تناسخ: تفاوت میان نسخه‌ها

{{پایان سوال}}

{{پاسخ}}

در رد این عقیده دو دلیل اقامه شده است، اول اینکه امکان ندارد ۲ نفس به یک وجود تعلق پیدا کند دوم اینکه نفس و بدن، دارای وحدت هستند و وقتی با هم ترکیب می‌شوند به فعلیت می‌رسند، از همین جهت امکان ندارد که نفس بعد از مرگ دوباره به قوه تبدیل شود و بعد دوباره بخواهد به فعلیت برسد.

'''تناسخ''' در لغت از ماده «نَسْخ» به معنای انتقال است.<ref>اقرب الموارد، ج۲، ماده نسخ.</ref> گاهی نیز به معنای زایل کردن یک چیز به وسیله چیز دیگری که جایگزین آن می‌شود استعمال شده است، مانند زایل شدن سایه به وسیله نور خورشید و از بین رفتن جوانی به وسیله پیری.<ref>راغب الاصفهانی، المفردات الفاظ فی غریب القرآن، المکتبه المرتضویه، ص۴۹۰، ماده نسخ.</ref> و در اصطلاح عبارت است از انتقال نفس مادی و طبیعی به بدن دیگر.<ref>صدر الدین محمد شیرازی، الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، بیروت، دار احیاءالتراث العربی، چاپ چهارم، ۱۴۱۰ هـ، ج۹، ص۴.</ref>

عقیده به تناسخ از هندوستان، چین و شرق آسیا ظهور کرده و کم‌کم به مکان‌های دیگر رسیده است.<ref>زمردیان، احمد، حقیقت روح، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ سوم، ۱۳۷۲، ص۴۳۷.</ref> تناسخ زیربنای عقیده آئین‌هایی مانند [[بودائی]] و [[برهمائی]] (برهمنی) را تشکیل می‌دهد. این گروه در عین اعتقاد به موضوع پاداش و کیفر، منکر [[معاد]]اند. می‌گویند: انسان نتیجه اعمال تلخ و شیرین خود را در همین جهان می‌چشد، زیرا اگر نیکوکار باشد، روح او به بدن انسان سعادتمند و خوشبختی که غرق در عزت و نعمت است یا بدن حیوان مفید و سودمندی مانند: گوسفند و گاو، تعلق می‌گیرد.<ref>سبحانی، جعفر، معاد انسان و جهان، انتشارات مکتب اسلام، چاپ دوم، ۱۳۷۳، ص۱۸۴.</ref> اما اگر شرور و بدکار باشد، روح او به بدن انسان بدبخت مانند افراد معلول و بیمار و تنگدست یا حیوان پست و موذی مانند خوک و موش تعلق می‌گیرد و پاداش و کیفر خود را در این جهان می‌بیند. از نظر این گروه، جهان توالی نفس است، یعنی روح‌ها پیوسته از بدنی جدا شده، و از طریق زاد و ولد به بدن‌های دیگری، خواه انسان و خواه حیوان، تعلق می‌گیرد.<ref>همان.</ref>

به‌طور کلی تناسخی که از طرف معتقدان به آن مطرح شده، سه قسم است:

تناسخ مطلق، عبارت است از این که، نفس در همین جهان از یک بدن به بدن دیگر و نیز از آن بدن به بدن سومی منتقل شود، به طوری که این روند بی وقفه برای همیشه ادامه یابد، بدنی که نفس به آن منتقل می‌شود ممکن است بدن انسان، حیوان یا گیاه باشد و غالباً این انتقال از طریق تعلق گرفتن به چنین انسان یا حیوان یا سلول نباتی انجام می‌گیرد. اعتقاد به این گونه تناسخ به قدمای فلاسفه نسبت داده شده است.<ref>سبحانی، جعفر، الالهیات، مکتب الاعلام الاسلامی، الطبعه الثانیه، ۱۴۱۱ هـ. ق، ج۳، ص۷۹۷.</ref>

