مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات (حوزه‌های علمیه)
مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم در سال ۱۳۷۹ به منظور تبیین روزآمد اندیشه دینی در جهت پاسخگویی به پرسشهای بنیادین و رفع و دفع آسیب‌ها و شبهات در حوزه دین، توسط شورای عالی حوزه علمیه تأسیس گردید. پس از آن این مرکز زیر نظر مرکز مدیریت حوزه علمیه قم درآمد.
برخی از فعالیتهای مرکز: ۱. انتشار حدود ۷۰ عنوان کتاب. ۲. پاسخگویی علمی به بیش از ۱۵۰ هزار پرسش در ۹ گروه و رشته تخصصی قرآن و حدیث، فقه، کلام و فلسفه، حقوق و فلسفه احکام، سیاست و اجتماع، تربیت و روانشناسی، ادیان و مذاهب، تاریخ و سیره، شبهه یابی. ۳. تولید نرمافزار تخصصی پاسخ ۱ و پاسخ ۲ (با حدود ۱۴ هزار پرسش و پاسخ). ۴. تولید نرم‌افزارهای مناسبتی مانند پیامبر اعظم(ص)، غدیر، کوثر، خورشید نینوا، صبح بیداری ۱ و۲، فریضه انتخاب، راه امام و تربیت فرزند. ۵. فعالیت سایت اندیشه قم با بیش از یک دهه سابقه. ۶. برگزاری بیش از ۲۰۰ نشست تخصصی کانون گفتمان دینی در مدرسه علمیه فیضیه و دیگر نقاط کشور. ۷. حضور در نمایشگاه‌های متعددی چون نمایشگاه بین‌المللی قرآن کریم، کتاب تهران و مطبوعات. ۸. چاپ بیش از ۲۰ شماره فصلنامه تخصصی صباح تحت اشراف حضرت آیت الله العظمی سبحانی و راه‌اندازی نشریه تخصصی پاسخ. ۹. رصد و تحلیل نظام‌مند شبهات در فضای مجازی، مطبوعات، کتب و رسانه‌های تصویری.
این مرکز در گذشته با نام «مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزه علمیه» فعالیت می‌نمود.
شرح اجمالی وظایف
(با محوریت مصوبات شورای عالی و ماموریت‌ها و اولویت‌های ابلاغی مدیر محترم حوزه‌های علمیه)
الف) ارتباطات
- ارتباط و تعامل گسترده با بخش‌های درونی مرکز مدیریت همچون پژوهش، امور اساتید، مدارس، مدارج علمی، نشریات، انتشارات و ….
- ارتباط مؤثر و هدفمند با سطوح مختلف حوزه همچون اساتید، طلاب و مؤسسات حوزوی و استفاده شایسته از ظرفیت‌های آنان.
- فعال‌سازی رویکرد بین‌المللی مرکز.
- شناسایی نهادهای دینی و فرهنگی همسو با مرکز در داخل و خارج کشور و ایجاد و توسعه ارتباط مناسب با آنها در جهت اهداف مرکز.
- اعطای جوایز و نشان‌های علمی ـ فرهنگی در سطوح ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی.
ب) برنامه‌ریزی و پشتیبانی
- سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی کلان و تقویت بعد ستادی مرکز و تعامل هم‌افزایانه و راهبردی و بنیادی با همه مراکز و نهادهای متناظر و فعال در این زمینه، ضمن صیانت و ارتقاءبخشی به فعالیتهای صفی بدون تداخل و موازی‌کاری با دستگاه‌های دیگر.
- تدوین برنامه‌ها و سیاست‌های متناظر با چشم‌انداز مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه.
- مساعدت و پشتیبانی معنوی و مالی و زمینه‌سازی جهت مشاوره و خدمات علمی به سایر مراکز فعال در این زمینه.
ج) آموزش و پژوهش
- طراحی و تأسیس سامانه رصد، پایش و طبقه‌بندی آسیب‌ها و شبهات و اولویت‌گذاری آنها بر اساس الگوی منطقی.
