trustworthy
۷٬۳۴۶
ویرایش
ابن ابی‌جمهور احسایی: تفاوت میان نسخه‌ها
←ابن ابی جمهور و فلسفه و تصوف
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۳: | خط ۳: | ||
ابن ابی جمهور چه کسی بوده؟ آیا او صوفی بوده است؟ | ابن ابی جمهور چه کسی بوده؟ آیا او صوفی بوده است؟ | ||
{{پایان سوال}} | {{پایان سوال}} | ||
{{پاسخ}} | {{پاسخ}}'''ابن ابی جمهور اَحسایی''' محدث، فقیه و متكلم صوفی‌مشرب شیعه امامی، در نیمه اول قرن نهم است. ابن ابی جمهور دارای گرایش به [[تصوف]] و فلسفه اشراقی دانسته شده است. از نظر برخی این گرایش موجب تضعیف جایگاه علمی او در میان عالمان شیعه شده است. | ||
'''ابن ابی جمهور | |||
ابن ابی جمهور از آن دسته [[متکلمان شیعه]] قلمداد شده که تحت تأثیر فلسفه اشراقی سهروردی بوده است. همچنین، او تحت تأثیر سید حیدر آملی در پی درآمیختن حکمت الهی شیعه با تصوف بوده است. | ابن ابی جمهور از آن دسته [[متکلمان شیعه]] قلمداد شده که تحت تأثیر فلسفه اشراقی سهروردی بوده است. همچنین، او تحت تأثیر سید حیدر آملی در پی درآمیختن حکمت الهی شیعه با تصوف بوده است. | ||
ابن ابی جمهور دوران حیات خود را در بحرین، عراق، شام، حجاز و خراسان گذراند و از استادانی چون علی بن هلال جزایری استفاده کرد. مهم‌ترین کتاب او را ''[[عوالی اللئالی]]'' دانستهاند و آن را مورد توجه عالمان شیعه قلمداد کرده‌اند. کتاب کلامی '' | ابن ابی جمهور دوران حیات خود را در بحرین، عراق، شام، حجاز و خراسان گذراند و از استادانی چون علی بن هلال جزایری استفاده کرد. مهم‌ترین کتاب او را ''[[عوالی اللئالی]]'' دانستهاند و آن را مورد توجه عالمان شیعه قلمداد کرده‌اند. کتاب کلامی ''مُجلی'' پر حاشیه‌ترین کتاب ابن ابی جمهور دانسته شده که در آن کوشیده تا معارف شیعه را با مباحث فلسفى، عرفانى و قواعد سير و سلوک صوفیانه درآمیزد. | ||
== جایگاه == | == جایگاه == | ||
| خط ۱۸: | خط ۱۶: | ||
=== گرایش به فلسفه === | === گرایش به فلسفه === | ||
ابن ابی جمهور از آن دسته متکلمان شیعی قلمداد شده که تحت تأثیر فلسفه اشراقی [[شیخ شهاب‌الدین سهروردی|شهاب‌الدین سهروردی]] (۵۴۹–۵۸۷ق)، پایه‌گذار فلسفه اشراق، بوده است.<ref>اشمیتکه، زابینه، «تاثیر شمس‌الدین شهرزوری بر ابن ابی جمهور احسایی»، ترجمه محمدکاظم رحمتی، کتاب ماه دین، شماره ۴۹-۵۰، آبان و آذر ۱۳۸۰ش، ص۴۶-۴۷.</ref> این تأثیر از طریق [[شمس‌الدین شهرزوری]] (درگذشته ۶۷۸ق)، اولین شارح [[حکمة الاشراق]] سهروردی و یکی از مهم‌ترین مبلغان فلسفه اشراق، انجام پذیرفته است.<ref>اشمیتکه، «تاثیر شمس‌الدین شهرزوری بر ابن ابی جمهور احسایی»، ص۴۷.</ref> محققان نماد این تأثیرپذیری را کتاب ''مجلی مراة المنجی'' دانستهاند. ''مجلی'' کتابی است در علم كلام، آميخته به مباحث فلسفى، عرفانى و قواعد سير و سلوک صوفیانه.