پرش به محتوا

پیدایش تشیع در ایران: تفاوت میان نسخه‌ها

جز
۱ نسخه واردشده
بدون خلاصۀ ویرایش
جز (۱ نسخه واردشده)
(۲۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۷ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{شروع متن}}
{{شروع متن}}
{{سوال}}
{{سوال}}
پیدایش تشیع در ایران در چه زمانی صورت گرفت؟
پیدایش تشیع در ایران در چه زمانی صورت گرفت؟
{{پایان سوال}}
{{پایان سوال}}
{{پاسخ}}
{{پاسخ}}
شروع آشنایی مردم ایران با اسلام و تشیع از طریق قبایل عربی بود که به ایران مهاجرت کردند. با مهاجرت قبیله اشعری به قم این شهر اولین شهری شد که به تشیع گرایید. در قرن‌های بعدی در مناطق دیگر ایران نیز به تدریج تشیع رواج یافت.


== ورود اسلام و تشیع به ایران ==
'''پیدایش تشیع در ایران''' مقارن با فتح ایران به‌دست [[مسلمانان]] و کوچ و استقرار برخی قبایل عرب شیعه مذهب و برخی سادات علوی به این سرزمین بود. اولین شهر ایرانی که تحت تأثیر مهاجرت عرب‌های شیعه به مذهب شیعه گرایش پیدا کرد قم بود. استقرار [[تشیع]] در قم موجب رواج آن در برخی از مناطق اطراف قم شد.
پس از فتح ایران به دست مسلمانان، قبایل عرب زیادی از جزیره العرب و عراق راهی مناطق مختلف ایران شدند، در طول قرن اول و دوم، شمار مهاجران عرب به ایران بسیار زیاد بود. این مهاجرت‌ها به‌طور معمول، شکل قبیله ای داشته و در هر منطقه، قبایل مختلفی سکونت می‌کردند.
 
مهاجرت سادات علوی به ایران و تأثیرگذاری مذهبی آنان، به‌دلیل محبوبیت‌شان، از دلایل عمده نفوذ تشیع در ایران بود. این مهاجرت به دلایل مختلف سیاسی و اقتصادی صورت گرفت؛ از جمله امنیتی که در مناطق ایران بود و رفاهی که از پی مهاجرت به ایران حاصل می‌شد. از مهم‌ترین ساداتی که حضور او موجب رواج تشیع در ایران شد [[امام رضا(ع)]] بود.


برخی مورخان نقل کرده‌اند که در تمام شهرهای خراسان، اقوام عربی از قبایل ربیعه و مضر و نیز قبایل یمنی، حضور داشتند. اهالی شهر شیروان از عرب و عجم هستند، شهرهای مشابه دیگر عبارتند از حلوان، حمیر، دینور، قزوین، نهاوند عرب و عجم هستند، غالب مردم قم عرب‌های اشعری هستند.<ref>بلاذی، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، ۱/۲۹۲–۲۳۷، قاهره، مکتبه النهضه المصریه.</ref>
== فتح ایران و ورود تشیع ==
پس از فتح ایران به دست مسلمانان، قبایل عرب زیادی از جزیرة العرب و عراق به مناطق مختلف ایران مهاجرت کردند. در طول قرن اول و دوم قمری، شمار مهاجران عرب به ایران بسیار زیاد شد. این مهاجرت‌ها، به‌طور معمول، به شکل قبیله‌ای انجام می‌شد و برای ادامه [[فتوحات]] و تثبیت آنها، ترویج اسلام و گشایش اقتصادی، از طریق گرفتن زمین در مناطق تازه فتح شده، انجام می‌گرفت.<ref>جعفریان، رسول، تاریخ تشیع در ایران، قم، دلیل ما، ۱۳۸۷ش، ص۱۵۹.</ref>


