۱٬۵۰۵
ویرایش
پیش نویس:مشکل اساسی در سازمان روحانیت از نظر شهید مطهری: تفاوت میان نسخه‌ها
پیش نویس:مشکل اساسی در سازمان روحانیت از نظر شهید مطهری (نمایش مبدأ)
نسخهٔ ۳۱ ژانویهٔ ۲۰۲۵، ساعت ۲۱:۱۲
، ۳۱ ژانویهبدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱۴: | خط ۱۴: | ||
== بستر بحث و جایگاه == | == بستر بحث و جایگاه == | ||
مرتضی مطهری (۱۲۹۸–۱۳۵۸ش)، مشهور به [[شهید مطهری]]، فقیه و اسلام‌شناس، در مقاله‌ای با عنوان «مشکل اساسی در سازمان روحانیت» با کالبد شکافی سازمان روحانیت، نابه‌سامانی‌های آن را آشکار می‌کند و نظام مالی و معیشتی روحانیت را برجسته‌ترین مشکل سازمان روحانیت برمی‌شمرد.<ref>درخشه، جلال، «بحثی درباره مرجعیت و روحانیت»، فصلنامه علمی پژوهشی علوم سیاسی، شماره ۱۶، زمستان ۱۳۸۰ش، ص۳۰۵ ـ ۳۰۷.</ref> او نتیجه می‌گیرد که هرگونه اصلاح در کار [[مسلمانان]] باید مستقیماً به‌وسیله این سازمان انجام گیرد یا دست‌کم این سازمان با آن هماهنگی داشته باشد.<ref | مرتضی مطهری (۱۲۹۸–۱۳۵۸ش)، مشهور به [[شهید مطهری]]، فقیه و اسلام‌شناس، در مقاله‌ای با عنوان «مشکل اساسی در سازمان روحانیت» با کالبد شکافی سازمان روحانیت، نابه‌سامانی‌های آن را آشکار می‌کند و نظام مالی و معیشتی روحانیت را برجسته‌ترین مشکل سازمان روحانیت برمی‌شمرد.<ref name=":0">درخشه، جلال، «بحثی درباره مرجعیت و روحانیت»، فصلنامه علمی پژوهشی علوم سیاسی، شماره ۱۶، زمستان ۱۳۸۰ش، ص۳۰۵ ـ ۳۰۷.</ref> او نتیجه می‌گیرد که هرگونه اصلاح در کار [[مسلمانان]] باید مستقیماً به‌وسیله این سازمان انجام گیرد یا دست‌کم این سازمان با آن هماهنگی داشته باشد.<ref name=":0" /> | ||
مطهری سازمان روحانیت را با شرایط موجودش، متناسب با رسالتش در اصلاح اجتماع نمی‌داند و به‌شدت از اوضاع و شرایط موجود [[حوزه‌های علمیه]] و نظام روحانیت انتقاد می‌کند.<ref | مطهری سازمان روحانیت را با شرایط موجودش، متناسب با رسالتش در اصلاح اجتماع نمی‌داند و به‌شدت از اوضاع و شرایط موجود [[حوزه‌های علمیه]] و نظام روحانیت انتقاد می‌کند.<ref name=":0" /> برخی محققان معتقدند این مقاله بیان‌کننده اندیشه‌های نوگرایانه مطهری است که ظاهراً در جو حوزه‌های علمیه دورۀ نگارش این مقاله خریدار چندانی نداشته است.<ref name=":0" /> آنان شجاعت مطهری را در بیان این واقعیت‌ها ستوده‌اند؛ زیرا جزمیت‌های موجود در سطوح مختلف روحانیت در آن دوره مانعی اساسی برای اصلاح بود که کمتر کسی حاضر می‌شد نتایج بیان آنها را بپذیرد.<ref name=":0" /> [[رسول جعفریان]] معتقد است مطهری به‌رغم داشتن سخت‌ترین انتقادات به سازمان روحانیت، یکی از سرسخت‌ترین مدافعان روحانیت است.<ref>جعفریان، رسول، جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی و سیاسی (۱۳۲۰–۱۳۵۷ش)، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۸۲ش، ص۱۳۸.</ref> | ||
