مصحف فاطمه(س): تفاوت میان نسخه‌ها

روایات اهل‌بیت(ع) از مصحف فاطمه(س) یاد کرده‌اند.<ref name=":0" /> برخی از این روایات، سندهای صحیحی دارند و به همین دلیل، در اصل وجود چنین کتابی تردید نشده است.<ref name=":0">محمدعلی مهدوی‌راد، «مصحف فاطمه(س)»، دانشنامه فاطمی، زیرنظر علی‌اکبر رشاد، تهران، انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ج ۳، ص</ref> از جمله روایات صحیح، نقلی است از [[امام صادق‌(ع)]] که در پاسخ به سؤال یکی از شیعیان درباره مصحف فاطمه(س) جزئیاتی از جمله املا این مصحف در دوران هفتاد و پنج روزه حیات حضرت فاطمه(س) پس از رسول خدا(ص) بوده است.<ref>محمد بن یعقوب الکلینی، الکافی، قم، دارالحدیث، ج ۱، ص ۵۹۹-۶۰۰.</ref>

روایات مربوط به وجود مصحف فاطمه در قدیمی‌ترین منابع روایی شیعه، چون [[بصائر الدرجات الکبری]]<ref>محمد بن الحسن الصفار القمی، بصائر الدرجات في فضائل آل محمّد صلّى الله عليهم، محسن بن عباسعلی کوچه‌باغی، قم، مكتبة آية الله المرعشي النجفي‏، ص ۱۷۰-۱۸۱.</ref> و [[الکافی]]<ref>محمد بن یعقوب الکلینی، الکافی، قم، دارالحدیث، ج ۱، ص ۵۹۲-۶۰۲.</ref> آمده است. بیشترین روایات مربوط به این مصحف را [[جایگاه علامه مجلسی|علامه مجلسی]] در باب‌های مربوط به علوم اهل‌بیت(ع) آورده است.<ref>محمدباقر المجلسی، بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، بیروت، مؤسسة الوفاء، ج ۲۶، ص ۴۹.</ref>

بنا بر روایات اهل‌بیت(ع)، این مصحف به دست کسی نرسیده و نزد امامان شیعه محفوظ است.<ref>محمد بن یعقوب الکلینی، الکافی، قم، دارالحدیث، ج ۱، ص ۵۹۳.</ref> در برخی از این روایات حجم این مصحف سه برابر قرآن برشمرده شده است.<ref>محمد بن یعقوب الکلینی، الکافی، قم، دارالحدیث، ج ۱، ص ۵۹۵.</ref> از وجود چنین مصحفی در زمینه معارف باطنی شیعی استفاده شده است.<ref>سید حسین مدرسی طباطبایی، میراث مکتوب شیعه، قم، نشر مورخ، ص ۴۱.</ref>

اختلاف در محتوای برخی روایات پیرامون مصحف فاطمه و گاه تعارض ظاهری آنها موجب شده تا داوری‌های محققان در مورد جزئیات این مصحف یکسان نباشد.<ref>محمدعلی مهدوی‌راد، «مصحف فاطمه(س)»، دانشنامه فاطمی، زیرنظر علی‌اکبر رشاد، تهران، انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ج ۳، ص ۶۵.</ref>

درباره املاکننده مصحف فاطمه(س)، روایت افراد مختلفی را نام برده‌اند؛ خدا، فرشته، جبرئیل و رسول خدا(ص) از جمله افراد ذکر شده در روایات هستند.<ref>محمدعلی مهدوی‌راد، «مصحف فاطمه(س)»، دانشنامه فاطمی، زیرنظر علی‌اکبر رشاد، تهران، انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ج ۳، ص ۶۸.</ref> علامه مجلسی میان این روایات جمع کرده و آن‌را بهترین وجه جمع میان این اقوال دانسته‌اند.<ref>محمدعلی مهدوی‌راد، «مصحف فاطمه(س)»، دانشنامه فاطمی، زیرنظر علی‌اکبر رشاد، تهران، انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ج ۳، ص ۷۲.</ref> او مراد از رسول الله در این روایات را همان جبرئیل دانسته است.<ref>محمدباقر المجلسی، بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، بیروت، مؤسسة الوفاء، ج ۲۶، ص ۴۲.</ref> عالمان دیگری از جمله [[سید محسن امین عاملی]]<ref>السید محسن الامین، اعیان الشیعه، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، ج ۱، ص ۳۵۷.</ref>، [[سید جعفر مرتضی عاملی]]<ref>السید جعفر مرتضی العاملی، مأساة الزهراء(س) شبهات و ردود، بیروت، دارالسیرة، ج۱، ص ۱۱۶.</ref> و [[سید محمدحسین فضل‌الله]]<ref>السید هاشم الهاشمی، حوار مع فضل‌الله حول الزهراء‌(س)، بیروت، دارالهدی، ص ۱۵۱.</ref> راهی برای جمع این روایات ابراز داشته‌اند.

