پرش به محتوا

رابطه ایمان و معرفت: تفاوت میان نسخه‌ها

جایگزینی متن - 'اً' به 'ا'
(جایگزینی متن - 'هٔ' به 'ه')
(جایگزینی متن - 'اً' به 'ا')
خط ۱۵: خط ۱۵:
== ایمان و بینه ==
== ایمان و بینه ==


در سوره طه، بعد از نقل داستان [[موسی]](ع) به داستان ساحران [[فرعون]] می‌رسد و در پایان چنین می‌فرماید: {{قرآن|فَأُلْقِیَ السَّحَرَه سُجَّداً قالُوا آمَنَّا بِرَبِّ هارُونَ وَ مُوسی|سوره = طه|آیه = ۷۰|ترجمه = ساحران (چون [[معجزه]] موسی را دیدند) سر به [[سجده]] فرود آورده گفتند: ما به خدای موسی و [[هارون]] ایمان آوردیم.}}
در سوره طه، بعد از نقل داستان [[موسی]](ع) به داستان ساحران [[فرعون]] می‌رسد و در پایان چنین می‌فرماید: {{قرآن|فَأُلْقِیَ السَّحَرَه سُجَّدا قالُوا آمَنَّا بِرَبِّ هارُونَ وَ مُوسی|سوره = طه|آیه = ۷۰|ترجمه = ساحران (چون [[معجزه]] موسی را دیدند) سر به [[سجده]] فرود آورده گفتند: ما به خدای موسی و [[هارون]] ایمان آوردیم.}}


ساحران فرعون از اطرافیان و نزدیکان فرعون بوده‌اند و سالیان درازی در فضای فرعونی زندگی می‌کردند. به ناگاه با دعوت موسی(ع) مواجه شدند و بعد از حوادثی، تمام همت خود را برای شکست موسی جمع کردند؛ اما خداوند به دست پیامبر خود، بیّنه‌ای آشکار فرستاد، و ساحران فرعون بعد از مشاهده آن، موسی را برحق دیدند؛ بنابراین به رغم مخالفت‌ها و تهدیدهای فرعون، به پروردگار هارون و موسی ایمان آوردند. این ایمان در آن فضا و اوضاع زمانه فرعون بدون هیچ شکی، بعد از تأمل و قانع شدن عقلانی است.
ساحران فرعون از اطرافیان و نزدیکان فرعون بوده‌اند و سالیان درازی در فضای فرعونی زندگی می‌کردند. به ناگاه با دعوت موسی(ع) مواجه شدند و بعد از حوادثی، تمام همت خود را برای شکست موسی جمع کردند؛ اما خداوند به دست پیامبر خود، بیّنه‌ای آشکار فرستاد، و ساحران فرعون بعد از مشاهده آن، موسی را برحق دیدند؛ بنابراین به رغم مخالفت‌ها و تهدیدهای فرعون، به پروردگار هارون و موسی ایمان آوردند. این ایمان در آن فضا و اوضاع زمانه فرعون بدون هیچ شکی، بعد از تأمل و قانع شدن عقلانی است.
خط ۳۹: خط ۳۹:
== ایمان، عمل، معرفت ==
== ایمان، عمل، معرفت ==