تناسخ نزولی، آن است که نفس به واسطه شرافت و کمال مزاج انسانی، در آغاز به بدن انسان تعلق می‌گیرد، و پس از مفارقت از آن به حسب ملکات حاصله خود یا به بدن انسان دیگری یا به بدن حیوان یا جسم نامی یا معدنی تعلق خواهد گرفت، پس بدن انسان باب الابواب ورود ملکوت به عالم طبیعت است و نفس به واسطه آن به مراحل پست تری نزول می‌کند<ref>زاهدی، زین الدین، شرح منظومه فارسی، قم، انتشارات مصطفوی، چاپ دانشگاه مشهد، ج۳، ص۱۹۰.</ref>

تعلق گرفتن روح به بدن انسان، نسخ، به بدن حیوان، مسخ، به نباتات، رسخ و به جمادات فسخ نامیده می‌شود.<ref>حکیم سبزواری، شرح منظومه، انتشارات دارالعلم، ص۳۱۷.</ref>

قسم سوم تناسخ صعودی است که عکس تناسخ نزولی می‌باشد. به این معنا که حیات ابتدا به موجودی که آمادگی بیشتری دارد، افاضه می‌شود و سپس به موجوداتی که استعدادشان کمتر است اعطا می‌شود. کسانی که قائل به تناسخ صعودی هستند، معتقدند که گیاه از استعداد بیشتری برای حیات برخوردار است و برای کسب فیض جدید، نسبت به حیوان و انسان اولویّت دارد، و از سوی دیگر انسان خواهان نفس شریف تری است، یعنی نفسی که مراحل گیاهی و حیوانی را سپری کرده باشد؛ بنابراین، حیات ابتدا به گیاه داده می‌شود و سپس به حیوان و به دنبال آن به انسان منتقل می‌شود.<ref>الالهیات، ج۲، ص۷۹۸، و اسفار، ج۹، ص۸.</ref>

دو برهان بر ابطال تناسخ وجود دارد، که همه انواع آن را در برمی گیرد و اختصاص به نوع خاصی از تناسخ ندارد.

هرگاه بدن صلاحیت و استعداد کامل برای حدوث نفس پیدا بکند، بدون تأخیر نفس شایسته‌ای از طرف مبدء متعال و فیّاض بر وی افاضه می‌شود. پس اگر نفس بدن دیگری بر آن تعلق بگیرد، لازم می‌آید با این یک بدن دو نفس باشد، و این باطل است، زیرا اولا: تشخص هر فرد وابسته به نفس و روح آن است و فرض دو نفس برای یک شخص به معنای فرض دو ذات و دو وجود برای یک وجود و یک ذات باشد و ثانیاً: هر کس به روشنی در می‌یابد که یک بدن در ذات خود یک‌نفس بیشتر ندارد وگرنه آثار مختلف آن دو آشکار می‌گردید.<ref>اسفار، ج۹، ص۱۰ و شرح منظومه، ص۳۱۶.</ref>

تعلق نفس به بدن ذاتی بوده و بینشان ترکیب اتحادی است و هر یک از آنها با دیگری دارای حرکت ذاتی و جوهری می‌باشد. از سوی دیگر نفس در آغاز پیدایش، بالقوه می‌باشد، زمانی که نفس به بدن انسان تعلق می‌گیرد از قوه به فعلیت می‌رسد. پس هنگامی که نفس در نوعی از انواع بالفعل باشد، محال است که بار دیگر قوّه محض گردد. پس اگر نفس مستنسخه ای از بدن دیگری به این بدن تعلق گیرد، لازم می‌آید که بدن یک‌نفس بالقوه و یک‌نفس بالفعل داشته باشد؛ و نیز لازم می‌آید که بدن از همان جهت که بالفعل است بالقوه هم باشد، زیرا ترکیب طبیعی اتحادی بین دو چیزی که یکی بالفعل و دیگری بالقوه باشد، محال است و یک چیز نمی‌تواند از یک جهت بالفعل و از جهت دیگر بالقوه باشد.<ref>اسفار، ج۹، ص۲ و ۳.</ref>

{{پایان پاسخ}}

{{پانویس|۲}}

{{شاخه

}}

{{پایان متن}}