جامعه‌شناسی دین: تفاوت میان نسخه‌ها

با نگاهی گذرا به برخی از کتب جامعه‌شناسی دین می‌توان فهرستی از مباحث مطرح شده را تنظیم کرد که خود گویای موضوع این علم و مباحث مطرح در آن می‌باشد. به عنوان مثال همیلتون در کتاب خود به پیروی از جامعه‌شناسان بزرگ دین و با انگیزه معرفی جامعه‌شناسی دین، مباحثی همچون؛ عقل و دین، جادو، دین و عاطفه، دین و ایدئولوژی، دین و همبستگی، اخلاق پروتستانی، دنیاگرایی، و… را مورد مطالعه قرار داده‌ است. برخی از مباحث مطرح شده توسط یواخیم واخ در کتاب خود با نام جامعه‌شناسی دین<ref>واخ، یواخیم، جامعه‌شناسی دین، ترجمه جمشید آزادگان، تهران، انتشارات سمت، ۱۳۸۰ش.</ref> نیز عبارتند از: دربارهٔ تجربه دینی و بیان نظری و عملی آن، نتایج جامعه‌شناختی دین مثل وحدت بخشی، دین و گروه‌های طبیعی مثل خانواده و خویشاوندان و مناسک محلی و نژادی و…، سازمان‌های دینی مثل کلیسا، مریدان و…، دین و تمایزات درون جامعه مثل قشربندی اجتماعی و شغلی و منطقه‌ای، رابطه دین و حکومت، دین جهانی، انواع اقتدار دینی مثل رهبران و بنیان‌گذاران، پیغمبری، کاهنی، و روحانیت و…. در دوران اخیر می‌توان موضوع سکولار شدن جوامع، ظهور فرقه‌ها یا جنبش‌های جدید دینی، بنیادگرایی دینی و نیز جهش‌های اعتقاد دینی<ref>منظور از این عنوان آن است که امروزه بسیاری افراد بدون داشتن تعلق به کلیسا دارای عقیده دینی هستند واین پدیده در دوران جدید رو به گسترش است.</ref> را از موضوعات مهم جامعه‌شناسی دین دانست.<ref>ر. ک. ویلم، ژان پل، جامعه‌شناسی ادیان، ترجمه عبدالرحیم گواهی، تهران، انتشارات تبیان، ۱۳۷۷ش، ص۸۵–۱۲۹.</ref>

در طول تاریخ مباحثی از جنس جامعه‌شناسی دین وجود داشته‌ است هر چند چنین نامی بر آن ننهاده بودند؛ مثلاً گزنوفانوس، شکل خدایان اقوام مختلف را تابعی از همان قوم می‌دانست، افلاطون طرح اتوپیایی خویش از یک جامعه ایده‌آل را ارائه می‌داد، ارسطو در اخلاق نیکوماخوسی از سهم ارزش‌های اخلاقی در حیات اجتماعی سخن می‌گفت و آگوستین در کتاب شهر خدا تصویری آرمانی از یک نظام دنیویِ همسان با نظم ازلی عرضه می‌کرد. در اندیشه مسلمانان نیز می‌توان در اندیشه فارابی که انواع مُدُن فاضله را معرفی می‌کرد و نیز مقدمه ابن خلدون و بررسی نقش دین در طلوع و افول سلسله‌های گوناگون و انسجام اجتماعی (عصبیت) در جوامع، ریشه‌های این نگاه را جستجو کرد.<ref>ر. ک. شجاعی زند، علی رضا، دین ـ جامعه و عرفی شدن، تهران، نشر مرکز، ۱۳۸۰ش، ص۱۴۳؛ دیویس، وینستون، مقاله جامعه‌شناسی دین، ترجمه همایون همتی، مندرج در کیهان فرهنگی، شماره ۱۳۹، بهمن ۱۳۷۶ش، ص۴۴–۴۹؛ همین مقاله به همت: الیاده، میرچاد، دین پژوهی، ترجمه بهاء الدین خرمشاهی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۳۱۱.</ref>

با این همه دانشی با نام جامعه‌شناسی دین محصول دنیای بعد از رنسانس و شکل‌گیری دانش جامعه‌شناسی، و مولود تقارن چند رخداد مهم تاریخی و تلاقی چند فرایند عظیم در حیات اجتماعی و معرفتی بشر است.<ref>دین ـ جامعه و عرفی شدن، همان، ص۱۴۴.</ref> ظهور سرمایه‌داری، کثرت‌گرایی فرهنگی، تسامح دینی و دولت لیبرال نمونه‌های این اتفاقات می‌باشند. این فرایندها محققان را قادر ساخت، یا مجبور کرد که خود را از مدعیات هنجاری ادیان و جوامعی که مورد مطالعه قرار می‌دادند جدا سازند.<ref>دیویس، مقاله جامعه‌شناسی دین.</ref> نقادی‌های دوره رنسانس و اصلاح‌طلبی و تردیدهای عصر روشنگری نسبت به اصالت و حقانیت دین، سرچشمه دیگر شکل‌گیری جامعه‌شناسی دین است.<ref>دین ـ جامعه و عرفی شدن، همان.</ref>

اسپنسر، تونیس، زیمل، وبلن و پاره تو از جمله جامعه شناسانی‌اند که می‌توان در لابلای آثار برجای مانده از ایشان به مطالبی در حوزه جامعه‌شناسی دین دست یافت.<ref>همان، ص۱۵۲–۱۵۳.</ref> ماکس وبر اولین صاحب نظری است که به جامعه‌شناسی دین به صورت یک علم منظم نگاه کرد. البته تمام توجه اصلی او تقریباً در مذهب کالوینیسم متمرکز است.<ref>واخ، ص۸.</ref>