<ref>موحد، صمد، «ابن ابی جمهور»، ج۲، ص۶۳۵.</ref> از نظر محققان هرچند این کتاب اساساً نوشته‌ای در علم کلام است، ابن ابی جمهور به‌‌نـحو آزادانـه‌ای در آن کلام سنتی معتزلی را با فلسفه ارسطویی، [[فلسفه اشراق]] و تعالیم وحدت وجودی ابن‌عـربی در هـم آمیخته و به‌گونه‌ای بی‌سابقه ترکیبی از این مکاتب را پدید آورده است.<ref>اشمیتکه، «تاثیر شمس‌الدین شهرزوری بر ابن ابی جمهور احسایی»، ص۴۷.</ref> | ابن ابی جمهور از آن دسته متکلمان شیعی قلمداد شده که تحت تأثیر فلسفه اشراقی [[شیخ شهاب‌الدین سهروردی|شهاب‌الدین سهروردی]] (۵۴۹–۵۸۷ق)، پایه‌گذار فلسفه اشراق، بوده است.<ref>اشمیتکه، زابینه، «تاثیر شمس‌الدین شهرزوری بر ابن ابی جمهور احسایی»، ترجمه محمدکاظم رحمتی، کتاب ماه دین، شماره ۴۹-۵۰، آبان و آذر ۱۳۸۰ش، ص۴۶-۴۷.</ref> این تأثیر از طریق [[شمس‌الدین شهرزوری]] (درگذشته ۶۷۸ق)، اولین شارح [[حکمة الاشراق]] سهروردی و یکی از مهم‌ترین مبلغان فلسفه اشراق، انجام پذیرفته است.<ref>اشمیتکه، «تاثیر شمس‌الدین شهرزوری بر ابن ابی جمهور احسایی»، ص۴۷.</ref> محققان نماد این تأثیرپذیری را کتاب ''مجلی مراة المنجی'' دانستهاند. ''مجلی'' کتابی است در علم كلام، آميخته به مباحث فلسفى، عرفانى و قواعد سير و سلوک صوفیانه.<ref>موحد، صمد، «ابن ابی جمهور»، ج۲، ص۶۳۵.</ref> از نظر محققان هرچند این کتاب اساساً نوشته‌ای در علم کلام است، ابن ابی جمهور به‌‌نـحو آزادانـه‌ای در آن کلام سنتی معتزلی را با فلسفه ارسطویی، [[فلسفه اشراق]] و تعالیم وحدت وجودی [[ابن‌عـربی]] (۵۶۰- در هـم آمیخته و به‌گونه‌ای بی‌سابقه ترکیبی از این مکاتب را پدید آورده است.<ref>اشمیتکه، «تاثیر شمس‌الدین شهرزوری بر ابن ابی جمهور احسایی»، ص۴۷.</ref> | ||
برخی وجود گرایش‌های فلسفی ابن ابی جمهور را بی‌عیب دانستهاند و تأکید کرده‌اند که فلسفه علمی عقلی است و بسیاری از علمای شیعه، از جمله شیخ مفید و شیخ | برخی وجود گرایش‌های فلسفی ابن ابی جمهور را بی‌عیب دانستهاند و تأکید کرده‌اند که فلسفه علمی عقلی است و بسیاری از علمای شیعه، از جمله [[شیخ مفید]] و [[شیخ طوسی]]، خود این علم را می‌دانسته‌اند و این دانش چیزی از مراتب تقوا و دانش آنها نکاسته است.<ref>مرعشی نجفی، «رسالة النقود و الردود على الكتاب و مؤلفه»، ج۱، ص۱۰-۱۱.</ref> | ||
=== گرایش به عرفان === | === گرایش به عرفان === | ||
از نظر برخی ابن ابی جمهور در آثار کلامی خود، به ویژه در کتاب ''مجلی'' کوشیده تا تشیع را با عرفان، به‌‌ويژه عقايد ابنعربى و شارحان او، تطبيق دهد. از نظر آنان، ابن ابی جمهور در این کتاب کوشیده تا از طریق تأويل آيات و روايات تشيع را با تصوف سازگار كند. به همين دلیل است ابن ابی جمهور را از ادامه‌‌دهندگان طریق سيد حيدر آملى (درگذشته پس از ۷۹۴ق) در توجه به حكمت الهى شيعى و آميختن آن با عرفان ابنعربى، و از عوامل مؤثر در به وجود آمدن و شكوفايى مكتب فلسفى اصفهان (مکتب ميرداماد و ملاصدرا و شاگردان آنان) دانستهاند.