پرش به محتوا

برده‌داری از نگاه اسلام: تفاوت میان نسخه‌ها

بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱۵: خط ۱۵:
اسلام در محیطی ظهور کرد که برده‌گیری در آن به گونه‌ای ستمگرانه شیوع داشت. سایر سرزمین‌ها نیز وضعیتی مشابه داشتند. تجارت برده در میان عرب جاهلی و دیگر اقوام و ملل امری متعارف بود. هنگام ظهور اسلام مکه یکی از مراکز برده‌فروشی بود. در آن دوران راه‌های گوناگونی برای برده‌گیری افراد وجود داشت. عدم توانایی در پرداخت دین، ارتکاب جرم از راه‌های معمول برده گیری بود. حتی گاهی در جریان یورش‌ها و غارت‌ها، افرادِ بی‌گناه به بردگی گرفته می‌شدند. در چنین وضعیتی اسلام، با دوراندیشی قوانین حکیمانه‌ای در مورد بردگان وضع کرد. اسلام از بدو ظهور با سیاست  تحدید راه‌های برده‌گیری به تدریج نظام برده‌داری را تضعیف نمود و حرکت منطقی به سوی لغو کامل برده‌داری را بنیان نهاد. از ابتدای نزول قرآن کریم، آیاتی به تبیین احکام خاصی در جهت حمایت از بردگان اختصاص داده شد و آیاتی به تشویق مسلمانان به آزادسازی بردگان اختصاص یافت. آیات ۱۱ تا ۱۳ از [[سوره بلد]] که از آغازین سوره‌های نازل شده در محیط مکه است، مردم را به آزاد کردن برده تشویق می نماید و این کار را عبور آدمی از گردنه‌ای سخت در راه رسیدن به بهشت قلمداد نموده است.
اسلام در محیطی ظهور کرد که برده‌گیری در آن به گونه‌ای ستمگرانه شیوع داشت. سایر سرزمین‌ها نیز وضعیتی مشابه داشتند. تجارت برده در میان عرب جاهلی و دیگر اقوام و ملل امری متعارف بود. هنگام ظهور اسلام مکه یکی از مراکز برده‌فروشی بود. در آن دوران راه‌های گوناگونی برای برده‌گیری افراد وجود داشت. عدم توانایی در پرداخت دین، ارتکاب جرم از راه‌های معمول برده گیری بود. حتی گاهی در جریان یورش‌ها و غارت‌ها، افرادِ بی‌گناه به بردگی گرفته می‌شدند. در چنین وضعیتی اسلام، با دوراندیشی قوانین حکیمانه‌ای در مورد بردگان وضع کرد. اسلام از بدو ظهور با سیاست  تحدید راه‌های برده‌گیری به تدریج نظام برده‌داری را تضعیف نمود و حرکت منطقی به سوی لغو کامل برده‌داری را بنیان نهاد. از ابتدای نزول قرآن کریم، آیاتی به تبیین احکام خاصی در جهت حمایت از بردگان اختصاص داده شد و آیاتی به تشویق مسلمانان به آزادسازی بردگان اختصاص یافت. آیات ۱۱ تا ۱۳ از [[سوره بلد]] که از آغازین سوره‌های نازل شده در محیط مکه است، مردم را به آزاد کردن برده تشویق می نماید و این کار را عبور آدمی از گردنه‌ای سخت در راه رسیدن به بهشت قلمداد نموده است.