- انجام طرح‌های پژوهشی و تولید دانش‌نامه، فرهنگ‌نامه، کتب و مجلات تخصصی و علمی ـ پژوهشی.
- ایجاد سیستم منظم شناسایی شبهات و پاسخگویی علمی و روشمند به شبهات.
- برگزاری کرسی‌های علمی و نشست‌ها و نمایشگاه‌های تخصصی در سطوح مختلف حوزه و مراکز علمی.
- طراحی و اجرای دوره‌های آموزشی رسمی و غیررسمی، سمینارها و همایش‌های علمی و تربیت نیروهای پاسخگو به شبهات.
د) پاسخ چندرسانه‌ای
- ایجاد شبکه‌های مجازی پاسخگویی به شبهات دینی از طرق مختلف.
- تولید محتوا در زبان‌های مختلف جهت بارگذاری در سایت.
- ارائه کلیپ‌های تصویری، پادکست، موشن و … با محوریت پاسخ‌دهی به شبهات و دفاع از کیان اسلام و تشیع و نظام اسلامی با رویکرد تهاجمی به جریان‌های انحرافی و التقاطی.
- شناسایی و تهیه بانک جامع اطلاعاتی، شبکه‌ها، چهره‌ها وجریان‌های رسانه‌ای که به طور مستقیم و غیرمستقیم به القای شبهات ضد دینی و التقاطی و ایجاد انحراف در جامعه می‌پردازند.
- برگزاری جشنواره‌ها، نشست‌ها و همایش‌ها با موضوعات رسانه‌ای.
- ایجاد کارگروه‌های کارشناسی و تخصصی برای تولید یا حمایت از محصولات رسانه‌ای.
ه) گروه‌های علمی و میزهای تخصصی
- تولید محتوا و روزآمدکردن پاسخ‌های انجام شده و عرضه آن در قالب‌های متعارف و جدید.
- تأکید بر خروجی‌های متعدد و روزآمد در فضای حقیقی و مجازی با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و هوش مصنوعی.
- رصد و آینده‌پژوهی شبهات و آسیب‌های مطرح در حوزه دین و ارائه راهبردهای مواجهه کارآمد و اثرگذار در عرصه‌های داخلی و بین‌المللی.
- انجام مطالعات منظم علمی و هدایت‌گری روشمند در راستای شناخت مقوله شبهه و آسیب و بررسی راه‌های ایجاد، نفوذ، گسترش، کنترل و مدیریت آنها.
- ایجاد شبکه نخبگان و نیز اندیشمندان حوزه، مرتبط با فعالیتهای مرکز با تأکید بر جوان‌گرایی.
- تشکیل میزهای تخصصی گفتمان سازی فعال و مواجهه با مسائل و شبهات بنیادین و حل آنها.
اساسنامه
مصوبه ۶۰۷ - اساسنامه مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات مرکز مدیریت حوزه علمیه قم
مقدمه: به منظور تبیین روزآمد اندیشه دینی در جهت پاسخگویی به پرسشهای بنیادین و رفع و دفع آسیب‌ها و شبهات مطرح در حوزه دین، توسعه و تقویت نوآوری‌ها در عرصه مواجهه فعال و عالمانه با شبهه‌افکنی بر اساس مناظرات و جدال احسن، ارتقاء و تقویت توانمندی حوزویان در مواجهه علمی با شبهات و پرسشهای نوپدید، و تقویت دانش و مهارتهای مناظره و گفت‌وگوی علمی، «مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات» که پیش از این، وابسته به شورای عالی حوزه‌های علمیه بود، از تاریخ تصویب این اساسنامه، زیر نظر مرکز مدیریت حوزه علمیه قم و بر اساس ضوابط این اساسنامه، به فعالیت می‌پردازد.