<ref>الشیبی، مصطفی کامل، تشیع و تصوف (تا آخر سده دوازدهم هجری)، ترجمه علیرضا ذکاوتی قراگوزلو، تهران، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، ۱۳۸۷ش، ص۳۳۴-۳۳۵.</ref> | از نظر برخی ابن ابی جمهور در آثار کلامی خود، به ویژه در کتاب ''مجلی'' کوشیده تا تشیع را با عرفان، به‌‌ويژه عقايد ابنعربى و شارحان او، تطبيق دهد. از نظر آنان، ابن ابی جمهور در این کتاب کوشیده تا از طریق تأويل آيات و روايات تشيع را با تصوف سازگار كند. به همين دلیل است ابن ابی جمهور را از ادامه‌‌دهندگان طریق [[سيد حيدر آملى]] (درگذشته پس از ۷۹۴ق) در توجه به حكمت الهى شيعى و آميختن آن با عرفان ابنعربى، و از عوامل مؤثر در به وجود آمدن و شكوفايى مكتب فلسفى اصفهان (مکتب ميرداماد و [[ملاصدرا]] و شاگردان آنان) دانستهاند.<ref>الشیبی، مصطفی کامل، تشیع و تصوف (تا آخر سده دوازدهم هجری)، ترجمه علیرضا ذکاوتی قراگوزلو، تهران، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، ۱۳۸۷ش، ص۳۳۴-۳۳۵.</ref> | ||
برخی محققان، این ایراد را بر ابن ابی جمهور وارد ندانسته‌اند و او را اهل عرفان دانستهاند و نه اهل تصوف.<ref>مرعشی نجفی، «رسالة النقود و الردود على الكتاب و مؤلفه»، ج۱، ص۱۰.</ref> | برخی محققان، این ایراد را بر ابن ابی جمهور وارد ندانسته‌اند و او را اهل عرفان دانستهاند و نه اهل تصوف.<ref>مرعشی نجفی، «رسالة النقود و الردود على الكتاب و مؤلفه»، ج۱، ص۱۰.</ref> | ||
== زندگی == | == زندگی == | ||
در احساء (لحصاء) بحرین در خانواده علم تقوا به دنیا آمد.<ref>موحد، صمد، «ابن ابی جمهور»، ج۲، ص۶۳۴-۶۳۵.</ref> برخی با استناد اطلاعات مجلس مناظره ابن ابی جمهور با متكلمی از اهلسنت تولد او را سال ۸۳۸ق دانستهاند.<ref>الشیبی، تشیع و تصوف، ص۳۳۱.</ref> پدر ابن ابی جمهور شیخ زين‌الدين على و جدش شيخ ابراهيم از علمای بحرین به‌‌شمار مى‌رفتند.<ref>موحد، صمد، «ابن ابی جمهور»، ج۲، ص۶۳۴-۶۳۵.</ref> | در احساء (لحصاء) بحرین در خانواده علم تقوا به دنیا آمد.<ref>موحد، صمد، «ابن ابی جمهور»، ج۲، ص۶۳۴-۶۳۵.</ref> برخی با استناد اطلاعات مجلس مناظره ابن ابی جمهور با متكلمی از [[اهلسنت]] تولد او را سال ۸۳۸ق دانستهاند.<ref>الشیبی، تشیع و تصوف، ص۳۳۱.</ref> پدر ابن ابی جمهور شیخ زين‌الدين على و جدش شيخ ابراهيم از علمای بحرین به‌‌شمار مى‌رفتند.<ref>موحد، صمد، «ابن ابی جمهور»، ج۲، ص۶۳۴-۶۳۵.</ref> | ||
