اقامت ملاصدرا در قم

(تغییرمسیر از سکونت ملاصدرا در قم)
سؤال
ملاصدرا برای چه به قم هجرت کرد؟

اقامت ملاصدرا در قم از دورانی از زندگی او دانسته شده که از نظر معنوی به دوران طلایی زندگی او تعبیر می‌شود. گفته شده وی به مدت پنج یا پانزده سال در روستای کَهَک در قم زندگی کرد. این هجرت را دارای برکات معنوی و فکری بسیاری برای او دانسته‌اند. ملاصدرا بخش زیادی از آثارش را در همین دوره نوشت و توانست مکتب فلسفی خود را در این زمان کامل کند. منزل ملاصدرا در کهک در سال ۱۳۷۵ش به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

دلیل هجرت ملاصدرا به قم را شرایط سخت فکری، اجتماعی و سیاسی در شیراز دانسته‌اند که سبب شد وی از آنجا خارج شود. برخی نیز گفته‌اند ملاصدرا از ناحیهٔ عالمان وابسته به حکومت که نمی‌توانستند سخنان او را بفهمند یا آن را با منافع خود در تضاد می‌دیدند در فشار بوده است.

زندگی‌نامه

نمای خانه ملاصدرا در روستای کهک استان قم

صدرالدین محمد شیرازی(۹۷۹–۱۰۵۰ق) مشهور به ملاصدرا،[۱] فیلسوف،[۲] عارف و بنیانگذار مکتب فلسفی حکمت متعالیه است که به عنوان سومین مکتب مهم فلسفی در جهان اسلام به‌شمار می‌رود.[۳] او نظام فلسفی خود را در مهمترین کتاب خود الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة معروف به اسفار تبیین کرد.[۴]

ملاصدرا زندگی‌اش را در ایران در روزگار سیطره سلسله صفویه گذراند. وی در شیراز به سال ۹۷۹ قمری متولد شد. ملاصدرا مدتی در قزوین بود اما بیشتر دانش‌های وی در هر دو حوزه علوم شهودی و عقلی از آموزش‌های او در اصفهان ناشی می‌شود. میرداماد، شیخ بهایی و میرفندرسکی از مشهورترین اساتید او شناخته می‌شوند.[۵] گفته شده وی بیش از همه از ابن‌سینا و سهروردی و ابن‌عربی تأثیر پذیرفته است.[۶]

هجرت ملاصدرا به روستای کهک در قم

علت هجرت ملاصدرا به قم را فضای فکری ناخوشایند شهر شیراز عنوان کرده‌اند که سبب شد ملاصدرا در آنجا دوام نیاورد.[۷] گفته شده ملاصدرا از دست فقیهان معاند خود به ستوه آمد.[۸] دلیل خارج شدن ملاصدرا از شیراز را بیشتر به خاطر برخوردهای تندش با حکومت دانسته‌اند. برخی نیز گفته‌اند ملاصدرا از ناحیهٔ عالمان وابسته به حکومت که نمی‌توانستند سخنان او را بفهمند یا آن را با منافع خود در تضاد می‌دیدند در فشار بوده است.[۹] ملاصدرا با قدرت‌های مسلط زمان خودش درگیر بود. همین‌طور با عالم‌نمایان عصر خودش که دستشان در دست حکومت‌ها بوده؛ و به دلیل همین درگیری‌ها بهترین سال‌های عمرش را در تبعیدگاه کهک گذراند. در واقع دلیل خروج وی از شیراز را مخالفت با جریان غالب فکری و هم جریان غالب اجتماعی هم جریان غالب سیاسی دانسته‌اند. گفته شده ملاصدرا بسیار تحت فشار عالمان درباری و افراد سطحی و فرصت‌طلب زمان خودش بوده که عرصه را بر او تنگ گرفته بودند.[۱۰]

درباره شرایط زندگی ملاصدرا در شیراز گفته‌اند بسیاری از رقیبان او در شیراز موقعیت اجتماعی خود را نزد دیگران در خطر می‌دیدند یا به انگیزه دفاع از عقاید خود و شاید از روی حسادت، بنای بدرفتاری را با وی گذاشتند و به او توهین روا داشتند. این رفتارها و فشارها سبب اصلی هجرت ملاصدرا از شیراز بود.[۱۱]

اکبر ثبوت، پژوهشگر تاریخ و فلسفه اسلامی، در پاسخ به این پرسش که آیا خارج شدن ملاصدرا از شیراز و استقرارش در کهکِ قم از سر فشار و ناچاری بوده یا با فرمان حکومتی، می‌گوید: «این تصمیمی بود که خودش گرفت، وقتی دید بر اثر فشارها نمی‌تواند در متن جامعه زندگی کند، تدریس کند، کتاب بنویسد، مطالعه کند، عبادت کند و… ناگزیر شد که به حاشیه برود.»[۱۲]