ماده ۱. مرکز، وظایف زیر را بر عهده دارد:
- طراحی و تأسیس سامانه آسیب‌شناسی و شبهه‌شناسی و طبقه‌بندی و اولویت‌گذاری پرسش‌ها و شبهات بر اساس الگوی منطقی
- ایجاد سیستم منظم پاسخگویی علمی و روشمند به پرسش‌ها و شبهات بنیادین
- ایجاد آرشیو جامع و طراحی و تأسیس سامانه اطلاع‌رسانی چندزبانه از نتایج فعالیتهای علمی
- شناسایی کانونهای خارجی و داخلی فعال در جهت تهاجم فرهنگی و ایجاد شبهات
- شناسایی مراکز پاسخگویی به پرسش‌ها و شبهات در داخل و خارج و توسعه ارتباط مناسب با آنها در جهت اهداف مرکز
- طراحی روشهای ارتقای دانش حوزویان در جهت انجام‌دادن مناظرات علمی و آشنایی با فنون و مهارتهای مجادلات احسن
- بهره‌گیری از فن‌آوری نوین جهت تهیه و تولید برنامه‌های نرم‌افزاری و طراحی پایگاه‌های اینترنت و اینترانت در راستای اهداف مرکز
- انتشار دستاوردهای علمی مرکز از طرق مناسب، از قبیل چاپ کتاب و نشریه
- برگزاری کرسی‌های نقد و مناظره و نظریه‌پردازی
ماده ۲. ارکان مرکز، عبارت‌اند از:
- شورای سیاست‌گذاری
- رئیس
ماده ۳. وظایف شورای سیاست‌گذاری مرکز، عبارت است از:
- بررسی و تأیید خط مشی‌ها و سیاست‌های کلان مرکز
- تصویب برنامه‌های کلان مرکز و پیشنهاد توسعه مرکز، به مرکز مدیریت حوزه علمیه قم
- تصویب برنامه و بودجه سالانه مرکز و پیشنهاد به مرکز مدیریت حوزه علمیه قم
- تصویب ساختار و تشکیلات مرکز و پیشنهاد به مرکز مدیریت حوزه علمیه قم
- بررسی و تصویب آیین‌نامه‌های داخلی مرکز
- ارزیابی جامع و کارشناسانه برنامه‌های مرکز
- نظارت بر روند کلی فعالیت مرکز
- تأیید ایجاد دوره‌های آموزشی رسمی و اجرای رشته‌های تحصیلی و پیشنهاد آن به شورای گسترش حوزه‌های علمیه، جهت تصویب
- بررسی و تصویب تأسیس رشته‌های پیشنهادی یا تغییر در برنامه درسی رشته‌ها، جهت پیشنهاد به شورای عالی حوزه
- تصویب خط مشی‌های مرکز برای ارتباط با سایر مراکز و مؤسسات داخلی و خارجی
- تصویب برنامه پژوهشی مرکز
- بررسی و تصویب اجرای دوره‌های آموزشی کوتاه‌مدت، سمینارها و همایش‌های علمی
- تأیید صلاحیت اعضای هیئت علمی مرکز و همکاران علمی رسمی
- تصویب انتشار نشریات علمی
ماده ۴. شورای سیاست‌گذاری مرکز، از افراد زیر تشکیل می‌شود:
- رئیس مرکز
- معاون پژوهشی مرکز مدیریت حوزه علمیه قم
- معاون تبلیغ مرکز مدیریت حوزه علمیه قم
- چهار نفر از صاحب‌نظران حوزوی مسلط بر یکی از رشته‌های معارف اسلامی علاوه بر فقه و اصول، و آشنا با جریانات فکری و فرهنگی مهم داخلی و خارجی
تبصره ۱: اعضای حقیقی شورا، با انتخاب و حکم مدیر مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، به مدت دو سال منصوب می‌شوند.
تبصره ۲: اعضا، یک نفر را از میان خود، برای مدت دو سال به عنوان رئیس شورا، انتخاب می‌کنند.
ماده ۵. رئیس مرکز، از میان فضلای آشنا با جریانات فکری و فرهنگی و مسلط بر یکی از رشته‌های معارف اسلامی، به وسیله مدیر مرکز مدیریت حوزه علمیه قم و با حکم وی، به مدت سه سال منصوب می‌شود و انتصاب مجدد وی، بلامانع است.