ابن ابی جمهور دوران حیات خود را در سفرهای علمی به مناطق مختلف جهان اسلام، از جمله بحرین، عراق، شام، حجاز و خراسان گذراند.<ref>شوشتری، مجالس المؤمنین، تهران، انتشارات اسلامیه، ۱۳۷۷ش، ج۱، ص۵۸۱-۵۸۲.</ref> سال دقيق وفات ابن ابى جمهور مشخص نيست، امّا از قراين موجود مشخص است كه ابن ابی جمهور تا ذيقعده سال ۹۰۴ق زنده بوده است؛ زيرا در اين تاريخ به درخواست شاگردان خود شرحى به نام معين الفكر بر كتاب باب حادی عشر علامه حلی نوشته است. ابن ابى جمهور با فقيه معروف، محقق | ابن ابی جمهور دوران حیات خود را در سفرهای علمی به مناطق مختلف جهان اسلام، از جمله بحرین، عراق، شام، حجاز و خراسان گذراند.<ref>شوشتری، مجالس المؤمنین، تهران، انتشارات اسلامیه، ۱۳۷۷ش، ج۱، ص۵۸۱-۵۸۲.</ref> سال دقيق وفات ابن ابى جمهور مشخص نيست، امّا از قراين موجود مشخص است كه ابن ابی جمهور تا ذيقعده سال ۹۰۴ق زنده بوده است؛ زيرا در اين تاريخ به درخواست شاگردان خود شرحى به نام معين الفكر بر كتاب باب حادی عشر [[علامه حلی]] نوشته است. ابن ابى جمهور با فقيه معروف، [[محقق ثانى]]، على بن عبدالعال كَرَكى (درگذشته ۹۴۰ق)، معاصر بوده است.<ref>موحد، «ابن ابی جمهور»، ج۲، ص۶۳۵.</ref> | ||
== تحصیلات == | == تحصیلات == | ||
ابن ابی جمهور در ابتدا نزد عالمان زادگاه خود احساء علوم متداول زمان را فراگرفت. او از درس پدر خود نیز استفاده کرد. سپس به عراق سفر كرد و در نجف به حلقهٔ درس شيخ شرف‌الدين حسن بن عبدالكريم فتال پيوست و از او اجازه روايت گرفت. ابن ابی جمهور در سال ۸۷۷ق از طريق شام عازم زيارت كعبه شد. در اين صفر در كَرَک نوح جبل عامل از محضر درس | ابن ابی جمهور در ابتدا نزد عالمان زادگاه خود احساء علوم متداول زمان را فراگرفت. او از درس پدر خود نیز استفاده کرد. سپس به عراق سفر كرد و در نجف به حلقهٔ درس شيخ شرف‌الدين حسن بن عبدالكريم فتال پيوست و از او اجازه روايت گرفت. ابن ابی جمهور در سال ۸۷۷ق از طريق شام عازم زيارت [[كعبه]] شد. در اين صفر در كَرَک نوح جبل عامل از محضر درس على بن هلال جزايری، از شاگردان [[احمد بن فهد حلى]] (۷۵۷-۸۴۱ق)، را دريافت و يك ماه نزد او ماند و از درس او استفاده کرد و از او اجازه روايت گرفت. پس از اين سفر، ابن ابی جمهور به احساء بازگشت و پس از مدتی به قصد زيارت عتبات رهسپار عراق شد و از آنجا برايی زيارت [[امام رضا(ع)]] به مشهد رفت.<ref>موحد، صمد، «ابن ابی جمهور»، ج۲، ص۶۳۴-۶۳۵.</ref> | ||
ابن ابی جمهور در سفر خراسان ''رساله زادالمسافرين فى اصول الدين'' را تأليف كرد. او بعدها به درخواست یکی از بزرگان و مشاهیر شهر مشهد، شرحى به نام ''كشف البراهين'' بر آن نوشت. ابن ابى جمهور بقيه عمر خود را در خراسان گذرانيد و همواره ميان طوس و مناطق دیگر رفت و آمد می‌کرد. ابن | ابن ابی جمهور در سفر خراسان ''رساله زادالمسافرين فى اصول الدين'' را تأليف كرد. او بعدها به درخواست یکی از بزرگان و مشاهیر شهر مشهد، شرحى به نام ''كشف البراهين'' بر آن نوشت. ابن ابى جمهور بقيه عمر خود را در خراسان گذرانيد و همواره ميان طوس و مناطق دیگر رفت و آمد می‌کرد. ابن ابی جمهور در طوس، علاوه بر تدريس و تأليف، با علمای اهلسنت درباره حقانيت مذهب تشيع و [[خلافت امام على(ع)]] مناظراتى داشته است؛ مهم‌ترين اين مناظرات، مناظره او با فاضل هروی بوده است. او در این مناظره، که در ۸۷۸ق انجام گرفته، فاضل هروی را مجاب كرده است.