automoderated
۶٬۳۴۱
ویرایش
خط ۱۲: | خط ۱۲: | ||
اصل جمله «از ضرر کسی بترس که به او خوبی کردهای» عبارت «اِتَّقِ شَرَّ مَنْ احْسَنْتَ الَيْهِ» است. این عبارت به عنوان مثلی مشهور توسط احمد بن ابراهیم ثعلبی، مفسر اهل سنت قرن پنجم قمری در تفسیر الكشف والبيان عن تفسير القرآن ذکر شده است.<ref>ثعلبی، احمد بن ابراهیم، الكشف والبيان عن تفسير القرآن، به اشراف صلاح باعثمان و دیگران، جده، دار التفسیر، ١٤٣٦ق، ج۱۳، ص۴۸۸.</ref> ابوالفتوح رازی مفسر شیعه قرن ششم قمری نیز، این عبارت را به عنوان مثلی مشهور نقل کرده است.<ref>ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان في تفسير القرآن، به تصحیح محمدجعفر یاحقی و محمدمهدی ناصح، آستان قدس رضوی، بنياد پژوهشهای اسلامی، ۱۳۶۶ش، ج۹، ص۲۹۹.</ref> | اصل جمله «از ضرر کسی بترس که به او خوبی کردهای» عبارت «اِتَّقِ شَرَّ مَنْ احْسَنْتَ الَيْهِ» است. این عبارت به عنوان مثلی مشهور توسط احمد بن ابراهیم ثعلبی، مفسر اهل سنت قرن پنجم قمری در تفسیر الكشف والبيان عن تفسير القرآن ذکر شده است.<ref>ثعلبی، احمد بن ابراهیم، الكشف والبيان عن تفسير القرآن، به اشراف صلاح باعثمان و دیگران، جده، دار التفسیر، ١٤٣٦ق، ج۱۳، ص۴۸۸.</ref> ابوالفتوح رازی مفسر شیعه قرن ششم قمری نیز، این عبارت را به عنوان مثلی مشهور نقل کرده است.<ref>ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان في تفسير القرآن، به تصحیح محمدجعفر یاحقی و محمدمهدی ناصح، آستان قدس رضوی، بنياد پژوهشهای اسلامی، ۱۳۶۶ش، ج۹، ص۲۹۹.</ref> | ||
بر اساس پژوهش برخی پژوهشگران، در منابع روایی شیعه و اهل سنت، به عنوان روایت | بر اساس پژوهش برخی پژوهشگران، از این عبارت در منابع روایی شیعه و اهل سنت، به عنوان روایت یاد نشده است.<ref>موسوی، سید سلیمان و محمد میرزایی، «بررس جمله اتق شر من احسنت الیه از حیث صدوری و سنجش مفهومی آن با آموزههای دینی»، در آموزههای حدیثی، شماره ۴، پاییز و زمستان ۱۳۹۷ش، ص۲۷.</ref> با این همه در برخی نوشتههای متأخر به اشتباه، به امام علی(ع) نسبت داده شده است.<ref name=":0">امامی خوئی، محمدامین، مرآة الشرق، به تحقیق و تصحیح علی صدرایی خویی، قم، مکتبة آیة الله العظمی المرعشي النجفي، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۴۹؛ جاحظ، عمرو بن بحر، رسائل الجاحظ: الرسائل السیاسیة، به تحقیق علی بوملحم، دار و مکتبه الهلال، ۲۰۰۲م، حاشیه، ص۵۲۱؛ فاضلی، قادر، فرهنگ موضوعی ادب فارسی (ویژه مثتوی معنوی)، کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کرج، ۱۳۸۶ش، ج۴، ص۲۷۹.<br /></ref> | ||
خط ۲۴: | خط ۲۴: | ||
<br /> | <br /> | ||
== | == کاربردها == | ||
از عبارت اتق شر من احسنت الیه (از آسیب کسی که به او خوبی کردهای بترس)، در کتابهای گوناگون دینی و ادبی استفاده شده که برخی از آنها عبارتند از: | |||
=== در تفسیر آیه ۷۴ سوره توبه === | |||
بسیاری از مفسران اهل سنت<ref>برای نمونه نگاه کنید به ثعلبی، احمد بن ابراهیم، الكشف والبيان عن تفسير القرآن، به اشراف صلاح باعثمان و دیگران، جده، دار التفسیر، ١٤٣٦ق، ج۱۳، ص۴۸۸.</ref> و شیعه به این عبارت در تفسیر آیه ۷۴ سوره توبه اشاره کردهاند. بر اساس این آیه، منافقان به عیبجویی و انکار نپرداختند مگر پس از آنکه مورد احسان خدا و پیامبر(ص) قرار گرفتند. منافقان پیش از حکومت پیامبر(ص) از نظر اقتصادی زندگی سختی را داشتند و پس از آغاز حکومت وی، با بهره بردن از غنائم ثروتمند شدند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به ثعلبی، احمد بن ابراهیم، الكشف والبيان عن تفسير القرآن، به اشراف صلاح باعثمان و دیگران، جده، دار التفسیر، ١٤٣٦ق، ج۱۳، ص۴۸۹.</ref> | |||
ملک الشعرای بهار شعری با عنوان | به باور برخی، آیه ۷۴ سوره توبه محتوای این جمله را تأیید کرده است.<ref>عاشور، قاسم، ۱۰۰۰ سوال و جواب فی القرآن الکریم، بیروت، دار ابن حزم، ۱۴۲۲ق، ص۴۷۱.</ref> | ||
===در ادبیات=== | |||
مولوی از این عبارت در کتاب مثنوی معنوی خود بهره برده است.<ref group="یادداشت">گفت حقست این ولی ای سیبویه/ اِتَّقِ مِنْ شَرِّ مَنْ احْسَنْت الَيْهِ</ref><ref name=":0" /> | |||