مقاله «مشکل اساسی در سازمان روحانیت» هفتمین مقاله از [[بحثی درباره مرجعیت و روحانیت (کتاب)|کتاب بحثی درباره مرجعیت و روحانیت]] است که در سال ۱۳۴۱ش به چاپ رسید.<ref>مطهری، مرتضی و دیگران، بحثی درباره مرجعیت و روحانیت، تهران، انتشارات صدرا، ۱۳۹۷ش، ص۲۲۳-۲۶۴.</ref> این مقاله را مهم‌ترین مقالۀ کتاب بحثی درباره مرجعیت و روحانیت ارزیابی کرده‌اند.<ref | مقاله «مشکل اساسی در سازمان روحانیت» هفتمین مقاله از [[بحثی درباره مرجعیت و روحانیت (کتاب)|کتاب بحثی درباره مرجعیت و روحانیت]] است که در سال ۱۳۴۱ش به چاپ رسید.<ref>مطهری، مرتضی و دیگران، بحثی درباره مرجعیت و روحانیت، تهران، انتشارات صدرا، ۱۳۹۷ش، ص۲۲۳-۲۶۴.</ref> این مقاله را مهم‌ترین مقالۀ کتاب بحثی درباره مرجعیت و روحانیت ارزیابی کرده‌اند.<ref name=":0" /> | ||
کتاب بحثی درباره مرجعیت و روحانیت پس از درگذشت [[سید حسین طباطبایی بروجردی]] در فروردین ۱۳۴۱ش و پایان مرجعیت فراگیر او در جهان تشیع که موجب پدید آمدن سرگردانی و تشتّت میان مقلدان و متخصصان گشت، منتشر شد.<ref>مطهری، و دیگران، بحثی درباره مرجعیت و روحانیت، تهران، انتشارات صدرا، ۱۳۹۷ش، پیشگفتار سید محمدمهدی جعفری، ص۲۵–۲۶.</ref> سرگردانی و تشتّت درباره اینکه پس از مرجعیت واحد و فراگیر بروجردی از چه کسی باید [[تقلید]] کنند و پس از او چه کسی واجد صلاحیت زعامت شیعه خواهد بود.<ref>مطهری، و دیگران، بحثی درباره مرجعیت و روحانیت، تهران، انتشارات صدرا، ۱۳۹۷ش، مقدمه مرتضی مطهری، ص۴۱.</ref> این فضا، شماری از روحانیان فعال در عرصه فرهنگ عمومی اسلامی را به چاره‌اندیشی برانگیخت. حاصل این چاره‌اندیشی کتاب بحثی درباره مرجعیت و روحانیت بود که یکی از آثار سیاسی مهم دهه چهل شمسی و حاوی نظرات مهم درباره موضوعات درونی سازمان مذهبی شیعه، یعنی [[مرجعیت]] و روحانیت، قلمداد شده است.<ref>درخشه، جلال، «بحثی درباره مرجعیت و روحانیت»، فصلنامه علمی پژوهشی علوم سیاسی، شماره ۱۶، زمستان ۱۳۸۰ش، ص۲۹۷.</ref> | کتاب بحثی درباره مرجعیت و روحانیت پس از درگذشت [[سید حسین طباطبایی بروجردی]] در فروردین ۱۳۴۱ش و پایان مرجعیت فراگیر او در جهان تشیع که موجب پدید آمدن سرگردانی و تشتّت میان مقلدان و متخصصان گشت، منتشر شد.<ref>مطهری، و دیگران، بحثی درباره مرجعیت و روحانیت، تهران، انتشارات صدرا، ۱۳۹۷ش، پیشگفتار سید محمدمهدی جعفری، ص۲۵–۲۶.</ref> سرگردانی و تشتّت درباره اینکه پس از مرجعیت واحد و فراگیر بروجردی از چه کسی باید [[تقلید]] کنند و پس از او چه کسی واجد صلاحیت زعامت شیعه خواهد بود.<ref>مطهری، و دیگران، بحثی درباره مرجعیت و روحانیت، تهران، انتشارات صدرا، ۱۳۹۷ش، مقدمه مرتضی مطهری، ص۴۱.</ref> این فضا، شماری از روحانیان فعال در عرصه فرهنگ عمومی اسلامی را به چاره‌اندیشی برانگیخت. حاصل این چاره‌اندیشی کتاب بحثی درباره مرجعیت و روحانیت بود که یکی از آثار سیاسی مهم دهه چهل شمسی و حاوی نظرات مهم درباره موضوعات درونی سازمان مذهبی شیعه، یعنی [[مرجعیت]] و روحانیت، قلمداد شده است.<ref>درخشه، جلال، «بحثی درباره مرجعیت و روحانیت»، فصلنامه علمی پژوهشی علوم سیاسی، شماره ۱۶، زمستان ۱۳۸۰ش، ص۲۹۷.</ref> | ||
| خط ۲۴: | خط ۲۴: | ||