<ref>موحد، «ابن ابی جمهور»، ج۲، ص۶۳۵؛ برای اطلاع از صورت جلسه مفصل این مناظره ن.ک: شوشتری، مجالس المؤمنین، ج۱، ص۵۸۲-۵۸۹.</ref> | ||
== استادان == | == استادان == | ||
| خط ۸۰: | خط ۷۸: | ||
* داشتن رویکرد اخباری؛ | * داشتن رویکرد اخباری؛ | ||
* استفاده از روايات اهلسنت؛ | * استفاده از روايات اهلسنت؛ | ||
* نقل روایات مرسل (روایاتی که نام راوی آن در سلسله سند ثبت نشده است)؛ | * نقل [[روایات مرسل]] (روایاتی که نام راوی آن در سلسله سند ثبت نشده است)؛ | ||
* نقل روایات آحاد (روایاتی که صدور آنها از معصوم قطعی نیست)، به‌‌خصوص در كتاب عوالی اللئالی.<ref>مرعشی نجفی، سید شهاب‌الدین، «رسالة النقود و الردود على الكتاب و مؤلفه»، در مقدمه عوالی اللئالي العزيزية فی الأحاديث الدينية ابن ابی جمهور، تحقیق مجتبی عراقی، قم، مؤسسه سيد الشهداء (ع)، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۴-۵.</ref> | * نقل [[روایات آحاد]] (روایاتی که صدور آنها از معصوم قطعی نیست)، به‌‌خصوص در كتاب عوالی اللئالی.<ref>مرعشی نجفی، سید شهاب‌الدین، «رسالة النقود و الردود على الكتاب و مؤلفه»، در مقدمه عوالی اللئالي العزيزية فی الأحاديث الدينية ابن ابی جمهور، تحقیق مجتبی عراقی، قم، مؤسسه سيد الشهداء (ع)، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۴-۵.</ref> | ||
در مقابل این نقدها، گروهی ديگری از بزرگان شیعه مانند سيد نعمت‌‌الله جزايری<ref>موحد، صمد، «ابن ابی جمهور»، ج۲، ص۶۳۵.</ref>، محدث نوری (۱۲۵۴-۱۳۲۰ق)<ref>نوری طبرسی، خاتمة مستدرک الوسائل، ج۱، ص۳۳۴.</ref> به این نقدها پاسخ داده‌اند. آيت‌‌الله مرعشى نجفى (۱۲۷۶-۱۳۶۹ش)، در مقدمه شرحی که بر عوالی اللئالی نگاشته، به نقل ایرادهای مختلف وارد شده بر ابن ابی جمهور و کتابش عوالی اللئالی پرداخته و به آنها پاسخ داده است.<ref>مرعشی نجفی، «رسالة النقود و الردود على الكتاب و مؤلفه»، ج۱، ص۵-۱۵.</ref> | در مقابل این نقدها، گروهی ديگری از بزرگان شیعه مانند سيد نعمت‌‌الله جزايری<ref>موحد، صمد، «ابن ابی جمهور»، ج۲، ص۶۳۵.</ref>، [[محدث نوری]] (۱۲۵۴-۱۳۲۰ق)<ref>نوری طبرسی، خاتمة مستدرک الوسائل، ج۱، ص۳۳۴.</ref> به این نقدها پاسخ داده‌اند. [[آيت‌‌الله مرعشى نجفى]] (۱۲۷۶-۱۳۶۹ش)، در مقدمه شرحی که بر عوالی اللئالی نگاشته، به نقل ایرادهای مختلف وارد شده بر ابن ابی جمهور و کتابش عوالی اللئالی پرداخته و به آنها پاسخ داده است.<ref>مرعشی نجفی، «رسالة النقود و الردود على الكتاب و مؤلفه»، ج۱، ص۵-۱۵.</ref> | ||
== منابع == | == منابع == | ||