محدوده رابطه جنسی با همسر و آیه ۲۲۳ سوره بقره

سؤال

با توجه به آیه ۲۲۳ سوره بقره: ﴿نِسَاؤُکُمْ حَرْثٌ لَکُمْ﴾آیا مرد می‌تواند در قبل یا دبر زن نزدیکی کند؟

آیه ۲۲۳ سوره بقره درباره عقیده‌های ناصحیح یهود درباره کیفیت آمیزش و مسائل زناشویی می‌باشد و به همین مناسبت نازل شده است.^[۱]در تفسیر مجمع البیان آمده است: «مالک به‌این آیه استدلال کرده است بر جواز آمیزش از غیر راه طبیعی با زنان در حال حیض‏»^[۲] اختلاف در آیین و افراط و تفریط‌ها، سبب شد که برخی از مسلمانان از محضر پیامبر اکرم(ص) در این باره سؤال کنند که در پاسخ آن‌ها آیات یاد شده نازل شد.

متن آیه

﴿

نِسَاؤُکُمْ حَرْثٌ لَکُمْ فَأْتُوا حَرْثَکُمْ أَنَّی شِئْتُمْ وَقَدِّمُوا لِأَنْفُسِکُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّکُمْ مُلَاقُوهُ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِینَ

زنان شما، محل بذرافشانی شما هستند؛ پس هر زمان که بخواهید، می‌توانید با آنها آمیزش کنید. و اثر نیکی برای خود، از پیش بفرستید! و از خدا بپرهیزید و بدانید او را ملاقات خواهید کرد و به مؤمنان، بشارت ده!

بقره:۲۲۳

﴾

معنای أنی

کلمه «انّی» چند معنا دارد:

ظرف مکان: هر کجا، از هر کجا. گاهی هم پرسشی می‌آید مانند: کجا و از کجا.^[۳]
ظرف زمان: هر وقت، هر زمان، در هر موقعی. گاهی هم پرسشسی می‌آید مانند کی، چه وقت، چه زمان.^[۴]
کیفیت و چگونگی^[۵] (ابن‌قتیبه، عبدالله بن مسلم، تأویل مشکل القرآن، بیروت، دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون، چاپ اول، ۱۴۲۳ق، ص۲۸۰. بستانی، فؤاد افرام، فرهنگ ابجدی - تهران، چاپ: دوم، ۱۳۷۵ش، ص۱۳۶. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت، دار الشامیة، چاپ اول، ۱۴۱۲ق، ص۹۵. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۸ش، ج۱، ص۱۶۷.)

کلمه «أَنَّی» مشترک بین مکان، زمان و کیفیت است. اگر «أَنَّی» به معنای زمانی باشد، معنای آیه این می‌شود که در هر زمانی همبستری با زنان حلال است مگر در موارد خاص مانند ایام عادت ماهانه، روزه‌دار بودن و …. اگر «أَنَّی» به معنای کیفی باشد، معنای آیه این است که کیفیت و شیوه زناشویی هر گونه باشد، ایرادی ندارد. در این دو معنا نمی‌توان جواز همبستری از دبر را از این آیه استفاده کرد. اگر کلمه «أَنَّی» به معنای مکانی باشد، بدان معناست که همبستری با زنان از قُبل و دُبر جایز است و می‌توان برای جواز این کار به این آیه استناد کرد.

دلایل زمانی و کیفی بودن «أَنَّی»

زمانی بودن آیه قبل

آیه قبل در مورد زمان نزدیکی با زنان است (ممنوعیت زمان نزدیکی در ایام عادت و جواز آن در غیر ایام عادت) این آیه هم مربوط به زمان است.