ماده ۶. وظایف رئیس مرکز، عبارت است از:
- پیشنهاد خط مشی‌ها و سیاست‌های کلان مرکز، به شورای سیاست‌گذاری
- تهیه برنامه‌های کلان مرکز و پیشنهاد به شورای سیاست‌گذاری
- پیشنهاد آیین‌نامه‌های داخلی به شورای سیاست‌گذاری
- پیشنهاد ساختار و تشکیلات مرکز به شورای سیاست‌گذاری
- پیشنهاد برنامه و بودجه سالانه مرکز به شورای سیاست‌گذاری
- پیشنهاد اجرای دوره‌های آموزشی کوتاه‌مدت، سمینارها و همایش‌های علمی
- امضای قراردادها و اسناد مالی و غیر مالی و کلیه مدارک تعهدآور مرکز
- نصب معاونان پس از تأیید مدیر مرکز مدیریت حوزه علمیه قم و پذیرش استعفا یا عزل آنها
- تأیید و انتصاب مدیران گروه‌های مرکز
- نظارت بر حسن اجرای وظایف مرکز
- اجرای مصوبات شورای سیاست‌گذاری مرکز
- ارائه گزارش سالیانه عملکرد مرکز به شورای سیاست‌گذاری و مرکز مدیریت حوزه علمیه قم
ماده ۷. کلیه مراحل اداری تشکیل مرکز و فعالیتهای آن، بر اساس ضوابط مصوب شورای عالی حوزه و شورای اعطای مجوزها و امتیازهای علمی خواهد بود.
ماده ۸. از تاریخ تصویب این اساسنامه، کلیه مصوبات مغایر از جمله مصوبه ۵۲۳ و ۵۲۹ و ۵۴۳، ملغا می‌گردد.
ماده ۹. این اساسنامه در ۹ ماده و ۲ تبصره، در جلسات مورخه ۹/۱۲/۱۳۸۷ و ۲۳/۱۲/۱۳۸۷ و ۷/۱/۱۳۸۸ و ۱۴/۱/۱۳۸۸ به تصویب شورای عالی حوزه‌های علمیه رسید.
دبیر شورای عالی حوزه‌های علمیه
اهداف عملیاتی
اول: گفتمان‌سازی فعال
- شکل‌دهی میزهای تخصصی (هسته‌های فعال گفتمان‌سازی)
- نشست‌های علمی (تاملات)
- مدارس شبهه‌پژوهی
- نگاه راهبردی به شبهه و آینده‌پژوهی شبهه
- شبکه‌سازی ملی و بین‌المللی رصد و پاسخ به شبهه
- پاسخگویی به شبهات بنیادین
- راه‌اندازی بخش بین‌الملل
- فصلنامه مطالعات شبهه‌پژوهی
- حمایت از پایان‌نامه‌های حوزوی بر محور پاسخگویی به شبهات
دوم: هم‌افزایی مراکز فعال پاسخگویی
- قطب‌های تخصصی پاسخ به شبهات
- اساتید و محققان پاسخگو
سوم: آموزش متخصصان رصد و پاسخ به شبهه (آموزش پاسخگو)
- رویدادهای یک روزه پاسخ به شبهه
- رشته تخصصی شبهه‌شناسی و پاسخ به شبهات
- دوره‌های کوتاه مدت شناخت شبهه و پاسخ به آن
چهارم: جشنوار ه پاسخ برتر
پنجم: آثار مکتوب پاسخ به شبهه
ششم: ادبیات داستانی و هنر
- تولید داستان و رمان پاسخ به پرسش و شبهه
- استفاده از ظرفیت شعر
هفتم: ویکی‌پاسخ
هشتم: پاسخ چند رسانه‌ای
- تلویزیون اینترنتی "پاسخ TV "
- اپلیکیشن پاسخ به شبهه
- فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی
- تولید محصولات چند رسانه‌ای
- تولید نسخه جدید نرمافزار پاسخ۳ (۲۰٬۰۰۰ پاسخ به سؤال و شبهه)
نهم: پایگاه‌های اطلاعاتی مرکز
