۱۱٬۹۱۳
ویرایش
تاریخچه مسجد جمکران: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۲۸: | خط ۲۸: | ||
=== نقد حکایت میرزا حسین نوری === | === نقد حکایت میرزا حسین نوری === | ||
محققان و | محققان و عالمان چندین اِشکال بر این حکایت وارد کرده‌اند: | ||
* کتابی از شیخ صدوق به نام مونس الحزین موجود | * کتابی از شیخ صدوق به نام مونس الحزین موجود نیست. | ||
* کتاب تاریخ قم به زبان عربی بوده و نویسنده‌اش حسن بن محمد بن حسن قمّی معاصر شیخ صدوق است. متن اصلی این کتاب موجود نیست. | * کتاب تاریخ قم به زبان عربی بوده و نویسنده‌اش حسن بن محمد بن حسن قمّی معاصر شیخ صدوق است. متن اصلی این کتاب موجود نیست. | ||
* تاریخ قم در سال ۸۶۵ ق توسط حسن بن علی بن حسن عبد الملک قمّی به فارسی ترجمه شده که اینک موجود است؛ | * تاریخ قم در سال ۸۶۵ ق توسط حسن بن علی بن حسن عبد الملک قمّی به فارسی ترجمه شده که اینک موجود است؛ اما تنها چند فصل آن به جای مانده است و داستان جمکران در متن حاضر، موجود نیست. البته به سبب نقص کتاب، نمی‌توان ادعای عدم وجود داستان جمکران در کل کتاب را مطرح کرد. | ||
* دست‌خط‌های سید نعمت اللَّه جزایری از تاریخ قم که محدّث نوری از آن نقل کرده، مفقود است و این داستان در آثار فراوان حدیثی سیّد نعمت اللَّه جزایری که اینک در دسترس است، وجود ندارد. | * دست‌خط‌های سید نعمت اللَّه جزایری از تاریخ قم که محدّث نوری از آن نقل کرده، مفقود است و این داستان در آثار فراوان حدیثی سیّد نعمت اللَّه جزایری که اینک در دسترس است، وجود ندارد. | ||
* در گزارش میرزا حسین نوری، سال وقوع داستان، ۳۹۳ ق ذکر شده و داستان از کتاب شیخ صدوق که در سال ۳۸۱ ق فوت کرده نقل شده است؛ یعنی وقوع داستان، دوازده سال پس از فوت نویسنده کتاب مونس الحزین است. | |||
* در گزارش میرزا حسین نوری، سال وقوع داستان، ۳۹۳ ق ذکر شده | * اعمال مسجد جمکران در هیچ‌یک از کتب ادعیه و مزار کهن، از قبیل: [[کامل الزیارات]]، [[مصباح المتهجّد]]، و کتب [[سید ابن طاووس]]، [[کفعمی]] و [[ابن فهد حلّی|ابن‌فهد حلّی]] مذکور نیست و حتی [[شیخ عباس قمی]]، آن را در اصل [[مفاتیح الجنان]] نیاورده؛ بلکه در ملحقات (باقیات الصالحات) آورده است که اینک در حواشی مفاتیح الجنان جای دارد. | ||
* | * همچنین محدّثان بزرگی چون [[علامه مجلسی]] و [[سید هاشم بحرانی]] در کتب خود که دایرة المعارف حدیث شیعه‌اند به این روایت اشاره‌ای ندارند. | ||
* همچنین محدّثان بزرگی چون [[ | * نام مسجد جمکران در کتب کهن تاریخی به‌ویژه در [[کتاب نقض]] نوشته [[عبدالجلیل رازی]] (قرن۶) که به گزارش مساجد و مدارس قم اهتمام داشته، موجود نیست.<ref>محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام مهدی بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، ۱۳۹۳، ج۳، ص۶۵ و ۶۶.</ref> | ||
* نام مسجد جمکران در کتب کهن تاریخی به‌ویژه در | |||
* درباره این مسجد در هیچ‌یک از منابع تاریخی سخنی نیست و تنها منشی قمی، ضمن وقایع سال ۹۸۶، در شرح‌حال میرغیاث‌الدین محمد میرمیران نوشته است که او به هنگام توقف در قریه لَنجَرودِ قم، گاهی در مَقامِ با احترام امام مهدی(ع) در جمکران اعتکاف می‌کرد، که به گفته فقیهی مقصود از آن مقام، مسجد جمکران است. اطلاع دیگر، مأخود از کتیبه تاریخی مسجد، مشتمل بر شعری با مادّه تاریخ ۱۱۶۷، است که به تعمیر مسجد در آن سال اشاره دارد.<ref>عرب، کاظم، «مسجد جمکران»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۹۳، ج۱۰، ذیل مدخل.</ref> | * درباره این مسجد در هیچ‌یک از منابع تاریخی سخنی نیست و تنها منشی قمی، ضمن وقایع سال ۹۸۶، در شرح‌حال میرغیاث‌الدین محمد میرمیران نوشته است که او به هنگام توقف در قریه لَنجَرودِ قم، گاهی در مَقامِ با احترام امام مهدی(ع) در جمکران اعتکاف می‌کرد، که به گفته فقیهی مقصود از آن مقام، مسجد جمکران است. اطلاع دیگر، مأخود از کتیبه تاریخی مسجد، مشتمل بر شعری با مادّه تاریخ ۱۱۶۷، است که به تعمیر مسجد در آن سال اشاره دارد.<ref>عرب، کاظم، «مسجد جمکران»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۹۳، ج۱۰، ذیل مدخل.</ref> | ||
== قولی دیگر == | == قولی دیگر == | ||
بنابر گزارش دیگری که از [[کتاب تاریخ قم]]، نقل شده اولین مسجدی که در قم، پیش از مهاجرت اشعریان از کوفه به این شهر در اوایل قرن دوم، بنا گردید، مسجد قریه جمکران بود. این مسجد را «خَطّاب اسدی» بنیان نهاد و در آن به تنهایی نماز می‌گزارد. [[مدرسی طباطبایی]] قم‌شناس احتمال داده که مسجد جمکران فعلی همان مسجد خطّاب اسدی باشد که پس از گریز ساکنان غاضریه از قبیله بنی اسد به جمکران، به هنگام [[قیام مختار]] در کوفه، توسعه بیشتری یافت. در تاریخ قم آمده است که نخستین مسجد که در قم ساختند، مسجدی بود که در قریهٔ جمکران بنا شد. اعراب بنی‌اسد، در اطراف این مسجد منزل گرفتند. سعید بن جبیر، صحابی معروف پیامبر خدا(ص) نیز ۶ ماه در جمکران نزد این اعراب به سر برد.<ref>پاک، محمدرضا، «قم در دو قرن نخست هجری»، فصلنامه تاریخ اسلام، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۳۸۲، ش۱۴، ص۱۰.</ref> | |||
== منابع == | == منابع == | ||