نخستین حرکت اسلام مسدود ساختن راه‌های برده‌گیری و انحصار آن به تنها موردی بود که در آن شرایط گاه گریزی از آن نبود و آن مورد مربوط به اسیران جنگی بود که البته با حفظ شرایط و مقررات خاص آن را پذیرفت.<ref>مصباح یزدی، محمد تقی، دین و آزادی، مرکز مطالعات و پژوهش‌های حوزه علمیه قم، ۱۳۸۱، ص۴۹.</ref> وظیفه اولیه مسلمانان در برخورد با اسیران جنگی آزاد ساختن آنان با اخذ تاوان یا حتی بدون آن بود. امّا چنانچه در مواردی آزادسازی اسرای جنگی بنا به مصالحی ممکن نبود، در آن صورت اسلام تحت شرایط خاصی به برده گرفتن آنان رضایت می‌داد؛ زیرا به جای آن که اسیران را در اردوگاه‌ها به کارهای اجباری وادارند یا در محیطی دور از اجتماع به نام زندان محبوس سازند، بهترین شیوه آن بود تا آنان را بین مسلمانان تقسیم نموده تا تحت ضوابط و مقررات معینی در کنار خانواده‌های مسلمانان زندگی کنند و به این نحو با اسلام هم بهتر آشنا شوند و هم به تدریج زمینه آزادی آنها و الحاق آنان به جامعه مسلمانان فراهم گردد. قهراً در شرایطی که امکان نگهداری شایسته و مراقبت و تربیت اسرای جنگی در مکانی به نام زندان وجود نداشت و از طرفی آزادسازی آنان نیز به مصلحت جامعه اسلامی نبود، تقسیم آنان بین خانواده‌ها با سفارش به رفتاری شایسته و انسانی با آنان در یک روندی که در نهایت به آزادی آنان می‌انجامید، بهترین گزینه ممکن به حساب می‌آمد. در روزگاری که در عربستان و دیگر مناطق جهان با وحشیانه‌ترین شیوه‌ها اسیران را مورد آزار و شکنجه قرار می‌دادند، قرآن کریم مسلمانان را به لزوم رفتاری انسانی با اسیران امر فرمود، شکنجه اسیران را ممنوع کرد و از به فحشاء کشاندن زنان اسیر جلوگیری کند.<ref>نور/۳۳.</ref>
نخستین حرکت اسلام مسدود ساختن تمامی راه‌های برده‌گیری جز یک شیوه استثنایی بود. این مورد استثنایی در آن شرایط غیر قابل گریز بود. اسلام تنها برده‌گیری اسیران جنگی را با وضع شرایط و مقررات خاصی پذیرفت.<ref>مصباح یزدی، محمد تقی، دین و آزادی، مرکز مطالعات و پژوهش‌های حوزه علمیه قم، ۱۳۸۱، ص۴۹.</ref> وظیفه اولیه مسلمانان در برخورد با اسیران جنگی آزاد ساختن آنان با اخذ تاوان یا حتی بدون آن بود. امّا چنانچه در مواردی آزادسازی اسرای جنگی بنا به مصالحی ممکن نبود، در آن صورت اسلام تحت شرایط خاصی به برده گرفتن آنان رضایت می‌داد؛ زیرا به جای آن که اسیران را در اردوگاه‌ها به کارهای اجباری وادارند یا در محیطی دور از اجتماع به نام زندان محبوس سازند، بهترین شیوه آن بود که آنان را بین مسلمانان مأوا دهند تا با رعایت ضوابط و مقررات معینی از سوی مسلمانان در کنار خانواده‌های آنان زندگی کنند. به این شیوه  هم اسیران جنگی با اسلام بهتر آشنا می‌شدند و هم به تدریج زمینه آزادی آنها و الحاق آنان به جامعه مسلمانان فراهم می‌گردید. قهراً در شرایطی که امکان نگهداری شایسته و مراقبت و تربیت اسرای جنگی در مکانی به نام زندان وجود نداشت و آزادسازی همه آنان نیز به مصلحت جامعه اسلامی نبود، تقسیم آنان بین خانواده‌ها با سفارش به رفتاری شایسته و انسانی با آنان در یک روندی که در نهایت به آزادی آنان می‌انجامید، بهترین گزینه ممکن به حساب می‌آمد. در روزگاری که در تمام مناطق جهان با وحشیانه‌ترین شیوه‌ها اسیران را مورد آزار و شکنجه قرار می‌دادند و از طرف متخاصم نیز اسیران مسلمان را به بردگی می گرفت؛ قرآن کریم مسلمانان را به تعامل انسانی با اسیران امر فرمود، شکنجه اسیران را ممنوع کرد و از به فحشاء کشاندن زنان اسیر منع نمود.<ref>نور/۳۳.</ref>


