پرش به محتوا

راه‌های درمان تکبر: تفاوت میان نسخه‌ها

بدون خلاصۀ ویرایش
(اصلاح ساختاری.)
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۸: خط ۸:
== شناخت خود ==
== شناخت خود ==
{{اصلی|خودشناسی}}
{{اصلی|خودشناسی}}
خودشناسی و خودنگری یکی از راه‌های اصلی درمان تکبر و غرور به حساب می‌آید. باید دو مرحله از هستی خود را همیشه به یاد داشته باشیم.
شناخت خود به‌ویژه شناخت و یادآوری دو مرحله از زندگی؛ یکی تولد و دیگری مرگ، در درمان تکبر تأثیرگذار دانسته شده است. در روایتی، امام علی(ع) این دو مرحله را برای متبکر یادآوری کرده است: «تعجب می‌کنم از آدم متکبر، کسی که دیروز نطفه‌ای بیش نبود و فردا هم مرداری بیش نخواهد بود، و در عین حال تکبر می‌ورزد.»<ref>مجلسی، بحار الانوار، بیروت، ج۷۸، ص۹۴.</ref>


الف. اینکه چگونه با ضعف و ناتوانی از دیار عدم به عالم هستی قدم نهاده‌ایم.
اگر انسان همیشه به این دو مرحله از هستی خود توجه داشته باشد، به ناتوانی خود پی برده و حتی در حال شهرت و مقام نیز، به تکبر دچار نمی‌شود.
 
ب. سرانجام زندگی ما به کجا می‌انجامد و چگونه در دل خاک جای گرفته، همه توانایی‌ها و دارایی‌های ما که اینک به آنها فخر می‌کنیم، از ما گرفته می‌شود.
 
اگر انسان همیشه به این دو مرحله از وجود هستی خود توجه داشته باشد، به عجز و ناتوانی خود پی می‌برد و حتی در حال شهرت و مقام نیز به غرور و تکبر مبتلا نمی‌شود؛ بلکه مقام و ریاست را از سوی خدا دانسته و سعی می‌کند در جهت کمال معنوی خود از آن استفاده کند. علی(ع) می‌فرماید: «عَجِبْتُ للمتکبّرِ الّذی کان بالأمیس نطفه و یکونُ غَداً جِیفه»<ref>مجلسی، بحار الانوار، بیروت، ج۷۸، ص۹۴.</ref> یعنی تعجب می‌کنم از آدم متکبر، کسی که دیروز نطفه‌ای بیش نبود و فردا هم مرداری بیش نخواهد بود، و در عین حال تکبر می‌ورزد.
 
اساساً تکبر نیز مانند دیگر صفات ناپسند اخلاقی از بیماریهای روحی و روانی است که دامنگیر انسان می‌شود. طبیعی است برای درمان این بیماری خطرناک باید انسان و ویژگی‌های او شناخته شود. از جمله راه‌های شناخت خود، خودنگری است.
 
هر قدر ارزشمندی انسان کامل تر گردد، در بازنگری به روحیات خود احساس کوچکی و خردی کرده، خود را از دیگران کوچکتر و پائین‌تر خواهد دید. امیرمومنین ـ علیه‌السلام ـ فرمود: «در شگفتم از آدم مبتکر: کسی که دیروز نطفه‌ای بیش نبود و فردا هم مرداری بیش نخواهد بود، و در عین حال تکبر می‌ورزد.»<ref>محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه، دارالحدیث، چاپ اول، ج۳، ص۲۶۵۸.</ref> نکته‌ای تربیتی که در این روایت وجود دارد این است که شخص متکبر باید قدری درباره خودش تأمل کند، از چه آفریده شده و سرانجام این بدن مادی او چه خواهد بود اگر حقیقت انسان به این بدن مادی است که تکبر جایگاهی ندارد (چون انسان از پست‌ترین چیز آفریده شده) و اگر حقیقت انسان به روح و بعد معنوی او است، باید تلاش نمود که معنویت را در خویش تقویت نموده و ریشه تکبر را بخشکاند.


== یاد مرگ ==
== یاد مرگ ==
یاد مرگ از انحرافات اخلاقی و از جمله تکبر و خود بزرگ‌بینی جلوگیری می‌کند. علی(ع) در این باره می‌فرماید: «ضَعُ فَخْرَک و احطُط کِبرکَ، و اذکر قبرَکَ»<ref>شفیعی، سید محمد، پرورش روح در پرتو چهل حدیث، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۰، ج۱، ص۴۹۱.</ref> فخر و مباهات را کنار بگذار، تکبر را از خود دور ساز، به یاد قبر خودت باش.
{{اصلی|یاد مرگ}}
یاد مرگ از انحرافات اخلاقی، از جمله تکبر و خود بزرگ‌بینی جلوگیری می‌کند. بر اساس روایتی، امام علی(ع) به انسان سفارش کرده فخر و مباهات را کنار گذاشته، تکبر را از خود دور سازد و به یاد قبر خود باشد.<ref>شفیعی، سید محمد، پرورش روح در پرتو چهل حدیث، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۰، ج۱، ص۴۹۱.</ref>  


== عبادت ==
== عبادت ==
یکی دیگر از عواملی که می‌تواند از تکبر و غرور حتی در موقعیت‌های حساس مانند شهرت و مقام داشتن، جلوگیری کند، عبادت خداست. علی(ع) در این باره می‌فرماید: «خداوند نماز را جهت منزه ساختن انسان‌ها از تکبر مقرّر داشته است».<ref>شفیعی، سید محمد، پرورش روح در پرتو چهل حدیث، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۰، ج۱، ص۴۹۲.</ref>
{{اصلی|عبادت}}
 