== نقدهای مطهری به سازمان روحانیت == | == نقدهای مطهری به سازمان روحانیت == | ||
مطهری، ضمن بیان امتیازات حوزه‌های علمیه، مهم‌ترین نقص‌های سازمان روحانیت را چنین برمی‌شمرد: | مطهری، ضمن بیان امتیازات حوزه‌های علمیه، مهم‌ترین نقص‌های سازمان روحانیت را چنین برمی‌شمرد: | ||
# آزادی بی‌حد و حصر در استفاده از [[لباس روحانیت]]. | # آزادی بی‌حد و حصر در استفاده از [[لباس روحانیت]].<ref name=":0" /> | ||
# افراط در مباحثه دروس و شیوع غیر طبیعی [[علم اصول]] در نظام علمی حوزه علمیه. از نظر مطهری زیاده‌روی در علم اصول هرچند هوشیاری طلبه را به دنبال دارد، باعث می‌شود که طلبه از واقع‌بینی اجتماعی دور شود و عنصری ذهنی بار آید. | # افراط در مباحثه دروس و شیوع غیر طبیعی [[علم اصول]] در نظام علمی حوزه علمیه. از نظر مطهری زیاده‌روی در علم اصول هرچند هوشیاری طلبه را به دنبال دارد، باعث می‌شود که طلبه از واقع‌بینی اجتماعی دور شود و عنصری ذهنی بار آید.<ref name=":0" /> | ||
# هضم شدن همه رشته‌های مطالعاتی در حوزه علمیه در [[علم فقه]]. | # هضم شدن همه رشته‌های مطالعاتی در حوزه علمیه در [[علم فقه]].<ref name=":0" /> | ||
# نظام مالی ارتزاق روحانیت که از نظر مطهری این مشکل برجسته‌ترین مشکل سازمان روحانیت است؛ مشکلی که در رابطه با ارتزاق روحانیان از [[سهم امام(ع)]] ایجاد شده است.<ref | # نظام مالی ارتزاق روحانیت که از نظر مطهری این مشکل برجسته‌ترین مشکل سازمان روحانیت است؛ مشکلی که در رابطه با ارتزاق روحانیان از [[سهم امام(ع)]] ایجاد شده است.<ref name=":0" /> | ||
== ارتزاق از سهم امام(ع) و مشکل عوام‌زدگی == | == ارتزاق از سهم امام(ع) و مشکل عوام‌زدگی == | ||
مطهری معتقد است اگر افرادی که متصدی شؤون روحانیت شده‌اند، زندگی مالی خود را از راه دیگری تأمین می‌کردند بسیار بهتر بود. ایشان معتقد است بهره‌گیری از [[سهم امام(ع)]] که از طرف مردم اعطا می‌شود، محاسنی دارد؛ از جمله اینکه موجب حریّت و عدم وابستگی [[روحانیت شیعه]] به دولت‌ها شده است. اما معتقد است نظام مالی سهم امام(ع) باعث به وجود آمدن آفت عوام‌زدگی روحانیت و در نتیجه عدم پیشرو بودن آنها شده است.<ref | مطهری معتقد است اگر افرادی که متصدی شؤون روحانیت شده‌اند، زندگی مالی خود را از راه دیگری تأمین می‌کردند بسیار بهتر بود. ایشان معتقد است بهره‌گیری از [[سهم امام(ع)]] که از طرف مردم اعطا می‌شود، محاسنی دارد؛ از جمله اینکه موجب حریّت و عدم وابستگی [[روحانیت شیعه]] به دولت‌ها شده است. اما معتقد است نظام مالی سهم امام(ع) باعث به وجود آمدن آفت عوام‌زدگی روحانیت و در نتیجه عدم پیشرو بودن آنها شده است.<ref name=":0" /> | ||
