عید قربان

سؤال

عید قربان چه عیدی است؟

عید قربان روز دهم ذی‌الحجة از اعیاد بزرگ اسلامی است.

روز دهم ماه ذی الحجه مصادف با عید قربان از بزرگ ترین عیدهای مسلمانان است؛ یادآور فداکاری و ایثار ابراهیم در راه رضای معبود و تسلیم و ایمان اسماعیل در قربانگاه عشق.

معرفی

عيد قربان كه «اَضحى» يا «عيد اضحى» نيز ناميده مى‌شود از اعياد بزرگ اسلامى و مصادف با دهم ذيحجه است. از احكام و آداب آن در بابهاى طهارت، صلات، صوم و حج سخن گفته‌اند. زيارت امام حسين عليه السّلام در شب عيد مستحب مؤكد است

روز عيد قربان از اعياد مهمّ اسلامى است. اين روز يادآور اخلاص و بندگى حضرت ابراهيم(عليه السلام) در برابر پروردگار خويش است، آنجا كه فرمان حق براى ذبح اسماعيل صادر شد، و ابراهيم آن بنده فرمانبردار خداوند آماده اجراى اين فرمان شد و اسماعيل را به قربانگاه برد و كارد بر حلقومش نهاد، ولى ندايى رسيد كه اى ابراهيم از عهده اين آزمون الهى برآمدى! دست نگهدار كه فرمانبردارى خويش را به درستى اثبات كرده ‏اى. جبرئيل همراه با «قوچى» فرود آمد و ابراهيم آن را قربانى كرد، و سنّت قربانى در منا از آن روز برقرار شد.

يكى از اعمال حج در روز دهم ذى‏ حجّة الحرام اين است كه حيوانى را در منى قربانى كنند و اين يك فريضه مسلّم و دستور صريح اسلام است؛ و يكى از اسرار آن زنده كردن خاطره فداكارى بزرگ مرد الهى و قهرمان توحيد، حضرت ابراهيم خليل(عليه السلام) مى‏ باشد.

جريان فداكارى ابراهيم خليل اين است كه خداوند براى تكميل روح و روان و اثبات لياقت و پايه فدا كارى وى به او دستور داد تا فرزند فوق‏ العاده عزيز خود را در سرزمين «منى» در راه خدا قربانى نمايد. البتّه اين فرمان جنبه آزمايشى داشت و براى اثبات شايستگى آن مرد الهى بود؛ لذا هنگامى كه وى آماده اطاعت گرديد، دستور آمد كه به جاى فرزند خويش، گوسفندى را ذبح نمايد.

آمادگى و مهيّا گشتن وى براى اطاعت دستور خداوند ثابت كرد كه روح اخلاص و اطاعت، روح جانبازى و فداكارى، در او آن‏ چنان قوى و نيرومند است‏ كه مى‏ تواند در پرتو ايمان، بر هر چيز  - حتّى بر عواطف و احساسات عميق و ريشه دار پدرانه - پيروز آيد و براى يك هدف عالى و معنوى، از فرزند خويش بگذرد؛ اگر چه سرانجام فقط گوسفندى ذبح كرد.

زائران خانه خدا با كشتن گوسفندى در سرزمين «منى» خاطره اخلاص و قدرت ايمان و پايه فداكارى او را در دل‏ها زنده مى‏ سازند و از اين رهگذر به يكديگر درس فداكارى و جانبازى مى‏ آموزند و گويا عملًا چنين مى‏ گويند كه مرد خدا كسى است كه در راه خدا از همه چيز بگذرد - چنان كه آن مرد بزرگ گذشت - اين گوشه‏ اى از اسرار قربانى روز «منى» است.

جایگاه

در حج تمتع در روز عيد قربان در منا قرباني واجب است.

عید سعید قربان عید بندگی، تقوا، تقرب به خداوند و توحید است و این روز فرصتی برای ذبح امیال نفسانی است. قربان را عید تحول بزرگ روحی دانست و گفت: قربانی کردن نمادی از ذبح تمایلات و هوا‌های نفسانی و نزدیکی و تقرب به خداوند است و همان‌گونه که حضرت ابراهیم خلیل الله با آمادگی برای قربانی کردن فرزند خود اوج بندگی خود را نشان داد این روز بیانگر این مهم و تلاش انسان برای اثبات بندگی و خلوص به خداوند سبحان است. عید سعید قربان از اعیاد بزرگ اسلامی و نقطه وحدت و همبستگی ملت‌های مسلمان بوده و دعای نماز این عید عزت، شرف و بالندگی مسلمانان است. فلسفه وجودی قربانی کردن گوسفند اطاعت محض از فرامین خدواند عالم، غلبه بر هوای نفسانی و ذبح تمایلات نفس است، افزود: افرادی که دارای تمکن مالی مناسب هستند باید قربانی کنند و مصرف یک سوم گوشت قربانی توسط صاحب قربانی، یک سوم در بین همسایگان و یک سوم نیز در بین فقرا و نیازمندان مستحب است.

