شعوبیه: تفاوت میان نسخه‌ها

== معنای لغوی و اصطلاحی ==

کلمه «شُعوب» جمع «شَعْب» است و به معنای توده مردم می‌باشد که معنایی وسیع تر از «قبیله» را دارا است، از همین جهت معنایی نظیر ملت دارد.

در اصطلاح شعوبیه گروه ضد عربی است که در اواخر [[حکومت بنی امیه]] و اوائل [[حکومت بنی عباس]] شکل گرفت. کتاب نهضت شعوبیه در تعریف شعوبیه می‌نویسد: شعوبیه قومی بودند که بر علیه عرب تعصب داشتند و عجم را بر عرب تفضیل می‌دادند.<ref>ممتحن، حسینعلی، نهضت شعوبیه، تهران، علمی فرهنگی، ۱۳۸۳ش، ص۱۹۵.</ref> در لسان العرب، ذیل واژه شعوبی آمده است: شعوبی کسی است که از شأن عرب بکاهد و برای عرب فضیلتی بر غیر عرب نبیند».<ref>جمال الدین محمد، ابن منظور، لسان العرب، قاهره، بی نا، ۱۳۰۰، ج۱۵، ص۴۸۲.</ref>

انحراف مسیر خلافت اسلامی، و افتادن آن به دست سیاستمداران دنیا طلب چون بنی امیه و پس از آن بنی عباس و از جانب دیگر با توسعه روزافزون قلمرو خلافت و فتوحات جدید که لازمه آن ورود افراد جدید به این قلمرو با رنگ‌ها و نژادها و بالطبع افکار جدید بود، باعث گردید سیادت اجتماعی عرب تبدیل به یک رفتار و منش در حکومت اسلامی گردد. از عواملی که می‌توان آن را به عنوان نقطه عطف تحول به حساب آورد، عملکرد نامناسب امویان و به وجود آمدن عنوان موالی (بنده) برای غیر اعراب بود.

نهضت شعوبیه در قرن سوم هجری بی‌نهایت شدت یافت و عاملی که به اوج‌گیری این نهضت کمک کرد، سهل انگاری و تسامح خلفای عباسی بود، زیرا آنان نسبت به عرب چنان تعصبی نداشتند، چرا که اغلب خلفا «هجین» بودند؛ یعنی مادر غیر عرب داشتند و در اثر معاشرت با ایرانیان تعصب عربی آنان کمرنگ شده بود.<ref>مصری، احمد امین، قاهره، بی نا، ۱۹۵۶م، ج۱، ص۶۵.</ref>

در این دوران اغلب بزرگان و وزیران عباسی ایرانی بودند و نزد اعراب نفوذ و قدرت فراوان داشتند حتی در عهد معتصم که ترکان قدرت را در دست داشتند، ایرانیان کم و بیش روی کار بودند و بعضی زمام امور را به دست داشتند و آنان هم که زمامدار نبودند، در پیشرفت عقاید شعوبیه می‌کوشیدند.

شعوبیه در ابتدا عقایدی صحیح و برگرفته از [[اسلام]] و سخنان [[پیامبر(ص)]] داشتند. برخی از این عقاید به شرح زیر است:

شعوبیه در مراحل اولیه، تبلیغات خود را بر اساس اصول اسلامی پایه‌گذاری کرده بودند؛ ولی بعدها با عرب و دین اسلام بنای مخالفت گذاشتند. دعاوی این گروه که به‌ '''اهل تسویه''' نیز نامور گشته بودند، بهانه‌ای گردید تا برخی طبقات ناراضی موالی نه تنها برتری فطری اعراب را انکار نمایند بلکه اقوام عرب را پست‌تر از دیگر اقوام بدانند. افرادی مانند افشین ترک از سرداران [[معتصم عباسی]]، که قیام بابک را سرکوب کرد، از نمونه‌های برجسته شعوبیه منحرف است و معتقد است که اعراب سگ‌هایی هستند که باید اول جلویشان استخوان ریخت و سپس با چماق بر سرشان کوبید.<ref>طبری، محمدبن جریر، تاریخ طبری، تهران، اساطیر، ج۳، ص۱۳۰۹.</ref>