در نگاه مطهری عوام‌زدگی یکی از عوامل اساسی بی‌تحرکی تفکر علمای [[شیعه]] است که تمایل آنان را به ورود به مسائلی که ممکن است آرامش و منافع عمومی را برهم بزند تقویت کرده است. از دیدگاه ایشان آفت عوام‌زدگیِ روحانیت آن قدر مهم است که جامعه روحانیت را فلج کرده، به‌نحوی که ناگزیرند سلیقه و عقیده عوام را رعایت کنند و حسن ظن آنها را حفظ نمایند. از نظر او غالب مفاسدی که در روحانیت شیعه هست از همین موضوع نشأت می‌گیرد. [[مطهری]] معتقد است روحانیت شیعه به دلیل عوام‌زدگی مجبور است همیشه در عقب قافلۀ [[علم]] حرکت کند؛ زیرا خاصیت عوام این است که همیشه با گذشته و آنچه به آن خو گرفته همراه است و با هر نویی مخالفت می‌کند و طرفدار حفظ وضع موجود است.<ref | در نگاه مطهری عوام‌زدگی یکی از عوامل اساسی بی‌تحرکی تفکر علمای [[شیعه]] است که تمایل آنان را به ورود به مسائلی که ممکن است آرامش و منافع عمومی را برهم بزند تقویت کرده است. از دیدگاه ایشان آفت عوام‌زدگیِ روحانیت آن قدر مهم است که جامعه روحانیت را فلج کرده، به‌نحوی که ناگزیرند سلیقه و عقیده عوام را رعایت کنند و حسن ظن آنها را حفظ نمایند. از نظر او غالب مفاسدی که در روحانیت شیعه هست از همین موضوع نشأت می‌گیرد. [[مطهری]] معتقد است روحانیت شیعه به دلیل عوام‌زدگی مجبور است همیشه در عقب قافلۀ [[علم]] حرکت کند؛ زیرا خاصیت عوام این است که همیشه با گذشته و آنچه به آن خو گرفته همراه است و با هر نویی مخالفت می‌کند و طرفدار حفظ وضع موجود است.<ref name=":0" /> | ||
از نظر او عوام‌زدگی روحانیت موجب معطل ماندن مسائل اساسی جامعه می‌شود؛ با این توضیح که عوام الناس با مسائل جدی جامعه، از نوع توزیع عادلانه ثروت، [[عدالت اجتماعی]]، تعلیمات عمومی و [[حاکمیت ملی]] که پیوند ناگسستنی با [[اسلام]] دارد، به‌صورت سطحی برخورد می‌کند. این برخورد سطحی موجب می‌شود روحانیان عوام‌زده هم ناچار در تبلیغ خود همیشه به دنبال مسائل سطحی و غیراصولی جامعه و [[دین]] بروند و از مسائل اصولی صرف نظر کنند. یا در مورد این امور به گونه‌ای اظهارنظر کند که نه تنها باعث رشد نشود، بلکه موجب شود اسلام به‌عنوان یک دین عقب‌مانده معرفی شود و همین، مانند یک نقطۀ ضعف، مورد سوء استفاده دشمنان [[اسلام]] قرار گیرد.<ref | از نظر او عوام‌زدگی روحانیت موجب معطل ماندن مسائل اساسی جامعه می‌شود؛ با این توضیح که عوام الناس با مسائل جدی جامعه، از نوع توزیع عادلانه ثروت، [[عدالت اجتماعی]]، تعلیمات عمومی و [[حاکمیت ملی]] که پیوند ناگسستنی با [[اسلام]] دارد، به‌صورت سطحی برخورد می‌کند. این برخورد سطحی موجب می‌شود روحانیان عوام‌زده هم ناچار در تبلیغ خود همیشه به دنبال مسائل سطحی و غیراصولی جامعه و [[دین]] بروند و از مسائل اصولی صرف نظر کنند. یا در مورد این امور به گونه‌ای اظهارنظر کند که نه تنها باعث رشد نشود، بلکه موجب شود اسلام به‌عنوان یک دین عقب‌مانده معرفی شود و همین، مانند یک نقطۀ ضعف، مورد سوء استفاده دشمنان [[اسلام]] قرار گیرد.<ref name=":0" /> | ||
از سوی دیگر، مطهری معتقد است حکومت عوام، منشأ رواج بی‌حد و حصر [[ریا]]، تظاهر و کتمان حقایق و شیوع عناوین و القاب زیاده‌روانه در جامعه روحانیت شده که در دنیا بی‌نظیر است. ایشان حکومت عوام را عامل رنج آزادمردان و اصلاح‌طلبان روحانیت می‌شمرد.<ref | از سوی دیگر، مطهری معتقد است حکومت عوام، منشأ رواج بی‌حد و حصر [[ریا]]، تظاهر و کتمان حقایق و شیوع عناوین و القاب زیاده‌روانه در جامعه روحانیت شده که در دنیا بی‌نظیر است. ایشان حکومت عوام را عامل رنج آزادمردان و اصلاح‌طلبان روحانیت می‌شمرد.<ref name=":0" /> | ||