گرایش‌های مذهبی اعم از تشیع، اهل‌حدیث، اعتزال و دیگران، همه از طریق همین عرب‌های مهاجر در ایران بسط و گسترش یافت. با حضور قبایل همدان یا بنی‌عبدالقیس و اشعری‌ها که از قبایل شیعه بودند در بعضی از مناطق ایران گرایش شیعی در این مناطق رواج یافت.<ref>یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب، تاریخ یعقوبی ۲/۳۲۶، بیروت، دار صادر.</ref>
دربارهٔ مهاجرت و سکونت اعراب به شهرهای ایران در منابع تاریخ اطلاعاتی وجود دارد که ترکیب جمعیتی برخی شهرها را، از نظر حضور قبایل عرب در میان ایرانیان، مشخص می‌کند. برای نمونه، در مورد خراسان آمده که در تمام شهرهای خراسان اقوام عرب، از قبایل شمالی و جنوبی، حضور داشتند. همچنین، درباره ترکیب قومیتی اهالی شهرهایی چون شیروان، بوشنج، بخارا، قیروان، ری، نیشابور، مرو، حلوان، دینور، قزوین، نهاوند و کرج گفته شده که مخلوطی از عرب و عجم هستند. درباره شهر قم آمده است که غالب مردم آن عرب‌های قبیله مذحج و اشعری‌ها هستند.<ref>جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، ص۱۵۹–۱۶۰.</ref>


=== نخستین شهر شیعه ===
گرایش‌های مذهبی مختلف، اعم از تشیع، [[اهل‌حدیث]]، اعتزال و…، همه از طریق عرب‌های مهاجر در ایران گسترش یافت. با حضور قبایلی چون هَمْدان، بنی‌عبدالقیس و اشعری‌ها، که از قبایل شیعه بودند، در بعضی از مناطق ایران گرایش شیعی رواج پیدا کرد.<ref>جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، ص۱۶۰–۱۶۱.</ref>
قم نخستین شهری است که در ایران به تشیع گرایید. پیشینه تشیّع قم به ربع آخر قرن اول قمری بازمی‌گردد، نام کاشان در منابع تاریخی در کنار نام قم ذکر شده است و تشیّع آن با تشیّع قم پیوند دارد.<ref>جعفریان، رسول، تاریخ تشیع در ایران، ص۲۱۰، پیشین.</ref>


== قیام‌های شیعی ==
== نخستین شهر شیعه و تأثیر آن در رواج تشیع ==
زید بن علی بن الحسین پیش از قیام خود در سال ۱۲۲ق بر ضد امویان، دو نفر را به منظور فراهم آوردن نیرو به خراسان فرستاد، این نشان می‌دهد که برخی مناطق ایران آمادگی برای پذیرش دعوت شیعی داشته‌اند. بعد از شهادت زید در میان شیعیان خراسان حرکتی پدید آمد، آن‌ها عقیده خود را آشکار کردند و ظلم اموی‌ها را در حق آل‌رسول(ص) برای مردم بیان می‌کردند.<ref>یعقوبی، احمد بن یعقوب، تاریخ یعقوبی ۲/۳۲۶، پیشین.</ref>
قم نخستین شهری است که در ایران به تشیع گرایش پیدا کرد. پیشینه تشیع قم به ربع آخر قرن اول هجری بازمی‌گردد.<ref>جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، ص۲۱۰.</ref> مذهب مردم قم پیش از فتح این شهر توسط اعراب [[زرتشتی]] بوده است.<ref>‌فقیهی، علی‌اصغر، تاریخ مذهبی قم (بخش اول از تاریخ جامع قم)، قم، آستانه مقدسه قم (انتشارات زائر)، ۱۳۷۸ش، ص۱۹–۲۰.</ref>