شأن نزول آیه

آیه ۲۲۳ سوره بقره درباره عقیده‌های ناصحیح یهود درباره کیفیت آمیزش و مسائل زناشویی می‌باشد و به همین مناسبت نازل شده است. اختلاف در کیفیت زناشویی و افراط و تفریط‌ها، سبب شد که برخی از مسلمانان از محضر پیامبر اکرم(ص) در این باره سؤال کنند که در پاسخ آن‌ها این آیه نازل شد.^[۶]

معنای کشتزار

«حرث» به معنای کشتزار است و آیه زن را به کشتزار تشبیه کرده است که دانه را پرورش و رشد می‌دهد و کشتزار بودن زن تنها در صورتی است که همبستری از قبل باشد تا زن حامله شود و بچه را تربیت کند.^[۷]

در روایتی حضرت امام صادق(ع) می‌فرماید: «این آیه در طلب فرزند است و امام باقر(ع) می‌فرماید: این آیه در مورد نزدیکی از قُبل است.^[۸]

دلایل مکانی بودن «أَنَّی» و جواز همبستر از دُبر

لفظ «أَنَّی» به معنای مکان است چنانچه گفته هر جا و هر مکانی خواستی بنشین. کلمه حرث نیز به معنای قبل نیست تا گفته شود همبستری از دبر جایز نیست. در روایت معتبری نیز امام صادق(ع) همبستری از دبر را برای شوهر جایز دانسته است.^[۹]

استدلال بر آیه ۲۲۳ سوره بر جایز نبودن همبستری مرد با زن از دبر درست نیست و دلایلی که بر جایز نبودن آورده می‌شود، قابل خدشه است.

برخی می‌گویند حرث به معنای محل تولید و پرورش است و دبر را نمی‌توان حرث دانست. اگر این معنا درست باشد، همبستری با زنان حامله، یائسه، زنان نازا هم باید جایز نباشد، چون در اینموارد فرزندآوری نیست.^[۱۰]
جمله: ﴿فَأْتُوهُنَّ مِنْ حَیْثُ أَمَرَکُمُ اللَّهُ﴾(بقره:۲۲۲) به معنای همبستر از فرج نیست تا گفته شود در آیه ۲۲۳ نیز مراد همبستری از قُبل است. آیه بدان معناست که با زنان از آن جهت که شرع اجازه داده است، همبستر شوید. هر نوع همبستری چه از قُبل و چه از دُبر را می‌توان از این جمله استفاده کرد.^[۱۱]
ارتباط آیه ۲۲۲ سوره بقره به بحث حرمت همبستری در زمان حیض، نمی‌تواند دلیل بر زمانی بودن «انی شئتم» باشد. بحث حرمت حیض مطلبی است و بحث استفاده‌های حلال از زن مطلبی دیگر و دلیل حرمت همبستری در ایام ماهانه، مورد اذیت قرار گرفتن زن به خاطر برخی مسایل می‌باشد و نمی‌توان آن را به دیگر موارد سرایت داد.^[۱۲]

اصل بر مباح بودن هر نوع همبستری است و آیه ۲۲۳ سوره بقره دلالتی بر عدم جواز از دُبر را ندارد.^[۱۳]

منابع

↑ طبرسی، مجمع البیان، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۳۷۹ ق، ج۱ ص۳۲۰.
↑ ترجمه تفسیر مجمع البیان، ج۲، ص۳۱۰
↑ ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم، تأویل مشکل القرآن، بیروت، دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون، چاپ اول، ۱۴۲۳ق، ص۲۸۰. بستانی، فؤاد افرام، فرهنگ ابجدی - تهران، چاپ: دوم، ۱۳۷۵ش، ص۱۳۵. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت، دار الشامیة، چاپ اول، ۱۴۱۲ق، ص۹۵. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۸ش، ج۱، ص۱۶۷.
↑ بستانی، فؤاد افرام، فرهنگ ابجدی - تهران، چاپ: دوم، ۱۳۷۵ش، ص۱۳۵. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت، دار الشامیة، چاپ اول، ۱۴۱۲ق، ص۹۵. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۸ش، ج۱، ص۱۶۷.
↑ آدرس
↑ طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۵۶۴. فیض کاشانی، محمد محسن، التفسیر الأصفی، بی‌جا، مرکز النشر التابع لمکتب الإعلام الإسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۸ق/ ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۱۰۶ و ص۲۵۴.
↑ قرشی، علی اکبر، قاموس قرآن، تهران، دار الکتاب الاسلامیة، ۱۳۵۲ش، ج۱، ص۱۳۴.
↑ حر عاملی، محمدحسن، وسائل الشیعه، قم، انتشارات آل البیت، چاپ اول، ۱۴۰۹ق، ج۲۰، ص۱۴۳ و ۱۴۴.
↑ سیوری، مقداد بن عبدالله، کنز العرفان فی فقه القرآن، تهران، المکتبة الرضویة، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۲۲۹. جرجانی، تفسیر شاهی (توضیح آیات الأحکام)، مترجم: اشراقی، تهران، انتشارات نوید، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۳۷۵.
↑ بلاغی نجفی، محمد جواد، آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن، مطبعة العرفان/ صیداء، ۱۳۵۲ق/۱۹۳۳م، ج۱، ص۱۹۹.
↑ طوسی، محمد بن الحسن، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق: تحقیق وتصحیح: أحمد حبیب قصیر العاملی، مکتب الإعلام الإسلامی، چاپ اول، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۲۲. راوندی، سعید بن هبه الله، فقه القرآن، تحقیق: السید أحمد الحسینی، قم، مکتبة آیة الله العظمی النجفی المرعشی، چاپ دوم، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۱۴۰.
↑ طباطبائی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، ج۲، ص۲۱۲.
↑ ابن شهر آشوب، محمد بن علی، متشابه القرآن ومختلفه، تهران، مکتبة البو ذر جمهری، ۱۳۲۸ش، ج۲، ص۱۹۳.