در قرآن آیاتی به چشم می‌خورد که در آن‌ها علم با کفر جمع شده است و این نشان می‌دهد ایمان معرفت صرف نیست. مثل {{قرآن|وَ جَحَدُوا بِها وَ اسْتَیْقَنَتْها أَنْفُسُهُمْ|سوره = نمل|آیه = ۱۴|ترجمه = با وجود یقین به معجزه بودن آن، باز آن را انکار کردند}} و {{قرآن|وَ أَضَلَّهُ اللَّهُ عَلی عِلْمٍ|سوره = جاثیه|آیه = ۲۳|ترجمه = خدا او را دانسته پس از اتمام حجت گم‌راه ساخته}} و نیز {{قرآن|إِنَّ الَّذِینَ ارْتَدُّوا عَلی أَدْبارِهِمْ مِنْ بَعْدِ ما تَبَیَّنَ لَهُمُ الْهُدَی|سوره = محمد|آیه = ۲۵|ترجمه = آنان که پس از بیان شدن راه هدایت بر ایشان باز به دین پشت کرده، مرتد شدند.}} در تمام این موارد علم، آگاهی، وضوح و حتی [[یقین]] وجود دارد؛ اما از ایمان خبری نیست. دقیقاً به همین دلیل باید گفت ایمان مسبوق به معرفت است، و آگاهی و علمْ شرط لازم ایمان؛ اما شرطی دیگر باید به آن افزود تا ایمان به دست آید. مرحوم علامه گاهی این شرط دیگر را «تمکّن عقیده در قلب» معرفی می‌کند و گاهی «التزام عملی» را در مفهوم ایمان دخالت می‌دهد. «ایمان اذعان و [[تصدیق]] به یک چیز است به همراه التزام به لوازم آن»<ref>المیزان، ج۱۵، ص۶، و ۱۴۵ و ج۱۸، ص۲۵۸ و ۱۵۸.</ref> بنابراین ایمانی ایمان است که خاستگاه آن معرفت باشد و ایمانی ایمان است که منشأ عمل صالح باشد و عملی، عمل صالح است که ریشه آن در زمین ایمان قرار گرفته باشد و از آن جا آبیاری شود.
در قرآن آیاتی به چشم می‌خورد که در آن‌ها علم با کفر جمع شده است و این نشان می‌دهد ایمان معرفت صرف نیست. مثل {{قرآن|وَ جَحَدُوا بِها وَ اسْتَیْقَنَتْها أَنْفُسُهُمْ|سوره = نمل|آیه = ۱۴|ترجمه = با وجود یقین به معجزه بودن آن، باز آن را انکار کردند}} و {{قرآن|وَ أَضَلَّهُ اللَّهُ عَلی عِلْمٍ|سوره = جاثیه|آیه = ۲۳|ترجمه = خدا او را دانسته پس از اتمام حجت گم‌راه ساخته}} و نیز {{قرآن|إِنَّ الَّذِینَ ارْتَدُّوا عَلی أَدْبارِهِمْ مِنْ بَعْدِ ما تَبَیَّنَ لَهُمُ الْهُدَی|سوره = محمد|آیه = ۲۵|ترجمه = آنان که پس از بیان شدن راه هدایت بر ایشان باز به دین پشت کرده، مرتد شدند.}} در تمام این موارد علم، آگاهی، وضوح و حتی [[یقین]] وجود دارد؛ اما از ایمان خبری نیست. دقیقا به همین دلیل باید گفت ایمان مسبوق به معرفت است، و آگاهی و علمْ شرط لازم ایمان؛ اما شرطی دیگر باید به آن افزود تا ایمان به دست آید. مرحوم علامه گاهی این شرط دیگر را «تمکّن عقیده در قلب» معرفی می‌کند و گاهی «التزام عملی» را در مفهوم ایمان دخالت می‌دهد. «ایمان اذعان و [[تصدیق]] به یک چیز است به همراه التزام به لوازم آن»<ref>المیزان، ج۱۵، ص۶، و ۱۴۵ و ج۱۸، ص۲۵۸ و ۱۵۸.</ref> بنابراین ایمانی ایمان است که خاستگاه آن معرفت باشد و ایمانی ایمان است که منشأ عمل صالح باشد و عملی، عمل صالح است که ریشه آن در زمین ایمان قرار گرفته باشد و از آن جا آبیاری شود.


== خصوصیات ایمان در روایات ==
== خصوصیات ایمان در روایات ==
خط ۵۵: خط ۵۵:
حضرت علی(ع) در بیانی بسیار واضح، ایمان را از سنخ معرفت، اما معرفت قلبی معرفی می‌کند که اقرار به زبان و رفتار دینی دو علامت آن است؛ «ایمان معرفت قلبی، اقرار لسانی و رفتار جوارحی است»<ref>نهج البلاغه، خ ۲۱۸، ص۱۱۸۶.</ref> .  
حضرت علی(ع) در بیانی بسیار واضح، ایمان را از سنخ معرفت، اما معرفت قلبی معرفی می‌کند که اقرار به زبان و رفتار دینی دو علامت آن است؛ «ایمان معرفت قلبی، اقرار لسانی و رفتار جوارحی است»<ref>نهج البلاغه، خ ۲۱۸، ص۱۱۸۶.</ref> .  