== راه اصلاح مشکل اصلی == | == راه اصلاح مشکل اصلی == | ||
مطهری، ضمن تاکید بر ضرورت تأمین معاش روحانیت از راهی غیر از [[سهم امام(ع)]] و با پذیرش این نکته که اخلال در وضع معیشت هرکس بر همه شؤون حیات او تأثیر خواهد گذارد، راه اصلاح این اوضاع نابه‌سامان را سازمان دادن به بودجه فعلی روحانیت دانسته است. او معتقد است در صورت حل شدن این مشکل مسائل دیگر این سازمان نیز حل خواهد شد.<ref | مطهری، ضمن تاکید بر ضرورت تأمین معاش روحانیت از راهی غیر از [[سهم امام(ع)]] و با پذیرش این نکته که اخلال در وضع معیشت هرکس بر همه شؤون حیات او تأثیر خواهد گذارد، راه اصلاح این اوضاع نابه‌سامان را سازمان دادن به بودجه فعلی روحانیت دانسته است. او معتقد است در صورت حل شدن این مشکل مسائل دیگر این سازمان نیز حل خواهد شد.<ref name=":0" /> | ||
راه حل این مشکل از نظر مطهری این است، تا زمانی که اصلاح اساسی در سامانه معیشت روحانیان صورت نگرفته، وظیفه افراد اصلاح‌طلب این است که زندگی خود را از طریق شغلی که کمتر وقت آنها را بگیرد تأمین کنند تا بتوانند آزاد فکر کنند و آزادانه تبلیغ کنند و مقدمات اصلاح اساسی معیشت روحانیان را فراهم کنند.<ref | راه حل این مشکل از نظر مطهری این است، تا زمانی که اصلاح اساسی در سامانه معیشت روحانیان صورت نگرفته، وظیفه افراد اصلاح‌طلب این است که زندگی خود را از طریق شغلی که کمتر وقت آنها را بگیرد تأمین کنند تا بتوانند آزاد فکر کنند و آزادانه تبلیغ کنند و مقدمات اصلاح اساسی معیشت روحانیان را فراهم کنند.<ref name=":0" /> | ||
از نظر مطهری روحانیان بزرگ شیعه باید به این نکته توجه کنند که بقا و دوام روحانیت و موجودیت اسلام در ایران به این است که آنان ابتکار اصلاحات عمیقی که مورد نیاز سازمان روحانیت است را در دست بگیرند؛ زیرا جامعه روزبه‌روز بیدارتر می‌شود و انتظاراتی که نسل جدید از روحانیت و [[اسلام]] دارد غیر از انتظاراتی است که نسل‌های گذشته داشته‌اند. از نظر مطهری اگر روحانیت شیعه هرچه زودتر روشن‌بینانه به فکر اصلاح سازمان خود نباشد و با عوام‌زدگی مبارزه نکند، خطر بزرگی از سوی افراد اصلاح‌طلبِ بی‌علاقه به دیانت متوجه دین خواهد شد.<ref | از نظر مطهری روحانیان بزرگ شیعه باید به این نکته توجه کنند که بقا و دوام روحانیت و موجودیت اسلام در ایران به این است که آنان ابتکار اصلاحات عمیقی که مورد نیاز سازمان روحانیت است را در دست بگیرند؛ زیرا جامعه روزبه‌روز بیدارتر می‌شود و انتظاراتی که نسل جدید از روحانیت و [[اسلام]] دارد غیر از انتظاراتی است که نسل‌های گذشته داشته‌اند. از نظر مطهری اگر روحانیت شیعه هرچه زودتر روشن‌بینانه به فکر اصلاح سازمان خود نباشد و با عوام‌زدگی مبارزه نکند، خطر بزرگی از سوی افراد اصلاح‌طلبِ بی‌علاقه به دیانت متوجه دین خواهد شد.<ref name=":0" /> | ||
{{پایان پاسخ}} | {{پایان پاسخ}} | ||