یکی دیگر از عواملی که از تکبر و غرور حتی در موقعیت‌هایی مانند شهرت و مقام، عبادت خداست. امام علی(ع) یکی از فلسفه‌های نماز خواندن را پاک شدن انسان از تکبر دانسته است.<ref>محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه، دارالحدیث، چاپ اول، ج۳، ص۲۶۵۷؛ شفیعی، سید محمد، پرورش روح در پرتو چهل حدیث، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۰، ج۱، ص۴۹۲.</ref>
برای درمان و جلوگیری از تکبر باید به عبادت پرداخت. علی ـ علیه‌السلام ـ فرمود: «خداوند نماز را جهت منزّه ساختن انسانها از تکبر، مقرر داشته است.»<ref>> محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه، دارالحدیث، چاپ اول، ج۳، ص۲۶۵۷.</ref>


== تواضع ==
== تواضع ==
تواضع ضد تکبر است و هر چه بکوشیم خود را به صفت تواضع نزدیک تر کنیم از تکبر دورتر شدهایم امام حسن-علیه السلام- فرمود: «کسی که عظمت و بزرگی خدا را درک کند، شایسته نیست که تکبر ورزد و اظهار بزرگی کند؛ بلکه باید در بر ابر عظمت خدا از خود تواضع نشان دهد. برای ایجاد صفت تواضع و راه‌های آن به کتاب‌های اخلاقی مثل معراج العاده مراجعه شود. از جمله آن کارها این است که کارهای معمول زندگی را شخصاً انجام بدهیم، در کارهای خانه به اهل خانه کمک کنیم و…
تواضع به معنای فروتنی و شکسته‌نفسی بوده و ضد تکبر است. هر چه انسان تلاش کند به ویژگی تواضع نزدیک‌تر شود از تکبر دورتر خواهد شد.  


امام حسن ـ علیه‌السّلام ـ فرمود: کسی که عظمت و بزرگی خدا را درک کند، شایسته نیست که تکبر ورزد و اظهار بزرگی کند، بلکه می‌باید در برابر عظمت خدا، از خود تواضع نشان دهد.<ref>محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه، دارالحدیث، چاپ اول، ج۳، ص۲۶۵۶.</ref>
برای ایجاد صفت تواضع راه‌‌های گوناگونی گفته شده است؛ یکی از آنها این است که انسان، کارهای روزانه خود را به دست خود انجام داده و به دیگران تحمیل نکند تا به‌تدریج احساس تکبر و خودبزرگ‌بینی او از میان برود. بر پایه روایتی امام صادق ـ علیه‌السلام ـ فرمود: «کسی که لباس خود را وصله کند و کفش خود را با دست خود بدوزد و بار خود را خود بر دوش گیرد، او از بیماری تکبر در امان خواهد بود.»<ref>شفیعی، سید محمد، پرورش روح در پرتو چهل حدیث، دفتر تبلیغات اسلامی، ج۱، ص۴۹۱.</ref>


تواضع ضد کبر و درمان قطعی تکبر است و معنای آن را فروتنی و شکسته نفسی گفته‌اند. تواضع نسبت به چند چیز صورت می‌پذیرد مثل تواضع نسبت به خداوند، دین خدا، پیامبر و امام، مؤمنان و مردم. تنها در مقابل اشخاص متکبر و خودخواه تواضع پسندیده نیست؛ البته باید دقت کرد که تواضع از صفت بد چابلوسی و تملق سر در نیاورد.
امام حسن-علیه السلام- فرمود: «کسی که عظمت و بزرگی خدا را درک کند، شایسته نیست که تکبر ورزد و اظهار بزرگی کند؛ بلکه باید در بر ابر عظمت خدا از خود تواضع نشان دهد. برای ایجاد صفت تواضع و راه‌های آن به کتاب‌های اخلاقی مثل معراج العاده مراجعه شود. از جمله آن کارها این است که کارهای معمول زندگی را شخصاً انجام بدهیم، در کارهای خانه به اهل خانه کمک کنیم و…


امام حسن ـ علیه‌السّلام ـ فرمود: کسی که عظمت و بزرگی خدا را درک کند، شایسته نیست که تکبر ورزد و اظهار بزرگی کند، بلکه می‌باید در برابر عظمت خدا، از خود تواضع نشان دهد.<ref>محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه، دارالحدیث، چاپ اول، ج۳، ص۲۶۵۶.</ref>


یکی از عوامل مؤثر در درمان تکبر این است که فرد، خود متکفل کارهای روز مره‌ّای خود باشد و کارهایش را به دیگران تحمیل نکند تا کم‌کم احساس بزرگی ننماید.
البته باید دقت کرد که تواضع از صفت بد چابلوسی و تملق سر در نیاورد.


امام صادق ـ علیه‌السلام ـ فرمود: «کسی که لباس خود را وصله کند و کفش خود را با دست خود بدوزد و بار خود را خود بر دوش گیرد، او از بیماری تکبر در امان خواهد بود.»<ref>شفیعی، سید محمد، پرورش روح در پرتو چهل حدیث، دفتر تبلیغات اسلامی، ج۱، ص۴۹۱.</ref>
برای یکی از عوامل مؤثر در درمان تکبر این است که فرد، خود متکفل کارهای روز مره‌ّای خود باشد و کارهایش را به دیگران تحمیل نکند تا کم‌کم احساس بزرگی ننماید.


== توجه به پیامدهای تکبر ==
== توجه به پیامدهای تکبر ==
automoderated
۶٬۳۴۱

ویرایش