مصادیق آزمایش الهی
در فلسفه بلایا آمده است که خداوند بندگانش را آزمایش می‌کند، آیا راه دیگری برای آزمایش بندگان وجود ندارد؟
هر خیر و شری می‌تواند وسیله آزمایش الهی باشد. مطابق آیات قرآن، همه نعمت‌ها اعم از اموال و اولاد، پول و ثروت، مقام و جایگاه، و هر زینت دنیوی و نیز همه مصایب و بلایا از جمله مرگ عزیزان، فقر و تنگدستی، مشکلات معیشتی، گرفتاری‌ها در زندگی و... از مصادیق آزمایش الهی است.
امتحان با بلایا و سختی‌ها
در قرآن آمده است خداوند با هر خیر و شری بندگانش را امتحان می کند.[۱] از این جهت هر شر و بلایی می تواند آزمایشی از سوی خداوند باشد. این بلا و مصایب می‌تواند، فقر، گرسنگی، مشکلات مالی و معیشتی، بیماری، مرگ عزیزان، انواع محرومیت‌ها و... باشد.[۲] در قرآن به بعضی از مصادیق آزمایش با بلا اشاره شده است:﴿و قطعاً شما را به چيزى از [قبيلِ] ترس و گرسنگى، و كاهشى در اموال و جانها و محصولات مى‌آزماييم؛ و مژده ده شكيبايان را.﴾(بقره:۱۵۵)
امتحان با نعمت و ثروت
خداوند برای تربیت انسان او را مورد امتحان قرار می‌دهد و با امور مختلفی او را می‌آزماید؛ و چنین نیست که امتحانات الهی همیشه به وسیله حوادث سخت و ناگوار باشد، بلکه با نعمت‌ها و آسایش‌ها و زینت‌های دنیا[۳] مورد امتحان قرار می‌دهد،[۴] در قرآن آمده است که با خیر و شر مردم مورد آزمایش قرار می گیرند.[۵] که خیر همه نعمت‌ها و زینت‌های دنیوی از جمله فرزند، مال و ثروت، خانواده، است.[۶]
از اموری که انسان‌ها با آن امتحان می‌شوند، داشتن مال و فرزند است. خداوند به این نوع امتحان در سوره تغابن اشاره کرده است: ﴿أَنَّما أَمْوالُکُمْ وَ أَوْلادُکُمْ فِتْنَه؛ اموال و اولاد شما، وسیله آزمایش شما هستند.﴾(تغابن:۱۵) مال و فرزند از مهمترین وسائل امتحان انسان‌ها می‌باشند، زیرا جاذبه اموال و عشق و علاقه به فرزندان، کشش نیرومندی را در انسان ایجاد می‌کند و چه بسا در مواردی رضای خداوند از رضایت آنها جدا می‌شود و انسان سخت در فشار قرار می‌گیرد و برای او تصمیم‌گیری مشکل خواهد شد.[۷]
چگونگی بدست آوردن اموال، چگونگی خرج کردن آنها، طرز نگهداری و میزان دلبستگی و علاقه به آن، همگی میدان‌های آزمایش بشر هستند. بسیار افرادی هستند که از نظر عبادات معمولی و تظاهر به دین و مذهب بسیار سخت گیر و با دقت هستند، اما هنگامی که پای یک مسئله مالی به میان می‌آید، همه چیز را فراموش می‌کنند. یا برای رفاه خانواده و فرزندان دست به هر حرام و کارهای ناحقی می‌زنند.[۸]
داشتن پُست و مقام جزو نعمات الهی است که انسان‌ها با آن امتحان و آزمایش می‌شوند، در قرآن حضرت سلیمان آن مقامات را لطف خداوند می داند تا شاکر باشد یا کافر.[۹]