تنبیه الامة و تنزیه الملة: تفاوت میان نسخه‌ها

[[پرونده:میرزای نائینی.jpg|بندانگشتی|میرزای نائینی نویسندهٔ کتاب «تنبیه الامة و تنزیه الملة»|287x287پیکسل]]'''تنبیه الامة و تنزیه الملة،''' اثر [[میرزا محمدحسین غروی نائینی]] (درگذشتهٔ ۱۳۵۵ق، ۱۳۱۵ش)، دربارهٔ نفی استبداد و حکومت مطلقه بر اساس مفاهیم دینی است. نائینی در این کتاب، با توجه به آیات، روایات و سنن دینی، حکومت مطلقه، سلطنت استبدادی و خودکامگی سیاسی را رد می‌کند. او در جنبه اثباتی، حکومت مشروطه‌ای را، که از ظلم و استبداد به دور باشد، نظریهٔ سیاسی خود، به‌عنوان نظریه‌ای در فقه سیاسی شیعه، معرفی می‌کند.

کتاب تنبیه الامة و تنزیه الملة پس از انتشار مورد توجه عالمان دینی و روشنفکران قرار گرفت. برخی این کتاب را متحول‌کننده فقه سیاسی شیعه می‌دانند. [[آخوند خراسانی]] (۱۲۵۵-۱۳۲۹ق) و [[ملا عبدالله مازندرانی]] (۱۲۵۶-۱۳۳۰ق)، دو تن از مراجع و عالمان مهم و تأثیرگذار آن دوره، بر این کتاب تقریظ (تأییدیه مکتوب) نوشته‌اند. نائینی این کتاب را در دفاع از حکومت مشروطه نوشته و نگاه خود را به حکومتی که مورد تأیید دین باشد بیان کرده است. او به صراحت اعلام می‌کند که استبداد مخالف با ضروریات اسلام دارد.

این رساله اولین بار در سال ۱۳۲۷ق در بغداد و یک سال بعد در تهران به چاپ رسید.

میرزا محمدحسین نائینی فرزند شیخ الاسلام حاجی میرزا عبدالرحیم نائینی، از چهره‌های برجستهٔ روحانیت و رهبران فکری شیعه، در سال ۱۲۷۷ق در شهر نائین متولد شد. وی پس از فراگیری مقدمات علوم دینی در زادگاهش، در هفده‌سالگی برای ادامه تحصیل به اصفهان، که در آن روزگار پرآوازه‌ترین حوزهٔ علمی شیعه بود، رهسپار شد. نائینی در سال ۱۳۰۳ق برای ادامهٔ تحصیل راهی عتبات عالیات شد. او، پس از توقف کوتاه در نجف اشرف، به حوزهٔ سامراء، که در آن زمان توسط [[میرزای شیرازی]] (۱۲۳۰-۱۳۱۲ق) حیات علمی یافته بود، رفت و از درس بزرگانی چون [[میرزای شیرازی]]، سید اسماعیل صدر (۱۲۵۸-۱۳۳۸ق) و سید محمد فشارکی اصفهانی (۱۲۵۳-۱۳۱۶ق) بهره برد. در سال ۱۳۱۴ق، همراه با استادش سید اسماعیل صدر به حوزهٔ کربلا رفت و پس از دو سال راهی حوزهٔ نجف شد. زمانی که نائینی به حوزهٔ نجف وارد شد، درس آخوند خراسانی از جایگاه قابل توجهی برخوردار بود و حدود هزار مجتهد در آن شرکت می‌کردند. نائینی از آن پس در حوزهٔ نجف به‌عنوان مجتهدی توانا و برخوردار از شایستگی‌های علمی و سیاسی در میدان‌های گوناگون شناخته شد. نائینی در سال ۱۳۵۵ق درگذشت و در [[حرم امام علی(ع)]] به‌خاک سپرده شد.<ref>میری، سید عباس، «سیری در زندگانی علمی و سیاسی و اخلاقی نائینی»، حوزه، سال ۱۳۷۵ش، شمارهٔ ۷۶و ۷۷، ص۴۰۷-۴۳۱.</ref>