از مجموع این مباحث برمی‌آید که علم و معرفت، جزء مقوّم ایمان است؛ هرچند در مفهوم ایمان عناصر دیگری هم دخالت دارند؛ بنابراین ایمان، آن‌گونه که [[اشاعره]] و [[مرجئه]] و [[ماتریدیه]] می‌گویند، صرفاً «تصدیق» نیست.<ref>نقل از: دائره المعارف اسلامی، Iman، ج۳، ص۱۱۷۰؛ مکدرموت، اندیشه‌های کلامی شیخ مفید، ترجمه احمد آرام، ص۳۰۲؛ اشعری، ابوالحسن، مقالات الاسلامیین، ۱۹۶۹، ص۳۴۷؛ بدوی، عبد الرحمن، مذاهب الاسلامیین، بیروت، دارالعلم للملایین، جزء اول، ص۶۲۶؛ رازی، فخر الدین، المحصل، بیروت، مکتبه دارالتراث، ص۵۶۷؛ التفسیر الکبیر، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ج۲، ص۲۵؛ تفتازانی، شرح المقاصد، قم، انتشارات شریف رضی، ج۵، ص۱۸۱ به بعد؛ جعفریان، رسول، مرجئه، تاریخ و اندیشه، ص۴۱.</ref>
از مجموع این مباحث برمی‌آید که علم و معرفت، جزء مقوّم ایمان است؛ هرچند در مفهوم ایمان عناصر دیگری هم دخالت دارند؛ بنابراین ایمان، آن‌گونه که [[اشاعره]] و [[مرجئه]] و [[ماتریدیه]] می‌گویند، صرفا «تصدیق» نیست.<ref>نقل از: دائره المعارف اسلامی، Iman، ج۳، ص۱۱۷۰؛ مکدرموت، اندیشه‌های کلامی شیخ مفید، ترجمه احمد آرام، ص۳۰۲؛ اشعری، ابوالحسن، مقالات الاسلامیین، ۱۹۶۹، ص۳۴۷؛ بدوی، عبد الرحمن، مذاهب الاسلامیین، بیروت، دارالعلم للملایین، جزء اول، ص۶۲۶؛ رازی، فخر الدین، المحصل، بیروت، مکتبه دارالتراث، ص۵۶۷؛ التفسیر الکبیر، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ج۲، ص۲۵؛ تفتازانی، شرح المقاصد، قم، انتشارات شریف رضی، ج۵، ص۱۸۱ به بعد؛ جعفریان، رسول، مرجئه، تاریخ و اندیشه، ص۴۱.</ref>


هم‌چنین ایمان فقط «عمل» نیست؛ آن‌گونه که [[معتزله]] پنداشته‌اند.<ref>ابن حزم، الفصل فی الملل، ج۳، ص۲۳۰؛ ایزو تسو، فهم ایمان در کلام اسلامی، فصل سوم؛ سید مرتضی، الذخیره فی علم الکلام، ص۵۳۸؛ قاضی عبد الجبار، شرح الاصول الخمسه، بخش ۱۳۸۴، ص۷۰۷–۷۰۱؛ مقالات الاسلامیین، بخش ۱۹۶۹، ص۳۳۲ ¬ـ ۳۲۹، احمد امین، ضحی الاسلام، ج۳، ص۶۳.</ref> ایمان حلقه وصل معرفت و عمل است. اگر دل رنگ ایمان به خود بگیرد، قطعاً در رفتار تأثیر خواهد گذاشت. ایمان پذیرفتن با تمام وجود است و «پذیرفتن» امری است غیر از «دانستن» و بیش از آن. تفاوت در «پذیرفتن، باور کردن، به عقد قلب درآوردن و ایمان داشتن» است؛ بنابراین مؤمن و کافر ممکن است در علم و معرفت مشترک باشند؛ اما مؤمن دانسته‌های خویش را با جان و قلب پذیرفته است و این ایمان است. اما کافر، چه بسا به معارف صحیح خود اعتماد و باوری پیدا نکرده است و از این روی فاقد ایمان است.
هم‌چنین ایمان فقط «عمل» نیست؛ آن‌گونه که [[معتزله]] پنداشته‌اند.<ref>ابن حزم، الفصل فی الملل، ج۳، ص۲۳۰؛ ایزو تسو، فهم ایمان در کلام اسلامی، فصل سوم؛ سید مرتضی، الذخیره فی علم الکلام، ص۵۳۸؛ قاضی عبد الجبار، شرح الاصول الخمسه، بخش ۱۳۸۴، ص۷۰۷–۷۰۱؛ مقالات الاسلامیین، بخش ۱۹۶۹، ص۳۳۲ ¬ـ ۳۲۹، احمد امین، ضحی الاسلام، ج۳، ص۶۳.</ref> ایمان حلقه وصل معرفت و عمل است. اگر دل رنگ ایمان به خود بگیرد، قطعا در رفتار تأثیر خواهد گذاشت. ایمان پذیرفتن با تمام وجود است و «پذیرفتن» امری است غیر از «دانستن» و بیش از آن. تفاوت در «پذیرفتن، باور کردن، به عقد قلب درآوردن و ایمان داشتن» است؛ بنابراین مؤمن و کافر ممکن است در علم و معرفت مشترک باشند؛ اما مؤمن دانسته‌های خویش را با جان و قلب پذیرفته است و این ایمان است. اما کافر، چه بسا به معارف صحیح خود اعتماد و باوری پیدا نکرده است و از این روی فاقد ایمان است.
{{پایان پاسخ}}
{{پایان پاسخ}}
== منابع ==
== منابع ==
کاربر ناشناس