نقد دیدگاه مصطفی ملکیان درباره ایمان: تفاوت میان نسخه‌ها

== تبیین ایمان در منظومه فکری مصطفی ملکیان ==

برخی از روشنفکران ایرانی تلقی خاصی نسبت به مقوله ایمان بیان نموده‌اند؛ دکتر ملکیان تلقی خود را از ایمان، مبتنی بر چهار مقدمه ذکر کرده است.<ref>کیان، ش ۵۲، ص۲۶–۲۱.</ref>

'''مقدمه اوّل''': تقسیم‌بندی مارتین راکیچ، روان‌شناس معروف آمریکایی است. ایشان معتقد است باورهای انسان پنج دسته‌اند:  

* باورهای اصلی اجماعی، مثل این که من فلان کس هستم؛

* باورهای غیراجماعی ابتدایی، مثل رؤیا؛

* باورهای آتوریته یا عقاید تعبدی، مثل عقایدی که انسان از پدر یا مادر می‌پذیرد؛

* باورهای بی‌پیامد که در متن منظومه فکری انسان نیستند.  

دکتر ملکیان معتقد است که باورهای دینی از نوع باورهای آتوریته است: «رأی من در باب باورهای دینی این است که اگر این باورها از شخصی که ما نسبت به او تعبد داریم، منخلع و منسلخ شوند و ارتباطشان با آن آتوریته قطع شود، هیچ دلیل عقلانی‌ای به نحو قاطع به سود یا زیان آن‌ها حکم نمی‌کند»؛<ref>کیان، ش. ۵۲، ص۲۶–۲۱.</ref>

'''مقدمه دوّم''': ویلیام جیمز معتقد است انسان‌ها دو گونه‌اند: «مطلق انگار» و آن فردی است که معتقد است برای انسان امکان دسترسی به حقیقت وجود دارد و هر وقت به حقیقت دسترسی پیدا کرد، از این که به حقیقت دست یافته است باخبر می‌شود؛ «تجربه باور» که همانند دسته قبل به امکان دسترسی به حقیقت معتقدند اما آن‌گاه که به حقیقت دسترسی پیدا کردند، باخبر نمی‌شوند. ایمان، برای هر دو دسته ممکن است.

'''مقدمه سوّم''': آلن واتس می‌گوید: ایمان از عقیده جدا است. صاحب عقیده کسی است که می‌گوید جهان همان گونه است که من باور دارم؛ اما صاحب ایمان «کسی است که می‌گوید من باید جهان را آهسته آهسته بشناسم … اگر کسی بخواهد حقیقت را در اختیار داشته باشد، یعنی اگر بخواهد رأیش مطابق با واقع باشد، باید سایه به سایه واقعیت متبدل و متحول سیر کند؛ باید حاضر باشد عقاید خود را با سیلان واقعیت، سیلان دهد؛ لذا آلن واتس می‌گوید: ایمان طلب واقعیت بی‌قرار است»؛<ref>کیان، ش. ۵۲، ص۲۶–۲۱.</ref>

'''مقدمه چهارم''': این مقدمه نیز از راکیچ نقل شده است؛ نظام‌های اعتقادی دو دسته‌اند: دگماتیست و غیر دگماتیست. نظام‌های اعتقادی چهار ویژگی دارند که عبارتند از:  

* چون دگماتیک هستند، جهان برای ایشان پرمخاطره و دار ستیزه است؛

* داوری‌هایشان درباره دیگران براساس موافقت و مخالفت آنان با آتوریته آن‌هاست؛

* آتوریته واحدی دارند؛

* هیچ حک و اصلاحی را در عقایدشان نمی‌پذیرند.  

اما نظام‌های غیر دگماتیست این‌گونه نیستند. این نظام‌ها

* جهان را بسیار مهربان می‌بینند و از این روی انسان‌های شادی هستند. به قول بوعلی: العارف هشّ بشّ بَسّام «عارف خوشرو، خوش‌مشرب و اهل تبسم است»؛

* داوری آن‌ها نسبت به انسان‌ها براساس موافقت و مخالفت آنان نیست؛

* این نظام‌ها آتوریته واحدی ندارند بلکه از منابع مختلف اخذ رأی می‌کنند؛

* حک و اصلاح پذیرند.

دکتر ملکیان بعد از ذکر این مقدمات چهارگانه، جداسازی ایمان را از عقیده ایمان «طلب واقعیت بی‌قرار» و «جستن بی‌قراری» و (با الهام از سهراب سپهری) ایمان دینی را «دویدن در پی آواز حقیقت، نه چسبیدن به عقیده‌ای» تلقی می‌کند.