قیام‌های پس از عاشورا: تفاوت میان نسخه‌ها

قیام توّابین، نخستین عکس‌العمل همگانی در ارتباط با حادثه کربلا، توسّط مردم کوفه شکل گرفت؛ چرا که از یک سو، در کوفه شیعیان فراوانی زندگی می‌کردند که به امیرمؤمنان علیه السلام و امام حسین علیه السلام علاقمند بودند و از سوی دیگر، آنان با نامه‌های خود، آن حضرت را به عراق دعوت کردند، و سپس از یاری او سرباز زدند و در واقع اباعبداللَّه الحسین علیه السلام و یارانش را تسلیم دشمن کردند و از سوی سوم، جمعی از همین مردم در آن حادثه هولناک مشارکت داشتند.<ref>مکارم شیرازی، ناصر، عاشورا ریشه‌ها، انگیزه‌ها، رویدادها، پیامدها، قم، ص۶۶۸.</ref>

پس از مرگ یزید در سال ۶۴ هجری قمری اختلاف و هرج و مرجی میان امویان افتاد. در سال ۶۴ و ۶۵ هجری شیعیان به حرکت درآمدند که اولین قیام شیعیان علیه امویان، قیام «توابین» بود.<ref>مسعودی، مروج الذهب، ج۳، ص۱۰۰–۱۰۱، بیروت، دارالمعرفه، بیروت؛ تاریخ طبری، ج۵،</ref>

'''تَوّابین،''' گروهی از شیعیان کوفه که در ۶۵ق/ ۶۸۴م به خون‌خواهی امام حسین بن علی(ع) قیام کردند. چند ماهی پس از واقعهٔ کربلا (محرم ۶۱/ اکتبر ۶۸۰)، گروهی از شیعیان کوفه که از یاری نرساندن به امام حسین(ع) سخت اظهار پشیمانی می‌کردند، در خانهٔ سلیمان بن صُرَد خُزاعی گرد آمدند (بلاذری، ۵/ ۲۰۴–۲۰۵؛ طبری، ۵/ ۵۵۲–۵۵۳). در این جمع که شمار آنان را حدود ۱۰۰ تن برآورد کرده‌اند (همو، ۵/ ۵۵۴)، از همه مشهورتر سلیمان بن صرد، صحابی کهن‌سال پیامبر(ص) (نک‍: ابن عبدالبر، ۲/ ۶۴۹–۶۵۰؛ طوسی، ۶۸) بود که پیش از آن در پیکار صفین در صف لشکریان امام علی(ع) حضور داشت و خود از کسانی بود که امام حسین(ع) را با نامه، به کوفه دعوت کرده بود (ابن سعد، ۶/ ۲۵). پس از او مُسَیِّب بن نَجبَهٔ فَزاری از اصحاب امام علی(ع) و عبدالله بن سعد بن نُفَیل اَزدی و عبدالله ابن وال تَیمی و رِفاعَة بن شَدّاد بَجَلی ــ که همگی از بزرگان شیعه در کوفه شمرده می‌شدند ــ قابل ذکرند (بلاذری، همان‌جا؛ طبری، ۵/ ۵۵۲). با آنکه در باب مقدمات این گردهمایی، در مآخذ موجود چیزی نیامده است، می‌توان حدس زد که این ۵ نفر ــ و شاید از همه بیشتر سلیمان ــ با توجه به نفوذ آنان، در گردآوردن شیعیان شهر سهم عمده داشته‌اند

محور خطابه‌ها در این گردهمایی، اظهار توبه از رها کردن امام حسین(ع) و نیز تصمیم به انتقام از قاتلان و مسببان شهادت آن حضرت بود و سرانجام حاضران به توصیهٔ دیگر بزرگان جمع با سلیمان بن صرد به عنوان رهبر قیام بیعت کردند (بلاذری، ۵/ ۲۰۵؛ طبری، ۵/ ۵۵۲–۵۵۳). سلیمان در نامه‌ای به شیعیان مداین و بصره، ضمن تأکید بر اهداف قیام، ربیع‌الآخر ۶۵ را موعد گرد آمدن هواداران قیام در نُخیلهٔ کوفه ــ که ظاهراً لشکرگاه بود ــ تعیین کرد و پیشنهاد او از سوی شیعیان این دو شهر مورداستقبال قرار گرفت (بلاذری، ۵/ ۲۰۶؛ دربارهٔ متن نامه، نک‍: طبری، ۵/ ۵۵۵–۵۵۸). تعیین این مدت در واقع برای جذب هواداران بیشتر و گردآوری سلاح بود (همان‌جا). البته در همان گردهمایی نخستین، کسانی از بزرگان شیعه اموال خود را وقف مخارج قیام کردند.

توابین معتقد بودند که مسئول قتل حسین (علیه السلام) در درجه اول حکومت بنی امیه است نه افراد، و لذا به منظور خونخواهی به سوی شام حرکت کردند و گفتند پس از انتقام از بنی امیه، به سراغ جنایتکاران کوفه می‌رویم.

همان‌طور که ملاحظه شد، انگیزه این جنبش، احساس ندامت از گناه، و شوق به جبران خطا بود. در لابلای سخنان و نامه‌ها و خطبه‌های توابین، احساس عمیق پشیمانی، و شور و شوق سوزان به شستشوی گناه، موج می‌زند و هرکس مروری درآن‌ها بکند این موضوع را به خوبی لمس می‌کند. همین انگیزه بود که قیام توابین را در ارزیابی ظاهری به صورت یک قیام انتحارآمیز جلوه گر ساخته بود. توابین فقط در صدد گرفتن انتقام، و جبران لغزش و گناه خود بودند و جز ین، هیچ هدف دیگری نداشتند.

جنبش توابین در سال شصت ویک هجری آغاز شد. توابین از آن تاریخ، پیوسته ساز و برگ جنگی فراهم ساخته و مردم را مخفیانه به خونخواهی

 

حسین (علیه السلام) دعوت می‌کردند. مردم نیز از شیعه و غیر شیعه دسته دسته به آن‌ها می‌پیوستند. توابین سرگرم مقدمات قیام بودند که یزید مرد. پس از مرگ یزید، توابین عده ای را به اطراف فرستادند تا مردم را دعوت به همکاری کنند. در این هنگام، احتیاط و اختفا را کنار گذاشته علناً به تهیه اسلحه و تجهیزات جنگی پرداختند.