است [[مأمون عباسی]] امر کرد تا قرآن را چنین تقسیم کنند. و نیز گفته شده است که حجاج چنین دستوری را داده است.<ref>معرفت، محمد هادی، التمهید، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۲، ج۱، ص۳۶۴.</ref>

* زرقانی می‌گوید: مصاحف عثمانی همان‌طور که خالی از نقطه و شکل بود، مجرد از تجزیه نیز بود و در طول زمان مردم به اعتبارات مختلف قرآن را جزء جزء کردند، بعضی از آنها قرآن را به سی قسمت تقسیم کردند و هر قسمت را جزء نامیدند …<ref>محمد عبدالعظیم زرقانی، مناهل العرفان فی علوم القرآن، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۶، ص۴۰۷–۴۰۸.</ref>

جزء بندی قرآن، توسط قاریان و قرآن پژوهان طبق نظر خود و با هدف آسان شدن قرائت، تعلیم و تعلم و حفظ قرآن بوده است. این تقسیمات غالباً با توجه به مقدار آیات بوده است و سعی شده است که اجزاء مختلف حجمی یکسان داشته باشند؛ بنابراین وجود اختلافات در آن تقسیم‌بندی‌ها امری کاملا طبیعی است، چنان‌که قرآنی که در پاکستان چاپ شده و در بین مردم آنجا شهرت دارد از جهت شروع بعضی از جزءها با قرآنی که با خط عثمان طه منتشر شده تفاوت‌های مختصری دارند و هیچ‌یک از این اختلافات در متن و محتوای قرآن لطمه‌ای ایجاد نمی‌کند.