فدا کردن مال و انفاق آن در راه خدا از جمله اسراسر و حکمتهای قربانی است. کشتن حیوان در مراسم قربانی اشاره به کشتن نفس اماره است. ذبح صدها هزار گوسفند و نحر هزاران شتر، یک نوع جلوه و زیبایی بوده، مظهر روحیه ایثار دسته جمعی است که خود از شعائر الهی است. سیر کردن گرسنه ها: یکی از اسرار قربانی سیر کردن گرسنه ها است قرآن در این باره می‌فرماید: «فکلوا منها واطعمواالقانع والمعتر» از گوشت‌هایی که قربانی می کنید هم خودتان میل نمائید، هم به قانع و معتر بدهید.

عید قربان نمادی از ذبح حضرت اسماعیل(ع) توسط حضرت ابراهیم(ع) و پاگذاشتن بر تمایلات نفسانی در مقام اجرای فرامین پروردگار است و بنابراین فلسفه اصلی عید قربان هم این است که انسان برای کسب رضای خداوند، همه آن‌چیزی که محبوب‌اش است را در راه رضای خدا خرج کند، در واقع به نحوی پاگذاشتن بر تمایلات، شهوات و خواسته‌های نفسانی و فداکردن آنها در راه رسیدن به محبوب تلقی می‌شود.

اعمال

نماز عید قربان در زمان حضور امام معصوم واجب است و باید به جماعت خوانده شود، و در زمان غیبت امام مستحب می‌باشد و می‌شود آن را به جماعت یا فرادی خواند. وقت نماز عید قربان از اول آفتاب روز عید تا ظهر است. مستحب است نماز عید قربان را بعد از بلند شدن آفتاب بخوانند.

نماز عید قربان دو رکعت است که در رکعت اول بعد از خواندن حمد و سوره، باید پنج تکبیر بگوید، و بعد از هر تکبیر یک قنوت بخواند و بعد از قنوت پنجم تکبیر دیگری بگوید و به رکوع رود و دو سجده به‌جا آورد و برخیزد، و در رکعت دوم چهار تکبیر بگوید و بعد از هر تکبیر قنوت بخواند و تکبیر پنجم را بگوید و به رکوع رود و بعد از رکوع دو سجده کند و تشهد بخواند و نماز را سلام دهد.

در قنوت نماز عید قربان هر دعا و ذکری بخوانند کافی است ولی بهتر است این دعا را خوانند: «اللّهُمّ اهْل اْلکِبْرِیاءِ و الْعظمةِ و اهْل الْجُودِ و الْجبرُوُتُ و اهْل الْعفْوِ و الْرّحْمةِ و اهْل الْتّقْوی و الْمغْفِرةِ اسْألُک بِحقِّ هذا الْیوْمِ الّذِی جعلْتهُ لِلْمُسلِمین عِیْداً و لِمُحمّدٍ صلّی اللهُ علیهِ و آلهِ ذُخراً و شرفاً و کِرامةً و مزیداً انْ تُصلّی علی مُحمّدٍ و آلِ مُحمّدٍ و انْ تُدْخِلنِی فِیْ کُلِّ خیْرٍ ادْخلْت فِیْهِ مُحمّداً و آلِ مُحمّدٍ و انْ تُخْرِجنِیْ مِنْ کُلِّ سُوْء اخْرجْت مِنْهُ مُحمّداً و آلِ مُحمّدٍ صلواتُک علیْهِ و علیْهِمُ اللّهُمّ اِنّیِ اسألُک خیْر ما سألک بِهِ عِبادُک الصّالِحُونُ و أعُوذُ بِک مِمّا اسْتعاذ مِنْهُ عِبادُک الْمُخْلصُوْن؛ خدایا اى اهل بزرگى و عظمت و اى شایسته بخشش و قدرت و سلطنت و اى شایسته عفو. و رحمت و اى شایسته تقوى و آمرزش از تو خواهم به حق این روزى که قرارش دادى براى مسلمانان عید و براى محمد صلى الله علیه و آله ذخیره و شرف و فزونى مقام که درود فرستى بر محمد و آل محمد و درآورى مرا در هر خیرى که درآوردى در آن خیر محمد و آل محمد را و برونم آرى از هر بدى و شرى که برون آوردى از آن محمد و آل محمد را – که درودهاى تو بر او و بر ایشان باد – خدایا از تو خواهم بهترین چیزى را که درخواست کردند از تو بندگان شایسته ات و پناه برم به تو از آنچه پناه بردند از آن بندگان شایسته ات.».

در زمان غائب بودن امام مستحب است بعد از نماز عید قربان دو خطبه بخواند.

آداب و رسوم

عید قربان در روز ۱۰ ذیحجه برگزار می‌شود. مسلمانان این جشن را در بزرگداشت رفتار حضرت ابراهیم(ع) در ارتباط با قربانی‌کردن در راه خدا برگزار می‌کنند. در این روز، زائران خانهٔ خدا در مکه و نیز دیگر مسلمانان در هر جایی که هستند، گوسفند یا حیوان دیگری را قربانی می‌کنند. در بسیاری از نقاط ایران، هنگام قربانی‌کردن گوسفند، دست‌وپای آن را حنا می‌بندند، تکه‌ای نبات یا قند به دهان آن می‌گذارند و پس از قربانی، چشم گوسفند را برای دفع چشم‌زخم نگه می‌دارند. برگزاری نماز عید، دید و بازدید و پوشیدن لباس نو از دیگر مراسم این عید است. در برخی مناطق، درست‌کردن تاب و تاب‌بازی و همچنین گستردن سفره و تدارک سبزه رایج است.