پس از کشته شدن زید، فرزندش یحیی از کوفه به ری آمد و بعد از مدتی توقف، به خراسان رفت. یحیی مدتی در خراسان به امید استفاده از نیروهایی که در آن نواحی گرایش شیعی داشتند، از این شهر به آن شهر می‌رفت.<ref>جعفریان، رسول، تاریخ تشیع در ایران، قم، انتشارات انصاریان، ۱۳۸۵ش، ص۱۶۴.</ref>
رواج تشیع در قم ناشی از مهاجرت قبیله‌ای از عرب‌های یمنی به نام [[اشعریان]] به قم است. نامدارترین اشعریان سعد بن مالک بن عامر اشعری و برادرش [[سائب بن مالک]] بودند. افراد این خاندان در عراق دارای گرایش شیعی بودند و در تحولات سیاسی آن سرزمین علیه [[امویان]] شرکت فعال داشتند. سائب بن مالک از بزرگان شیعیان کوفه و از یاران [[مختار بن ابی‌عبیده ثقفی]] بود و در سال ۶۷ق در جنگ با لشکر مصعب بن زبیر کشته شد. فرزندان سعد و سائب در سده اول قمری در امور سیاسی عراق و ایران و مبارزات ضد اموی شرکت داشتند. پس از قتل محمد بن سائب در کوفه به دست [[حجاج بن یوسف ثقفی]]، فرزندان او و دیگر اعضای خاندان اشعری تحت تعقیب و فشار حکومت قرار گرفتند و ناچار شدند تا عراق را ترک کنند. قسمت عمده‌ای از آنان به شهر قم کوچیدند.<ref>یوسفی اشکوری، حسن، «اشعریان»، تهران، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۷۹ش، ذیل واژه.</ref>


در سال ۱۲۷ در فاصله میان قیام یحیی بن زید و روی کار آمدن بنی‌عباس، عبدالله بن معاویه خروج کرد و پس از مدتی بر شهرهای فارس، حلوان، فومن، اصفهان، ری، همدان، قم و اصطخر مسلط گردید، اما اندکی بعد حرکت او شکست خورد. حرکت او تا حد زیادی به نشر افکار شیعی در ایران کمک کرد.<ref>جعفریان، رسول، تاریخ تشیع در ایران، ص۲۱۰.</ref>
ورود اشعریان به قم باعث نفوذ و گسترش اسلام شیعی در آن شهر شد. نخستین کسی از اشعریان که به ترویج تشیع در قم پرداخت [[موسی بن عبدالله بن سعد اشعری]] بود. اشعریان خیلی زود قم را به‌صورت یکی از پایگاه‌های تشیع درآوردند.<ref>یوسفی اشکوری، «اشعریان»، ذیل واژه؛ نیز برای اطلاع بیشتر ن. ک: فقیهی، تاریخ مذهبی قم، ص۴۲–۵۶.</ref> آنان در تثبیت تشیع در ایران و ترویج تشیع در شهرهای اطراف قم، مانند کاشان، آوه و فراهان، تأثیرگذار بودند.<ref>جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، ص۲۰۷–۲۱۶.</ref>


== مراحل گرایش به تشیع ==
== مهاجرت سادات و رواج تشیع ==
گرایش به اهل‌بیت به دو صورت بوده است:
از دلایل عمده نفوذ تشیع در ایران مهاجرت سادات علوی به مناطق مختلف این سرزمین است. این مهاجران عمدتاً شیعه بوده‌اند که گرایش‌های مختلفی چون [[زیدی]] و امامی داشتند و در رواج تشیع در ایران نقش قابل توجهی ایفا کردند.<ref>جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، ص۲۳۳.</ref> از مهم‌ترین ساداتی که حضور آن‌ها موجب رواج تشیع در ایران شد امام رضا(ع) بود. حضور امام(ع)، علاوه بر برانگیختن علایق شیعی در میان ایرانیان، موجب مهاجرت عده زیادی از سادات علوی به ایران گردید. همچنین، حضور امام(ع) باعث مهاجرت عده‌ای از عالمان شیعه به ایران شد که حضورشان در رواج تشیع تأثیرگذار بود.<ref>جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، ص۲۱۷–۲۲۸.</ref>
* گرایش کلی به سمت اهل بیت(ع): این گرایش از طریق داعیان عباسی اتفاق افتاد. همچنین توسط افرادی که شیعه نبودند اما در عراق پرورش یافته بودند و احادیثی در ستایش اهل بیت روایت می‌کردند. داعیان عباسی برای پیشبرد اهداف خود به اجبار عنوان کلی اهل بیت(ع) را تبلیغ کردند و از این راه، تشیع را در میان ایرانیان مطرح کردند.
* اعتقاد به امامت اهل بیت(ع): از طریق قبایل عرب به خصوص اشعری‌ها که به قم آمدند و تشیع اعتقادی ـ امامتی را به نقاط دیگر گسترش دادند. از دیگر قبایل شیعه‌ای که به ایران آمدند؛ بنی‌عبدالقیس و خزاعه را می‌توان نام برد.<ref>اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبین، قم، مؤسسه دار الکتاب للطباعه و النشر، ص۱۱۵.</ref>
{{مطالعه بیشتر}}