سکونت در کهک

ملاصدرا پس از خروج از شیراز در روستای کَهَک نزدیک قم ساکن شد و در آنجا به مدت پنج سال یا بیشتر ماند.[۱۳] وی در دوران اقامت خود در قم، که از نظر معنوی دوران طلائی زندگانی اوست، علی‌رغم ناراحتی، توانست به مرحله کشف و شهود برسد و به حقایق فلسفی نایل آید و همین سبب شد که مکتب فلسفی خود را کامل سازد.[۱۴] بخش زیادی از آثار ملاصدرا در دوره اقامتش در قم، که پانزده سال طول کشید، نوشته شده است.[۱۵] گفته شده این هجرت برکات معنوی و فکری بسیاری را برای او به همراه آورد. در همین دوره بود که او بنیادهای حکمت متعالیه را پی‌ریزی کرد و نوشتن اسفار را آغاز نمود. او در حوالی سال ۱۰۲۲ق به شیراز بازگشت.[۱۶]

محل سکونت

خانه تاریخی ملاصدرا در روستای کهک یادگاری ارزشمند از اقامت وی در قم دانسته شده است. این خانه از خشت خام، ملات گِل و سقف با تیرهای چوبی ساخته شده است. این خانه دارای فضایی گیرا و قدیمی با سقفی بلند و پوشش گنبدی با دیوارهای سیاه و اندود گِل و تزئینات گچبری ساده با کاربندی‌های زیبا در سقف است که چهار طرف آن دارای فضاهایی چهار گوش مسقف است. خانه ملاصدرا در تاریخ ۵ دی ۱۳۷۵ش با شماره ثبت ۱۸۲۱ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.[۱۷]

منابع

  1. کربن، هانری، تاریخ فلسفه اسلامی، ترجمه جواد طباطبایی، تهران، مینوی خرد، ۱۳۹۲ش، ص۴۲۵.
  2. زمانیان، محمدتقی، «سیری در افکار ملاصدرا»، دانشکده، شماره ۳، سال اول تابستان ۱۳۵۴ش، ص۱۴۴.
  3. میثمی، سایه، ملاصدرا، ترجمه محمدرضا مرادی طادی، تهران، نشر نامک، ۱۴۰۳ش، ص۲۰ و ۲۴.
  4. فنا، فاطمه، «حکمت متعالیه»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۱۳، ذیل مدخل؛ کربن، هانری، تاریخ فلسفه اسلامی، ترجمه جواد طباطبایی، تهران، مینوی خرد، ۱۳۹۲ش، ص۴۲۵.
  5. میثمی، سایه، ملاصدرا، ترجمه محمدرضا مرادی طادی، تهران، نشر نامک، ۱۴۰۳ش، ص ۲۰ و ۲۱ و ۲۲.
  6. میثمی، سایه، ملاصدرا، ترجمه محمدرضا مرادی طادی، تهران، نشر نامک، ۱۴۰۳ش، ص۲۳.
  7. میثمی، سایه، ملاصدرا، ترجمه محمدرضا مرادی طادی، تهران، نشر نامک، ۱۴۰۳ش، ص۲۲.
  8. میثمی، سایه، ملاصدرا، ترجمه محمدرضا مرادی طادی، تهران، نشر نامک، ۱۴۰۳ش، ص۲۲ و ۲۳.
  9. «استاد اکبر ثبوت: علت تبعید ملاصدرا»، سایت عرفان خراسان، بازدید: ۲۶ تیر ۱۴۰۳ش.
  10. «استاد اکبر ثبوت: علت تبعید ملاصدرا»، سایت عرفان خراسان، بازدید: ۲۶ تیر ۱۴۰۳ش.
  11. «ملاصدرا»، عرفان و حکمت در پرتو قرآن و عرت، بازدید: ۲۵ تیر ۱۴۰۳ش.
  12. «استاد اکبر ثبوت: علت تبعید ملاصدرا»، سایت عرفان خراسان، بازدید: ۲۶ تیر ۱۴۰۳ش.
  13. میثمی، سایه، ملاصدرا، ترجمه محمدرضا مرادی طادی، تهران، نشر نامک، ۱۴۰۳ش، ص۲۲ و ۲۳.
  14. «ملاصدرا»، عرفان و حکمت در پرتو قرآن و عرت، بازدید: ۲۵ تیر ۱۴۰۳ش.
  15. «استاد اکبر ثبوت: علت تبعید ملاصدرا»، سایت عرفان خراسان، بازدید: ۲۶ تیر ۱۴۰۳ش.
  16. میثمی، سایه، ملاصدرا، ترجمه محمدرضا مرادی طادی، تهران، نشر نامک، ۱۴۰۳ش، ص۲۲ و ۲۳.
  17. «خانه تاریخی ملاصدرا در قم مرمت شد»، ایرنا، بازدید: ۲۶ تیر ۱۴۰۳ش.