- سامانه هوشمند رصد و تحلیل محتوا
- سبد جامع مشترک (سامانه یکپارچه اطلاعات و پاسخ به سؤالات)
تاریخچه و فعالیت‌ها
مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات (تأسیس: سال ۱۳۷۹)
۱. تألیف ۸۱ عنوان کتاب
۲. پاسخ به ۲۵۰۰۰۰ سؤال و شبهه (کتبی/ شفاهی)
۳. رصد ۱۹۰۰۰ شبهه از سایت‌های مختلف
۴. نشریه صباح (۲۰ شماره تا سال ۱۳۸۵) و فصلنامه علمی تخصصی پاسخ (۲۱ شماره)
۵. برگزاری نشست‌های تخصصی در قم و شهرستان‌ها (۳۲۲ نشست)
۶. نرم‌افزارها
۶٫۱ جامع پاسخ ۵/۲ (حاوی بیش از ۱۳۵۰۰سؤال و شبهه و همچنین اضافه شدن بخش منتخب نشست‌های علمی)
۶٫۲ موضوعی پاسخ (ویژه قرآن، ویژه کلام اسلامی، ویژه ولایت‌فقیه(۱) و (۲)، ویژه خانواده و ویژه تکفیر)
۶٫۳ مناسبتی بیست و سه عدد (پیامبر اعظم(ص)، امام علی(ع)، بانو، پیوند، غدیر، غدیر (۲)، کوثر(۱) و (۲)، خورشید نینوا (۱) و (۲)، اربعین عشق، امام رضا(ع)، گل نرگس، هدی (۱) و (۲)، راه امام، صبح بیداری(۱) و (۲)، جهاد و دفاع مقدس، نظام سلطه، انقلاب ماندگار، فریضه انتخاب و تربیت فرزند)
۶٫۴ اندروید چهار عدد (خورشید نینوا؛ پیرامون نهضت امام حسین(ع)، غدیر؛ پیرامون واقعهٔ غدیرخم؛ فریضه انتخاب؛ پیرامون انتخابات، ملاک‌ها و معیارهای انتخاب درست؛ اربعین عشق؛ پیرامون اربعین حسینی)
۷. پایگاه اندیشه قم www.andisheqom.com (با بیش از ۵ بخش، هزاران مقاله علمی و ده‌ها کتاب و نشریه)
۸. سامانه پاسخگویی به سؤالات و شبهات www.spasokh.com
۹. فعالیتهای نمایشگاهی: شرکت در نمایشگاه‌ها از جمله بین‌المللی قرآن(۱۷سال)، بین‌المللی کتاب تهران(۵ سال)، مطبوعات (۳ دوره)، طلایه‌داران نقد وهابیت، مشکات (۲سال) و قرآن و عترت مشهد.
فعالیتهای دوره جدید مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات (از اردیبهشت ۱۳۹۹) و اولویت‌ها
(با محوریت رصد کامل، شبهه‌شناسی، پاسخ و گفتمان‌سازی)
الف) سامانه هوشمند رصد و تحلیل شبهات:
- رصد هوشمند (ظرفیت رصد موجود)
- پایش اطلاعات و ارائه داشبورد فعال سؤالات و شبهات (ترندها)
- شبهه‌شناسی، تحلیل، طبقه‌بندی و اولویت‌بندی شبهات
- اشتراک‌گذاری شبهات برای همه مراکز همسو (ملی، داخلی و بین‌المللی)
- رصد و تحلیل مراکز و افراد ویژه شبهه‌افکن
- رصدهای میدانی (از شهر، استان و کشورها)
- رصد و تحلیل منابع و متون مستعد شبهه‌سازی
ب) سامانه سبد یکپارچه اطلاعات (پاسخ به سؤالات)
- جمع‌آوری و اشتراک‌گذاری اطلاعات جامع
- پاسخ هم افزا تمام مراکز فعال
- به روز شدن اطلاعات
- تمرکز بر ظرفیت مشترک پاسخگویی
- طبقه‌بندی پاسخ‌ها بر اساس مخاطب (مخاطب‌شناسی)