== مطالعه بیشتر ==
دلیل ورود آنان به ایران را چنین برشمرده‌اند:
* تاریخ تشیع در ایران، رسول جعفریان.
* امنیتی که در مناطق ایران بود یکی از عمده‌ترین دلایل مهاجرت سادات علوی به ایران بود. ایران نسبتاً دور از دسترس بنی‌امیه و [[بنی‌عباس]]، که در شام و عراق مستقر بودند، قرار داشت.
* معجم البلدان، ج۴، یاقوت بن عبد الله حموی.
* رفاهی که ممکن بود از پس این مهاجرت نصیب آنان شود؛ این دلیل از دلایل عمومی مهاجرت قبایل عرب به ایران بود.
* تاریخ یعقوبی، ج۲، احمد بن ابی یعقوب.
* محبوبیتی که علویان در میان مردم ایران نسبت به خود احساس می‌کردند. ایرانیان به دلیل اینکه این مهاجران از فرزندان [[پیامبر(ص)]] بودند، به آنان احترام می‌گذاشتند.<ref>جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، ص۲۳۳.</ref>
* فشاری که از سوی کارگزاران خلافت در مناطق مختلف ایران بر مردم وارد می‌شد موجب دعوت آنان برای حضور مخالفان اصلی دستگاه خلافت، سادات علوی، برای حضور و قیام علیه این فرمانروایان می‌شد.
* پرهیزکاری و جوانمردی برخی سادات علوی که دوستی ایرانیان را برمی‌انگیخت. این موضوع ایرانیان را برای دعوت از آنان برای حضور در ایران تشویق می‌کرد.
* در برخی نواحی ایران قدرت‌های محلی ایرانی حفظ حیات خود را در پذیرش اسلام و اتحاد با سادات علوی، در مقابل قدرت‌های سنی مذهب وابسته به خلافت می‌دیدند. به همین دلیل، از آنان برای حضور و شراکت در قدرت دعوت می‌کردند.<ref>اسماعیلی، یوسف، سیری در تاریخ تشیع مازندران (از آغاز تا پایان سده هشتم هجری)، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۷ش، ص۶۰.</ref>


== منابع ==
== منابع ==
خط ۳۹: خط ۳۸:
{{شاخه
{{شاخه
  | شاخه اصلی = ادیان و مذاهب
  | شاخه اصلی = ادیان و مذاهب
  |شاخه فرعی۱ = شیعه امامیه
  | شاخه فرعی۱ = شیعه امامیه
  |شاخه فرعی۲ = تاریخ شیعه
  | شاخه فرعی۲ = تاریخ شیعه
  |شاخه فرعی۳ =
  | شاخه فرعی۳ =
}}
}}
{{تکمیل مقاله
{{تکمیل مقاله
خط ۴۷: خط ۴۶:
  | تیترها = شد
  | تیترها = شد
  | ویرایش = شد
  | ویرایش = شد
  | لینک‌دهی =
  | لینک‌دهی =شد
  | ناوبری =
  | ناوبری =
  | نمایه = شد
  | نمایه = شد
  | تغییر مسیر =
  | تغییر مسیر =شد
  | ارجاعات =  
  | ارجاعات =
| بازبینی نویسنده =
  | بازبینی = شد
  | بازبینی = شد
  | تکمیل =
  | تکمیل =
  | اولویت = ب
  | اولویت = ج
  | کیفیت = ج
  | کیفیت = ب
}}
}}
{{پایان متن}}
{{پایان متن}}


[[رده:تاریخ ایران]]
[[رده:تاریخ ایران پس از اسلام]]