[1] طبرسی، مجمع البیان، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۳۷۹ ق، ج۱ ص۳۲۰.

[2] ترجمه تفسیر مجمع البیان، ج۲، ص۳۱۰

[3] ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم، تأویل مشکل القرآن، بیروت، دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون، چاپ اول، ۱۴۲۳ق، ص۲۸۰. بستانی، فؤاد افرام، فرهنگ ابجدی - تهران، چاپ: دوم، ۱۳۷۵ش، ص۱۳۵. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت، دار الشامیة، چاپ اول، ۱۴۱۲ق، ص۹۵. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۸ش، ج۱، ص۱۶۷.

[4] بستانی، فؤاد افرام، فرهنگ ابجدی - تهران، چاپ: دوم، ۱۳۷۵ش، ص۱۳۵. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت، دار الشامیة، چاپ اول، ۱۴۱۲ق، ص۹۵. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۸ش، ج۱، ص۱۶۷.

[5] آدرس

[6] طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۵۶۴. فیض کاشانی، محمد محسن، التفسیر الأصفی، بی‌جا، مرکز النشر التابع لمکتب الإعلام الإسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۸ق/ ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۱۰۶ و ص۲۵۴.

[7] قرشی، علی اکبر، قاموس قرآن، تهران، دار الکتاب الاسلامیة، ۱۳۵۲ش، ج۱، ص۱۳۴.

[8] حر عاملی، محمدحسن، وسائل الشیعه، قم، انتشارات آل البیت، چاپ اول، ۱۴۰۹ق، ج۲۰، ص۱۴۳ و ۱۴۴.

[9] سیوری، مقداد بن عبدالله، کنز العرفان فی فقه القرآن، تهران، المکتبة الرضویة، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۲۲۹. جرجانی، تفسیر شاهی (توضیح آیات الأحکام)، مترجم: اشراقی، تهران، انتشارات نوید، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۳۷۵.

[10] بلاغی نجفی، محمد جواد، آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن، مطبعة العرفان/ صیداء، ۱۳۵۲ق/۱۹۳۳م، ج۱، ص۱۹۹.

[11] طوسی، محمد بن الحسن، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق: تحقیق وتصحیح: أحمد حبیب قصیر العاملی، مکتب الإعلام الإسلامی، چاپ اول، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۲۲. راوندی، سعید بن هبه الله، فقه القرآن، تحقیق: السید أحمد الحسینی، قم، مکتبة آیة الله العظمی النجفی المرعشی، چاپ دوم، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۱۴۰.

[12] طباطبائی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، ج۲، ص۲۱۲.

[13] ابن شهر آشوب، محمد بن علی، متشابه القرآن ومختلفه، تهران، مکتبة البو ذر جمهری، ۱۳۲۸ش، ج۲، ص۱۹۳.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]