محققان میرزای نائینی را تربیت‌شدهٔ مکتب میرزای شیرازی می‌دانند. او شخصیتی چند بعدی و دارای رویکردهای خاص سیاسی و اجتماعی بود. او در جریان نهضت تنباکو مشاور میرزای شیرازی بود.<ref>اصفهانی کربلایی، شیخ حسن، تاریخ دخانیه، به‌کوشش رسول جعفریان، قم، نشر الهادی، ۱۳۷۷ش، ص۱۱-۱۳.</ref> [[آقا بزرگ تهرانی]] (۱۲۹۳-۱۳۸۹ق) دربارهٔ مقام علمی میرزا نائینی می‌نویسد: «دانش بسیار و گسترده داشت. ادب فارسی و عربی را به مرحلهٔ کمال رسانده بود و از دانش کلام و فلسفه بهره فراوان داشت. در دانش فقه یگانه و میدان‌دار بود. اما در علم اصول موضوع بزرگ‌تر از اینها بود؛ زیرا بر کلیات دانش اصول آگاهی دقیق و کامل داشت و در آن دقت و ژرفکاوی فوق‌العاده و شگفت‌آور انجام داد و به‌گونه‌ای شگفت‌آور مباحث آن را استوار و مستحکم ساخت که آوازه دیدگاه‌های ژرف وی در اصول در فضای آن روز طنین‌انداز شد.»<ref>میری، «سیری در زندگانی علمی و سیاسی و اخلاقی نائینی»، حوزه، ش ۷۶ و ۷۷، ص۴۰۷-۴۳۱.</ref>

[[آیت‌الله طالقانی|سید محمود طالقانی]] (‌۱۲۸۹-۱۳۵۸ش) دربارهٔ میرزای نائینی گفته است: «مؤلف عالی‌قدر این کتاب [تنبیه الامة] از بزرگ‌ترین مراجع اهل نظر در قرن اخیر بوده. شخصیت علمی او را همهٔ فضلا و علما تصدیق می‌نمایند. در مقام علمی و دقت نظر این مرد بزرگ همین بس که امروز، جز چند نفری، تمام مراجع بزرگ شیعه و فضلای کشور از افاضات علمی آن مرحوم استفاده کرده‌اند و به شاگردیش افتخار می‌نمایند. میرزای نائینی، علاوه بر قدرت فکری و نبوغی که در اصول و فقه داشته، در فلسفه و کلام و اجتماعیات صاحب‌نظر و در خط و ربط و ادبیات ادیب بوده است.»<ref>نائینی، محمدحسین، تنبیه الامة و تنزیه الملة، مقدمهٔ سید محمود طالقانی، به نقل از سایت [https://taleghani.org/doc/کتاب-تنبیه-الامه-و-تنزیه-المله/ طالقانی و زمانه ما].</ref>

کتاب تنبیه الامة و تنزیه الملة، که نام مفصل آن «تنبیه الامّة و تنزیه الملّة فی لزوم مشروطیة الدولهة المنتخبة لتقلیل الظلم علی افراد الامّة و ترقیه المجتمع» می‌باشد، معروف‌ترین اثر میرزای نائینی است.<ref>مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، به‌کوشش علی‌رضا سبحانی، قم، مؤسسهٔ امام صادق(ع)، ۱۳۹۵ش، ج۵، ص۲۸۱.</ref> این کتاب حدود سال ۱۲۸۶ش، تقریباً یک سال و نیم پس از [[انقلاب مشروطه]] و پس از بسته‌شدن مجلس اول، نوشته شد. ویژگی عمدهٔ این کتاب این است که مباحث نظری آن از کتاب و سنت استنباط شده است.<ref>فیرحی، داود و دیگران، «نگاه و نقدی بر آستانه تجدد»، ناقد سید جواد ورعی، دو فصلنامهٔ تخصصی مطالعات فقه معاصر، شماره دوم، پاییز و زمستان ۱۳۹۵، ص۱۴۳ تا ۱۷۴.</ref>

مؤلفْ انگیزهٔ خود را از تألیف کتاب ظهور بدعت در امت و ضرورت مخالفت با آن، طبق حدیث نبوی(ص)، می‌داند.<ref>نائینی، محمدحسین، تنبیه الامر و تنزیه الملّة، تحقیق و تصحیح سید جواد ورعی، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۲، ص۳۸.</ref> نائینی تأکید کرده که چون کتاب برای تنبیه است به ضروریات شریعت و تنزیه ملت، نامش تنبیه الامة و تنزیه الملة شد.<ref>نائینی، تنبیه الامة و تنزیه الملّه، ص۳۸.</ref> گفته می‌شود که نائینی در این کتاب نوشته‌های [[شیخ فضل الله نوری|شیخ فضل‌الله نوری]] (۱۲۵۹-۱۳۲۷ق)، از فقهای مخالف مشروطه، را بی‌آنکه به نام او اشاره کند مورد تجزیه و تحلیل قرار داده و پاسخ داده است.<ref>ایزدی فرد، عباس، «جستاری در تکوین و تدوین تنبیه الامه»، پگاه حوزه، هفدهم مرداد ۱۳۸۳، شماره ۱۴۰.</ref>