- انواع پاسخگویی مکتوب، تلفنی، دیجیتالی، حضوری و …
ج) شکل‌دهی میزهای تخصصی (پاسخ به شبهات بنیادین)
- هسته گفتمان سازی فعال و هجومی نه منفعل
- مواجهه با جریان‌های شبهه‌افکن
- ایده‌پردازی در پاسخ به شبهات
د) نشست‌های علمی (نخبگانی) مجازی
عملکرد چهارماهه:
- مسئله فلسطین در سیاست خارجی نظام اسلامی
- کرونا و مسئله شر
- سبک‌شناسی پاسخ به شبهات از سوی معصومان(ع)
- پرسشهای فقهی عزاداری در دوران کرونا
- روش‌شناسی استنباط نظام اقتصادی (فقه بورس)
ه) ویکی پاسخ (سامانه دانشنامه‌ای)
- ارائه پاسخ‌ها در قالب ویکی
- مشارکت همگانی و امکان ویرایش همه مراکز همسو
- گستردگی موضوعات
- مخاطب عمومی و ساده‌نویسی
- تغییر و بروزرسانی همیشگی
- پرهیز از زیاده‌نویسی
- ارتباط بین زبان‌ها
و) پاسخ TV (سامانه دیداری و شنیداری)
- تولید آیتم‌های تصویری، موشن، پندتصویر و براکت
- بارگزاری تولیدات در فضای مجازی
- رادیو و تلویزیون اینترنتی
ز) استفاده از ظرفیت بالفعل محققان حوزوی (طرح اساتید پژوهش پاسخگو)
- مشارکت فعال محققان در ارائه مقاله و کتاب
- ارتباط محققان بالفعل و پاسخ‌دهی به شبهه
ح) ارتباط با مدارج علمی (ساماندهی پایان‌نامه‌های حوزوی بر اساس پاسخگویی به شبهات)
- ارائه عنوان پایان‌نامه (ناظر به حل مسئله و شبهه) به مدارج علمی
- ارائه یک مقاله مستخرج از تحقیق جهت مطالعات و پاسخگویی به شبهات قبل از دفاع
- ارائه حداکثر ۵ پاسخ مستخرج از تحقیق قبل از دفاع
ط) بخش بین‌المللی
- تنوع زبانی سایت و ویکی پاسخ
- برگزاری نشست‌های علمی مجازی با محوریت زبان کشور مقصد
- تولید آیتم‌های تصویری پاسخ به شبهه
ی) بخش آموزش
- برگزاری دوره‌های شناخت شبهه و پاسخ به آن (موضوعی، تخصصی و عمومی)
- برگزاری دوره‌های پاسخگویی مکتوب، صوتی و تصویری
ک) شبکه‌ای‌سازی رصد و پاسخ به شبهه در تمام استان‌ها و کشورهای منتخب
- اتصال آنان به شبکه تحلیل و رصد شبهات
- مشارکت در برگزاری نشست‌های علمی مجازی
ل) بهره‌گیری از ظرفیت بالفعل مراکز و مؤسسات علمی تخصصی حوزه به عنوان قطب‌های تخصصی پاسخ به شبهات
- قطب پاسخ به شبهات فقهی (مثلا: مرکز فقهی ائمه اطهار)
- قطب پاسخ به شبهات مهدویت (مثلا: مرکز تخصصی مهدویت)
- قطب پاسخ به شبهات وهابیت (مثلا: مؤسسه دارالاعلام)
- قطب پاسخ به شبهات قرآنی (مثلا: مرکز تخصصی تفسیر)
م) سلامت بهداشت روان (کلینیک) بر اساس پرسش و پاسخ
ن) جشنواره پاسخ
- جایزه پاسخ برتر سال
- درجه‌بندی (گریدسازی)
س) بهره‌گیری از ظرفیت بالفعل ادبیات هنری
- شعر
- داستان و رمان
- فیلم‌نامه
ع) ایجاد رشته تخصصی شبهه‌شناسی و پاسخ به شبهات