همه عالمان شیعه و تمام روایاتی که از این مصحف نام برده‌اند، کاتب و تدوین کننده این مصحف را امام علی(ع) معرفی کرده‌اند.<ref>محمدعلی مهدوی‌راد، «مصحف فاطمه(س)»، دانشنامه فاطمی، زیرنظر علی‌اکبر رشاد، تهران، انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ج ۳، ص ۷۳.</ref>         

* جایگاه رسول خدا(ص) و آینده فرزندان حضرت فاطمه(س)<ref>محمد بن الحسن الصفار القمی، بصائر الدرجات في فضائل آل محمّد صلّى الله عليهم، محسن بن عباسعلی کوچه‌باغی، قم، مكتبة آية الله المرعشي النجفي‏، ص ۱۷۴.</ref>

* بیان رویدادهای آینده<ref>محمد بن احمد الفتال النیسابوری، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، قم، منشورات الرضی، ج ۱، ص ۲۱۱.</ref>

* یادکرد از [[انبیاء الهی(ع)]] و نام آنان و اوصیای آنان<ref>محمدباقر المجلسی، بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، بیروت، مؤسسة الوفاء، ج ۲۶، ص ۱۸.</ref>

* نام تمامی پادشاهان و حاکمان تا روز قیامت.<ref>محمد بن احمد الفتال النیسابوری، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، قم، منشورات الرضی، ج ۱، ص ۲۱۱.</ref>

* [[عبدالحسین شرف‌الدین]] از عالمان شیعه، به وجود مطالب دیگری در این مصحف از جمله امثال و حِکَم، موعظه و اخبار اشاره کرده است.<ref>السید عبدالحسین شرف الدین، المراجعات، قم، المجمع العالمی لاهل البیت(ع)، ص ۶۰۳.</ref> این نظر توسط بعضی محققان رد شده است.<ref>السید هاشم الهاشمی، حوار مع فضل‌الله حول الزهراء‌(س)، بیروت، دارالهدی، ص ۱۷۲.</ref>

* [[سیدحسین مدرسی طباطبایی]]، شیعه‌شناس و استاد حقوق اسلامی دانشگاه پرینستون، مصحف فاطمه(س) را مشتمل بر مطالبی دانسته که تقریباً در تمام موارد در زمینه اندیشه‌های باطنی شیعه از آن یاد شده است.<ref>سید حسین مدرسی طباطبایی، میراث مکتوب شیعه، قم، نشر مورخ، ص ۴۱.</ref> این نظر او مورد نقد قرار گرفته است.<ref>محمدعلی مهدوی‌راد، «مصحف فاطمه(س)»، دانشنامه فاطمی، زیرنظر علی‌اکبر رشاد، تهران، انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ج ۳، ص ۸۲.</ref>

== شبهات درباره مصحف ==

برخی از [[اهل‌سنت]] تعبیر مصحف را تنها برای قرآن می‌دانند. این گروه شیعیان را متهم می‌کنند که با استفاده از لفظ مصحف در عنوان مصحف فاطمه(س)، اعتقاد به قرآن دیگری غیر از قرآن موجود دارند. از جمله این افراد می‌توان به عبدالله القصیمی، نویسنده [[سلفی|سَلَفی]] عربستانی، اشاره کرد.<ref>ثامر هاشم حبيب العميدي، دفاع عن الكافي: دراسة نقدية مقارنة لأهم الطعون والشبهات المثارة حول كتاب الكافي للشيخ الكليني، قم، مرکز الغدیر للدرسات الاسلامیة، ج ۲، ص ۳۵۳.</ref> برخی محققان در پاسخ به این اشکال، مدعی شده‌اند که علمای شیعه اتفاق نظر دارند که مصحف فاطمه(س) مشتمل بر قرآن نیست.<ref>محمدعلی مهدوی‌راد، «مصحف فاطمه(س)»، دانشنامه فاطمی، زیرنظر علی‌اکبر رشاد، تهران، انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ج ۳، ص ۷۵.</ref> دلیل این شامل نشدن، روایات بسیاری است که درباره مصحف فاطمه(س) از امامان شیعه(ع) نقل شده و در بیشتر آن‌ها با تعابیر گوناگون تصریح شده که مصحف فاطمه(س) مشتمل بر قرآن نیست.<ref>محمد بن الحسن الصفار القمی، بصائر الدرجات في فضائل آل محمّد صلّى الله عليهم، محسن بن عباسعلی کوچه‌باغی، قم، مكتبة آية الله المرعشي النجفي‏، ص ۱۷۰؛ نیز: محمد بن یعقوب الکلینی، الکافی، قم، دارالحدیث، ج ۱، ص ۵۹۵.</ref>