ملک الشعرای بهار نیز، شعری با عنوان «اتق شر من احسنت الیه» سروده است، که مطلع آن چنین است: یکی مرد خودخواه مغرور دون/ درافتاد روزی به تنگی درون<ref>بهار، محمدتقی، دیوان اشعار ملک الشعرای بهار، تهران، آزادمهر، ۱۳۸۲ش، ج۲، ص۹۴۵.</ref> | |||
==محتوا == | |||
حال قطع نظر از روایت یا ضربالمثل بودن، جمله فوق دارای محتوا و پیام سازندهای میباشد و آن این که انسان به معصومین اقتدا کند و فقط بخاطر رضای خداوند کمک و احسان کند و توقع کوچکترین تشکری را از کسی نداشته باشد هرچند اکثر مردم ناسپاسی خواهند کرد. بنا بر این نباید اینگونه سخنان مستمسکی بشود برای خسّت و احتیاطهای نابجای بندگان دنیا در خدمت به دیگران که میگویند به چه کسی اعتماد میتوان کرد و چرا باید برای آدمهای قدر نشناس خدمت کرد؟! به عبارت دیگر این گونه ضربالمثل در صدد منع انسان از خدمت به خلق خدا نیست هرچند اکثر آنان کسانی باشند که به جای سپاسگزاری کفران میکنند، بلکه درصدد توبیخ بیشتر انسانهایی قدر ناشناس و بر حذر بودن از خطر آنان است؛ آیت الله جوادی آملی ذیل آیه فوق از علامه طباطبایی که ایشان نیز از این جمله در خود المیزان به روایت تعبیر نکرده، نقل نموده که علامه طباطبایی میگوید در آیه «و ما نقموا الا أن أغناهم الله و رسوله من فضله» که در مقام سرزنش منافقان است، خداوند «أغناهم» را که سبب احسان و شکر گزاری است در جای چیزی به کار برده که سبب اسائه و خشم است تا منافقان را بیشتر نکوهش کند و بگوید اسلام امنیت، اقتصاد، ألفت و. . . را در میان شما جای گزین نا امنی، غارتگری، فقر و. .. کرد اگر دین ندارید دست کم آزادمرد باشید اگر اسلام نیاوردید، نظام اسلامی از شما توقع دارد که با اسلام و مسلمانان لا اقل دشمنی نکید. | حال قطع نظر از روایت یا ضربالمثل بودن، جمله فوق دارای محتوا و پیام سازندهای میباشد و آن این که انسان به معصومین اقتدا کند و فقط بخاطر رضای خداوند کمک و احسان کند و توقع کوچکترین تشکری را از کسی نداشته باشد هرچند اکثر مردم ناسپاسی خواهند کرد. بنا بر این نباید اینگونه سخنان مستمسکی بشود برای خسّت و احتیاطهای نابجای بندگان دنیا در خدمت به دیگران که میگویند به چه کسی اعتماد میتوان کرد و چرا باید برای آدمهای قدر نشناس خدمت کرد؟! به عبارت دیگر این گونه ضربالمثل در صدد منع انسان از خدمت به خلق خدا نیست هرچند اکثر آنان کسانی باشند که به جای سپاسگزاری کفران میکنند، بلکه درصدد توبیخ بیشتر انسانهایی قدر ناشناس و بر حذر بودن از خطر آنان است؛ آیت الله جوادی آملی ذیل آیه فوق از علامه طباطبایی که ایشان نیز از این جمله در خود المیزان به روایت تعبیر نکرده، نقل نموده که علامه طباطبایی میگوید در آیه «و ما نقموا الا أن أغناهم الله و رسوله من فضله» که در مقام سرزنش منافقان است، خداوند «أغناهم» را که سبب احسان و شکر گزاری است در جای چیزی به کار برده که سبب اسائه و خشم است تا منافقان را بیشتر نکوهش کند و بگوید اسلام امنیت، اقتصاد، ألفت و. . . را در میان شما جای گزین نا امنی، غارتگری، فقر و. .. کرد اگر دین ندارید دست کم آزادمرد باشید اگر اسلام نیاوردید، نظام اسلامی از شما توقع دارد که با اسلام و مسلمانان لا اقل دشمنی نکید. | ||
خط ۴۱: | خط ۴۷: | ||
امام علی(ع): إنّك إن أحسنت فنفسك تكرم و إليها تحسن؛ به راستى كه تو اگر احسان كنى نفس خود را گرامى داشتهاى و در حقيقت به نفس خود احسان كردهاى.<ref>آمدی، عبدالواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم (به صورت موضوعی)، به ترجمه و شرح هاشم رسولی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۸ش، ص۲۶۰.</ref> | امام علی(ع): إنّك إن أحسنت فنفسك تكرم و إليها تحسن؛ به راستى كه تو اگر احسان كنى نفس خود را گرامى داشتهاى و در حقيقت به نفس خود احسان كردهاى.<ref>آمدی، عبدالواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم (به صورت موضوعی)، به ترجمه و شرح هاشم رسولی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۸ش، ص۲۶۰.</ref> | ||
===تأیید محتوا=== | ===تأیید محتوا=== | ||
==منابع== | ==منابع== |