نیز اسلام با وضع قوانین مختلف مثل قانون استیلاد،<ref>منظور از استیلاد آن است که اگر زنی مملوک از مولای خود صاحب فرزندی می‌شد، پس از وفات مولی آن زن بلافاصله آزاد می‌گردید.</ref> مکاتبه<ref>مکاتبه قانونی است که مطابق آن، هر اسیر و بنده‌ای می‌توانست با مالک خود قراردادی منعقد ساخته و به موجب آن در برابر مبلغی که به تدریج به مولایش می‌پردازد خویشتن را آزاد سازد. آیه ۳۲ از سوره نور به تشریح همین مورد اختصاص یافته است.</ref> و آزادسازی بندگان به عنوان کفاره برخی گناهان، و غیره، راه را برای آزاد ساختن تدریجی آنان هموار ساخت. از سوی دیگر باید به این نکته نیز توجه داشت که از دیدگاه اسلام بنده یا آزاد بودن به عنوان ملاک نقصان یا برتری شمرده نمی‌شود. هر چند سعی اسلام آن بود تا به طرق مختلف بردگان را از راه‌های گوناگون از قید اسارت رهایی بخشد، امّا در همان مدت اسارت و بندگی نیز مسلمانان حق نداشتند آنان را به خاطر بنده بودن از خود پست‌تر دانسته یا مورد اهانت و تحقیر قرار دهند؛ بندگانی که گاه در ظاهر تحت عنوان غلام یا کنیز پیامبر و ائمه(ع) قرار می‌گرفتند، در واقع عضوی از اعضای خانواده آنان تلقّی شده و هیچ تفاوتی با سایر آزادگان اهل منزل حتی به لحاظ کار و فعالیت نداشتند و در واقع صرفاً در ظاهر تحت عنوان کنیز یا غلام قرار می‌گرفتند. این وضعیت به گونه‌ای بود که حتی وقتی آن بزرگواران گاه تصمیم به آزاد ساختن آنان می‌گرفتند، آن بردگان غالباً از پذیرش آن اکراه داشتند.
علاوه‌بر‌این، اسلام با وضع قوانین مختلف مثل قانون استیلاد،<ref>منظور از استیلاد آن است که اگر زنی مملوک از مولای خود صاحب فرزندی می‌شد، پس از وفات مولی آن زن بلافاصله آزاد می‌گردید.</ref> مکاتبه<ref>مکاتبه قانونی است که مطابق آن، هر اسیر و بنده‌ای می‌توانست با مالک خود قراردادی منعقد ساخته و به موجب آن در برابر مبلغی که به تدریج به مولایش می‌پردازد خویشتن را آزاد سازد. آیه ۳۲ از سوره نور به تشریح همین مورد اختصاص یافته است.</ref> و آزادسازی بندگان به عنوان کفاره برخی گناهان، و...، راه را برای آزاد ساختن بردگان و نابودی تدریجی نظام برده‌داری هموار ساخت.  
 
از سوی دیگر باید به این نکته نیز توجه داشت که از دیدگاه اسلام، بنده یا آزاد بودن به عنوان ملاک ارزیابی انسان شمرده نمی‌شود. هر چند سعی اسلام آن بود تا به طرق مختلف بردگان را از راه‌های گوناگون از قید اسارت رهایی بخشد، امّا در همان مدت اسارت و ببدگی نیز مسلمانان حق نداشتند بردگان را به خاطر برده بودن پست‌تر دانسته یا مورد اهانت و تحقیر قرار دهند؛ بندگانی که گاه در ظاهر تحت عنوان غلام یا کنیز پیامبر و ائمه(ع) قرار می‌گرفتند، در واقع عضوی از اعضای خانواده آنان تلقّی شده و هیچ تفاوتی با سایر آزادگان اهل منزل حتی به لحاظ کار و فعالیت نداشتند و در واقع صرفاً در ظاهر تحت عنوان کنیز یا غلام قرار می‌گرفتند. این وضعیت به گونه‌ای بود که حتی وقتی آن بزرگواران تصمیم به آزاد ساختن آنان می‌گرفتند، گاه آن بردگان از پذیرش این آزادی اکراه داشتند.


=== بستن سرچشمه‌های بردگی ===
=== بستن سرچشمه‌های بردگی ===
۴۸۶

ویرایش