استدراج: تفاوت میان نسخه‌ها

واژه استدراج که کلمات برگرفته شده از آن در برخی از آیات قرآن به کار رفته است، در لغت به معنای این است که کسی در صدد بر آید پله پله و به تدریج از مکانی یا از مرحله‌ای به مرحله‌ای بالا رود یا پائین آید یا نسبت به آن نزدیک شود.<ref>راغب، حسین بن محمد، مفردات غریب القرآن، بیروت، دارالعلم، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۳۱۱؛ طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان، ترجمه موسوی همدانی، قم، جامعه مدرسین، ۱۳۷۴ش، ج۸، ص۴۵۳.</ref> و دراصطلاح قرآن و روایات به این معناست که درجه کسی را به تدریج و قدم به قدم پایین بیاورند، تا جایی که شقاوت و بدبختیش به نهایت برسد و یک مرتبه در ورطه هلاکت بیفتد.

اعطای نعمت‌های پی‌درپی از جانب خدا در مورد برخی از انسان‌ها سبب غفلت و غوطه شدن بیشتر آنان به گناه و در نتیجه سبب نزدیک شدن‌شان به هلاکت می‌شود زیرا این عده به جای آن که بیشتر خدا را شکرگذار باشند بر گناهان خود می‌افزایند.

از آیات قرآن استفاده می‌شود که خداوند افراد گنهکار را در صورتی که زیاد آلوده گناه نشده باشند به وسیله زنگ‌های بیدار باش و گاهی به وسیله مجازات‌های متناسب با اعمالی که از آنها سرزده است، بیدار می‌سازد و به راه حق بازمی‌گرداند. این‌ها کسانی هستند که هنوز شایستگی هدایت را دارند و مشمول لطف خداوند می‌باشند و در حقیقت مجازات و ناراحتی‌های آنها، نعمتی برای آنها محسوب می‌شود.

عمل استدراج، آشکارا و به گونه‌ای که خود گنهکار متوجه شود نیست، بلکه در همان سرگرمی به بهره‌گیری از مظاهر زندگی مادی مخفی است و او فکر می‌کند زندگی همین است که او دارد، در نتیجه گناهکار با زیاده روی در معصیت، پیوسته به سوی هلاکت نزدیک می‌شود و هنگامی که غرق انواع ناز و نعمت‌ها شد، خداوند همه را از او می‌گیرد و طومار زندگانی او را درهم می‌پیچد و این گونه مجازات بسیار سخت‌تر است.<ref>تفسیر نمونه، ج۷، ص۳۴.</ref>

ولی آنها که در گناه و عصیان، غرق شده و طغیان و نافرمانی را به مرحله نهایی رسانده‌اند و در اثر اعراض از حق و علاقه‌مند شدن به شهوات مادی و شیفتگی در برابر زیبایی‌های دنیوی، دچار قساوت قلب گردیده‌اند به گونه ای که هیچ بیدار باشی در مورد آنان مؤثر واقع نمی‌شود؛ خداوند آنها را به حال خود وا می‌گذارد و با اعطای نعمت‌های پی در پی، زمینه آسایش بیشتر بنده اش را فراهم نموده و به او مهلت بیشتری می‌دهد، تا سرانجام با نعمت خدا بیشتر در گناه بغلتد و بار گناه خود را سنگین نماید و با دست خود تمام پل‌های پشت سر خود را ویران کند به گونه ای که هیچ‌گونه راه بازگشتی برای خود باقی نگذارند تا در نتیجه بطور ناگهانی بساط‌شان برچیده شود.<ref>مکارم شیرازی، ناصر، تفسیرنمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ش، ج۳، ص۱۵۸ و ص۲۳۷.</ref>

 

به بیان دیگر گناهکارانی که غیرقابل اصلاح هستند طبق سنت آفرینش و اصل آزادی اراده و اختیار به حال خود واگذار می‌شوند تا به آخرین مرحله سقوط برسند و مستحق حداکثر مجازات شوند و این امر همان مجازات استدراجی می‌باشد که با تلقی درست از آن، پاسخ این سؤال نیز روشن می‌شود که: چرا انسان‌های آلوده به گناه، غرق در انواع نعمت‌ها می‌باشند؟ از برخی آیات قرآن، استفاده می‌شود که خداوند گاهی به این گونه افراد، نعمت‌های فراوانی می‌دهد و هنگامی که غرق لذت پیروزی و سرور شدند ناگهان همه چیز را از آنان می‌گیرد، تا حداکثر شکنجه را در زندگی همین دنیا ببینند زیرا جدا شدن از چنین زندگی مرفهی، بسیار ناراحت‌کننده است چنان‌که در قرآن می‌خوانیم: