automoderated، ناظمان (CommentStreams)، trustworthy
۱۶٬۱۰۸
ویرایش
مصباح المتهجد: تفاوت میان نسخه‌ها
←محتوا
A.rezapour (بحث | مشارکتها) |
A.rezapour (بحث | مشارکتها) (←محتوا) |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{شروع متن}} | {{شروع متن}} | ||
{{سوال}} | {{سوال}} | ||
مصباح المتهجد از کیست و چه محتوایی دارد؟ | |||
{{پایان سوال}} | {{پایان سوال}} | ||
{{پاسخ}} | {{پاسخ}} | ||
| خط ۴۰: | خط ۳۹: | ||
}} | }} | ||
'''مصباح المتهجد''' کتابی در موضوع دعا و زیارات اثر [[شیخ طوسی]] است. این كتاب، در زمينه اعمال واجب و مستحب در ايّام سال و نيز دعاهاى هر روز، تأليف شده است. مصباح المتهجد یکی از مهمترین و معتبرترین منابع مربوط به دعا و اعمال (عبادات) مستحب در طول ایام سال است که بر اساس روایات معتبر نبوی و اهل بیت(ع) تنظیم شده است و در ضمن برخی از دعاها بخشی از احکام فقهی مربوط به عبادات نیز بیان شده است. با تألیف مصباح المتهجد دوره جدیدی در ادبیات دعایی امامیه آغاز می شود. | |||
== نویسنده == | == نویسنده == | ||
طوسی'''،''' محمد‌بن حسن‌بن علی، ملقّب به شیخ الطائفه، فقیه، محدّث و متکلم امامی قرن پنجم است. وی در سال ۳۸۵ قمری در طوس به دنیا آمد. | طوسی'''،''' محمد‌بن حسن‌بن علی، ملقّب به شیخ الطائفه، فقیه، محدّث و متکلم امامی قرن پنجم است. وی در سال ۳۸۵ قمری در طوس به دنیا آمد.<ref>عمادی حائری، سیدمحمد، «طوسی'''،''' محمد‌بن حسن‌بن علی»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ذیل مدخل.</ref> | ||
پس از سید مرتضی، زعامت شیعیان به شیخ طوسی رسید. وی ۴۱ سال در بغداد زیست و به تألیف و تدریس و تربیت شاگردان پرداخت. مهمترین و تأثیرگذارترین استادان طوسی، [[شیخ مفید]] و [[سید مرتضی]] بودند. شیخ طوسی آثار بسیار زیادی را در حوزه‌های گوناگون علوم دینی تألیف و تصنیف کرد. [[التبیان فی تفسیر القرآن]]، [[تهذیب الاحکام]]، [[الاستبصار فی ما اختلف من الاخبار]]، المجالس که به [[الأمالی طوسی|الأمالی]] مشهور است، تلخیص‌الشافی، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، المبسوط، الرجال، مصباح المتهجد از آثار مشهور اوست. او نخستین کس در میان شیعه است که تفسیری جامع بر سراسر قرآن نگاشت و کتابی تفصیلی در اصول فقه نوشت.<ref>عمادی حائری، سیدمحمد، «طوسی'''،''' محمد‌بن حسن‌بن علی»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ذیل مدخل.</ref> | پس از سید مرتضی، زعامت شیعیان به شیخ طوسی رسید. وی ۴۱ سال در بغداد زیست و به تألیف و تدریس و تربیت شاگردان پرداخت. مهمترین و تأثیرگذارترین استادان طوسی، [[شیخ مفید]] و [[سید مرتضی]] بودند. شیخ طوسی آثار بسیار زیادی را در حوزه‌های گوناگون علوم دینی تألیف و تصنیف کرد. [[التبیان فی تفسیر القرآن]]، [[تهذیب الاحکام]]، [[الاستبصار فی ما اختلف من الاخبار]]، المجالس که به [[الأمالی طوسی|الأمالی]] مشهور است، تلخیص‌الشافی، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، المبسوط، الرجال، مصباح المتهجد از آثار مشهور اوست. او نخستین کس در میان شیعه است که تفسیری جامع بر سراسر قرآن نگاشت و کتابی تفصیلی در اصول فقه نوشت.<ref>عمادی حائری، سیدمحمد، «طوسی'''،''' محمد‌بن حسن‌بن علی»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ذیل مدخل.</ref> | ||
== اهمیت و جایگاه == | == اهمیت و جایگاه == | ||
کتاب مصباح المتهجد نخستین کتاب جامع و روشمند در زمینه گردآورى کتاب ادعیه شیعى به شمار می‌رود.<ref>مهریزی، مهدى، و مریم ایمانی جو، بررسى «صدور ادعیه ماه رمضان بر اساس مصباح المتهجد»، سفینه، سال دهم، زمستان ۱۳۹۱ش، شماره ۳۷.</ref> | کتاب مصباح المتهجد نخستین کتاب جامع و روشمند در زمینه گردآورى کتاب ادعیه شیعى به شمار می‌رود.<ref>مهریزی، مهدى، و مریم ایمانی جو، بررسى «صدور ادعیه ماه رمضان بر اساس مصباح المتهجد»، سفینه، سال دهم، زمستان ۱۳۹۱ش، شماره ۳۷.</ref> مصباح المتهجد یکی از مهمترین و معتبرترین منابع مربوط به دعا و اعمال (عبادات) مستحب در طول ایام سال است. این کتاب بر اساس روایات معتبر نبوی و اهل بیت(ع) تنظیم شده است و در ضمن برخی از دعاها بخشی از احکام فقهی مربوط به عبادات نیز بیان شده است. با توجه به روایی بودن متن مصباح المتهجّد، این کتاب یکی از معتبرترین منابع دست اول حدیثی شیعه به شمار می‌رود و از همان زمان تالیف مورد توجه دانشمندان و عموم مردم قرار گرفت؛ به طوری که منبع تدوین بسیاری از کتاب‌های ادعیه مثل [[عده الداعی]]، [[مفاتیح الجنان]] و [[اقبال الاعمال]] قرار گرفته است. دلیل اهمیت و اعتبار روایی کتاب این است که شیخ طوسی آن را با استفاده از [[کتابخانه شاپور بغداد]] و کتابخانه شخصی استادش سید مرتضی نوشته است.<ref>«[http://www.makarem.ir/main.aspx?typeinfo=44&lid=0&mid=408749&catid=-2 مصباح المتهجّد]»، پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله مکارم شیرازی، تاریخ درج مطلب: ۲۷ اسفند ۱۳۹۶ش. تاریخ بازدید: ۴ خرداد ۱۴۰۲.</ref> | ||
با تألیف مصباح المتهجد (بین سالهای ۴۴۱/ ۴۴۴ تا ۴۴۷ق) دوره جدیدی در ادبیات دعایی امامیه آغاز می شود. ویژگی‌های کتاب مصباح المتهجد یعنی جامعیت، تبویب نوآورانه و اتقان آن، و نیز اعتبار و اهمیت شخصیت شیخ طوسی سبب شد از جنبه های مختلف توجه علما و دانشمندان امامیه به این کتاب جلب شود و قبول عام یابد. بدین ترتیب کتاب یا به عبارت دیگر قرائتی معیار از میراث دعایی پراکنده شیعه عرضه شد. مصباح المتهجد مهمترین و معتبرین دعانامه شیعی است و همه کتاب‌های نوشته شده در ادبیات دعای امامیه پس از آن به صورت مستقیم یا غیرمستقیم وامدار آن هستند.<ref>حکیم، سید محمدحسین، «تداوم و تحول در ادبیات دعای امامیه: مصباح المتهجد شیخ طوسی»، آینه پژوهش، سال ۳۳، خرداد و تیر ۱۴۰۱، شماره ۲. ص۶۵.</ref> | با تألیف مصباح المتهجد (بین سالهای ۴۴۱/ ۴۴۴ تا ۴۴۷ق) دوره جدیدی در ادبیات دعایی امامیه آغاز می شود. ویژگی‌های کتاب مصباح المتهجد یعنی جامعیت، تبویب نوآورانه و اتقان آن، و نیز اعتبار و اهمیت شخصیت شیخ طوسی سبب شد از جنبه های مختلف توجه علما و دانشمندان امامیه به این کتاب جلب شود و قبول عام یابد. بدین ترتیب کتاب یا به عبارت دیگر قرائتی معیار از میراث دعایی پراکنده شیعه عرضه شد. مصباح المتهجد مهمترین و معتبرین دعانامه شیعی است و همه کتاب‌های نوشته شده در ادبیات دعای امامیه پس از آن به صورت مستقیم یا غیرمستقیم وامدار آن هستند.<ref>حکیم، سید محمدحسین، «تداوم و تحول در ادبیات دعای امامیه: مصباح المتهجد شیخ طوسی»، آینه پژوهش، سال ۳۳، خرداد و تیر ۱۴۰۱، شماره ۲. ص۶۵.</ref> | ||
شيخ طوسى يك بار كتاب مصباح المتهجّد را در حجم بسيار، تأليف كرد و سپس به تلخيص آن پرداخت.<ref>احمدى نورآبادى، مهدى؛ رحمتى، محمدكاظم، تاريخ حديث شيعه در سده هاى چهارم تا هفتم هجرى، موسسه علمى فرهنگى دار الحديث، قم، ۱۳۸۹ش. ص۳۳۰ تا ۳۳۴.</ref> | |||
== محتوا == | == محتوا == | ||
كتاب مصباح المتهجّد، در زمينه اعمال واجب و مستحب در ايّام سال و نيز دعاهاى هر روز، تأليف شده است. مطالب كتاب در يك مقدّمه، احكام فقهى و اعمال و دعاهاى | كتاب مصباح المتهجّد، در زمينه اعمال واجب و مستحب در ايّام سال و نيز دعاهاى هر روز، تأليف شده است. مطالب كتاب در يك مقدّمه، احكام فقهى و اعمال و دعاهاى ايام سال، طبقه‌بندى شده‌اند. احكام فقهىِ كتاب، در دو مبحث طهارت (با تكيه بر اغسال واجب و مستحب) و نماز (با تكيه بر نمازهاى واجب و مستحب يا نوافل)، خلاصه شده است. قسمت اعظم مطالب كتاب، اعمال و دعاهاست كه مؤلف با عنوان اعمال هفته، اعمال جمعه، دعاهاى هفته، ادعيه مربوط به ماه‌هاى رمضان، ذو قعده، ذو حجّه، محرّم، صفر، رجب و شعبان، به بيان آنها پرداخته و با ذكر دعاى حضرت خضر (ع)، كتاب را به پايان رسانده است.<ref>احمدى نورآبادى، مهدى؛ رحمتى، محمدكاظم، تاريخ حديث شيعه در سده هاى چهارم تا هفتم هجرى، موسسه علمى فرهنگى دار الحديث، قم، ۱۳۸۹ش. ص۳۳۰ تا ۳۳۴.</ref> | ||
'''ساختار کتاب مصباح المتهجّد:''' | '''ساختار کتاب مصباح المتهجّد:''' | ||
| خط ۷۳: | خط ۶۴: | ||
۴. اعمال ماه های قمری که هر یک از آنها را در یک تا دوازده فصل آورده است.<ref>«[http://www.makarem.ir/main.aspx?typeinfo=44&lid=0&mid=408749&catid=-2 مصباح المتهجّد]»، پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله مکارم شیرازی، تاریخ درج مطلب: ۲۷ اسفند ۱۳۹۶ش. تاریخ بازدید: ۴ خرداد ۱۴۰۲.</ref> | ۴. اعمال ماه های قمری که هر یک از آنها را در یک تا دوازده فصل آورده است.<ref>«[http://www.makarem.ir/main.aspx?typeinfo=44&lid=0&mid=408749&catid=-2 مصباح المتهجّد]»، پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله مکارم شیرازی، تاریخ درج مطلب: ۲۷ اسفند ۱۳۹۶ش. تاریخ بازدید: ۴ خرداد ۱۴۰۲.</ref> | ||
== نسخه‌ها، | == نسخه‌ها، شرح و ترجمه == | ||
چند نسخه خطى از كتاب مصباح المتهجد موجود است: | چند نسخه خطى از كتاب مصباح المتهجد موجود است: | ||
* نسخه‌اى كهن در [[كتابخانه آستان قدس رضوى]] (تاريخ تحرير: ۵۰۲ق). | |||
* نسخه عناية اللَّه بن اشرف بن حبيب اللَّه بن زين العابدين حسينى (به تاريخ: ۱۰۳۹ق). | |||
* نسخه محمّد باقر بن محمّد مهدى مشهدى(تاريخ: ۱۱۰۹ق). | |||
* نسخه‌اى به تاريخ ۱۱۱۶. | |||
* و نسخه‌اى ديگر به قلم محمّد هاشم بن شاه محمود (تاريخ تحرير: ۱۰۷۵ق).<ref>احمدى نورآبادى، مهدى؛ رحمتى، محمدكاظم، تاريخ حديث شيعه در سده هاى چهارم تا هفتم هجرى، موسسه علمى فرهنگى دار الحديث، قم، ۱۳۸۹ش. ص۳۳۰ تا ۳۳۴.</ref> | |||
اين كتاب با اعتنا و اعتماد علماى شيعه در سده‌هاى مختلف مواجه شد و برخى به تلخيص، شرح و ترجمه آن پرداختند. از جمله اين كارها مى‌توان به اين موارد اشاره كرد: | اين كتاب با اعتنا و اعتماد علماى شيعه در سده‌هاى مختلف مواجه شد و برخى به تلخيص، شرح و ترجمه آن پرداختند. از جمله اين كارها مى‌توان به اين موارد اشاره كرد: | ||
| خط ۹۰: | خط ۷۷: | ||
'''تلخيص''': | '''تلخيص''': | ||
قَبَس المصباح | * قَبَس المصباح [[صهرشتى]]، معاصر و شاگرد شيخ طوسى؛ | ||
الإختيار من المصباح الكبير، از سيّد على بن حسان بن باقى قرشى، معاصر سيّد بن طاووس؛ | * الإختيار من المصباح الكبير، از سيّد على بن حسان بن باقى قرشى، معاصر سيّد بن طاووس؛ | ||
منهاج الصلاح فى إختيار المصباح، علّامه | * منهاج الصلاح فى إختيار المصباح، [[علّامه حلّى]]؛ | ||
مختصر المصباح سيّد عبد اللَّه شُبَّر. | * مختصر المصباح [[سيّد عبد اللَّه شُبَّر]]. | ||
'''شرح''': | '''شرح''': | ||
شرح فاضل مقداد سيوَرى (م | * شرح [[فاضل مقداد سيوَرى]] (م ۸۲۶ق)؛ | ||
دو شرح مفصّل و مختصر، از شيخ خضر رازى نجفى، شاگرد مير سيّد شريف جرجانى (م | * دو شرح مفصّل و مختصر، از شيخ خضر رازى نجفى، شاگرد [[مير سيّد شريف جرجانى]] (م ۸۳۸ق): يكى با نام جامع الدُرَر و ديگرى مفتاح الغُرَر؛ | ||
شرح ابن ابى جمهور احسايى (م پس از | * شرح [[ابن ابى جمهور احسايى]] (م پس از ۹۰۱ق) با عنوان معين الفكر و شرح آن با عنوان معين المعين | ||
شرح مختصر مصباح المتهجّد، از سيّد على حسينى نجفى كه قاضى نور اللَّه در كتاب المجالس و نراقى در كتاب الخزائن، از آن نقل كرده‌اند؛ | * شرح مختصر مصباح المتهجّد، از سيّد على حسينى نجفى كه قاضى نور اللَّه در كتاب المجالس و نراقى در كتاب الخزائن، از آن نقل كرده‌اند؛ | ||
شرح عبد الوحيد بن نعمت اللَّه استرآبادى، شاگرد شيخ بهايى (م پس از | * شرح عبد الوحيد بن نعمت اللَّه استرآبادى، شاگرد [[شيخ بهايى]] (م پس از ۱۰۲۵ق) به نام فتح الباب؛ | ||
شرح حاج ميرزا على تبريزى (م | * شرح حاج ميرزا على تبريزى (م ۱۳۴۵ق).<ref>احمدى نورآبادى، مهدى؛ رحمتى، محمدكاظم، تاريخ حديث شيعه در سده هاى چهارم تا هفتم هجرى، موسسه علمى فرهنگى دار الحديث، قم، ۱۳۸۹ش. ص۳۳۰ تا ۳۳۴.</ref> | ||
'''ترجمه‌ها''': | '''ترجمه‌ها''': | ||
ترجمه‌اى متعلّق به سال ۱۰۸۶ق، از مترجمى ناشناخته؛ | * ترجمه‌اى متعلّق به سال ۱۰۸۶ق، از مترجمى ناشناخته؛ | ||
ترجمه سيّد على امامى اصفهانى، معاصر صاحب رياض؛ | * ترجمه سيّد على امامى اصفهانى، معاصر صاحب رياض؛ | ||
ترجمه شيخ عبّاس قمى. | * ترجمه [[شيخ عبّاس قمى]]. | ||
ابن طاووس نيز به تكميل كتاب مصباح المتهجّد شيخ طوسى پرداخت و با استفاده از ديگر منابع دعايى | [[ابن طاووس]] نيز به تكميل كتاب مصباح المتهجّد شيخ طوسى پرداخت و با استفاده از ديگر منابع دعايى كه بيشترشان از اصول قديمى بودند، آن را در ده مجلّد با عناوين مختلف، افزايش داد و مجموع آن را در مهمّات المتعبّد و تتمّات مصباح المتهجّد نام گذاشت.<ref>احمدى نورآبادى، مهدى؛ رحمتى، محمدكاظم، تاريخ حديث شيعه در سده هاى چهارم تا هفتم هجرى، موسسه علمى فرهنگى دار الحديث، قم، ۱۳۸۹ش. ص۳۳۰ تا ۳۳۴.</ref> | ||
== منابع == | == منابع == | ||
{{پانویس|۲}} | {{پانویس|۲}} | ||