امتحان الهی در قرآن
منظور از امتحان الهی در قرآن چیست؟ لطفاً با استناد به آیات، به‌طور کامل توضیح دهید؟
امتحان و آزمایش بندگان از سوی خداوند سنتی قطعی است تا با آن بندگان خوب و بد و با ایمان و بی ایمان مشخص شوند. در قرآن آمده است که خداوند مرگ و زندگانی را آفریده تا بندگان را بیازماید که کدامشان نیکوکار است. قرآن امتحان الهی را حتمی می‌داند تا با آن ایمان و خلوص بندگان مشخص گردد.
هدف از امتحان الهی
آزمايش و امتحان يك برنامه و سنت حتمى الهى است.[۱] امتحان خدا یعنی انسان را در سختی‌ها قرار دادن برای اینکه خودش به اختیار خودش، خودش را به کمال برساند.[۲] خداوند مرگ و حیات را خلق کرد تا اعمال خوب و بد مشخص شوند.[۳]
از آنجا که نظام حیات در جهان هستی، نظام تکامل و پرورش بوده و تمامی موجودات زنده مسیر تکامل را می‌پیمایند، تمام انسان‌ها، اعم از انبیاء و اولیا و خواص و عوام، طبق این قانون باید آزمایش و امتحان شده و استعدادهای خود را شکوفا سازند، گرچه امتحانات الهی از تنوع خاصی برخوردارند. برخی با وفور نعمت و کامیابی‌ها و برخی دیگر با حوادث سخت و ناگوار و شکست‌ها همراهند، اما هیچ‌کس از این سنت الهی مستثنی نیست. امتحان الهی به‌عنوان تربیت و سنت عمومی، انسان‌های خوب و بد را بازمی‌شناساند.[۴]
امتحان الهی امری حتمی است که همه انسان‌ها را شامل می‌شود.[۵] مطابق آیات قرآن این آزمایش برای این است که ایمان انسان محک زده شود.[۶] تمام آنچه زینت زمین نامیده می‌شود برای آزمایش انسان است.[۷]
و شما را با بدی‌ها و خوبی‌ها آزمايش می‌كنيم. (سوره انبیاء، آیه ۳۵)
صبر و تقوا در مقابل امتحان الهی
صبر، تقوا و ذکر و یاد خدا، رمز توفيق انسان در برابر آزمايش‌های الهى است.[۸]
خداوند بندگانش را هم به وسيله آنچه دوست می‌دارند میآزمايد و هم به وسيله آنچه نفرت دارند، تا حقيقت هركدام نمايان گردد. از اینرو، هركس كه در هنگام آسايش سپاسگزار باشد و در هنگام سختى شكيبا، از زمره مخلصین و مؤمنان است و پاداش و مزد خود را دارد و هر كسى كفران بورزد و گردنكشى كند، او از افرادى محسوب می‌شود كه استحقاق عذاب را دارند.[۹]
مفسران راه پيروزى در آزمايش‌هاى الهى را صبر و مقاومت، توجه به گذرا بودن حوادث و مشكلات، توجه به تاريخِ گذشتگان كه چگونه مشكلات را پشت سر گذاردهاند و توجه به اينكه همه مشكلات ما در منظر و ديد خداست و همه چيز حساب دارد؛ دانسته‌اند.[۱۰]
در قرآن یکی از ویژگی‌های صابران این است که هنگام رسیدن بلا و سختی، آیه «إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ» را می‌خوانند و به معنای آن اقرار دارند؛ که به این معناست که همه چیز از آنِ خداوند است و بندگان به سوی او می‌روند. از این جهت نیروی ایمان خود را حفظ می‌کنند و خداوند پاداش صبرشان را می‌دهد.
مصادیق آزمایش الهی
امتحان، از جمله سنت‌هاى قطعى و فراگير و مستمر الهى است.[۱۱] آيات قرآن نمونه‌هايى از امورى كه انسان با آنها امتحان مى‌شود، را یادآور شده است. ترس، گرسنگى، زيان‌هاى مالى و مرگ فرزندان،[۱۲] مال و جان،[۱۳] دستورهاى خداوند،[۱۴]، جهاد در راه خدا[۱۵] و ... از جمله اموری است که انسان‌ها با آن آزمایش می‌شوند. به‌طور كلّى از نظر قرآن، شرور و خيرها از آزمايش‌هاى الهى محسوب مى‌شوند.[۱۶]
انسان با هر خیر و شری مورد آزمایش الهی قرار می‌گیرد. همه نعمت‌ها اعم از مال و فرزند و خانواده و تمام زینت‌های دنیا و نیز همه بلایا و مصایب مانند مرگ نزدیکان، فقر، گرفتاری و... از مصادیق آزمایش الهی است.[۱۷]
مسئله آزمايش الهى در قرآن به دو صورت مطرح گرديده است: گاهى به صورت كلى و اين كه افراد در كشاكش زندگى، مورد آزمون قرار مى‌گيرند. راستگو از دروغگو جدا مى‌شود. گاهى ديگر، به صورت ملموس و عينى و با تشريح سرگذشت امت‌هاى پيشين، كه مورد آزمايش قرار گرفته‌اند و گروهى رفوزه و گروهى نيز پيروز شده‌اند.[۱۸]
مطالعه بیشتر
- غفاری، ابوالحسن، سنت امتحان در زندگی انسان، مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما.
- هاشم زاده، محمدرضا، فلسفه امتحان‌های الهی، اصفهان، نقش نگین، ۱۳۸۹.
منابع
- ↑ قرائتى، محسن، تفسير نور، تهران، مركز فرهنگى درسهايى از قرآن، چاپ اول، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۲۴۰.
- ↑ مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج۲۸، ص۵۳۶.
- ↑ سوره ملک، آیه۲. سوره کهف، آیه۷.
- ↑ طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه: محمد باقر موسوی همدانی، قم، جامعه مدرسین، ۱۳۷۴ش، ج۴، ص۵۲.
- ↑ سوره توبه، آیه ۱۶.
- ↑ سوره عنکبوت، آیه ۲.
- ↑ سوره کهف، آیه ۷.
- ↑ هاشمى رفسنجانى، اكبر، فرهنگ قرآن، قم، بوستان كتاب، چاپ دوم، ۱۳۸۳ش، ج۴، ص۲۹۱.
- ↑ مغنیه، محمد جواد، تفسير كاشف، ترجمه: موسی دانش، قم، بوستان کتاب، چاپ اول، ۱۳۷۸ش، ج۵، ص۴۴۸.
- ↑ قرائتى، محسن، تفسير نور، تهران، مركز فرهنگى درسهايى از قرآن، چاپ اول، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۲۳۹.
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه قرآن و حديث، ج۱۵، ص۴۳۸
- ↑ سووره بقره، آیه۱۱۵.
- ↑ سوره آل عمران، آیه۱۸۶.
- ↑ سوره بقره، آیه۲۴۹.
- ↑ سوره انفال، آیه۱۷. سوره محمد، آیه۴.
- ↑ مكارم شيرازى، ناصر،انوار هدايت، مجموعه مباحث اخلاقى، ج۱،ص۴۷
- ↑ سوره فجر، آیه ۱۵ و ۱۶. سوره انبیاء، آیه ۳۵. سوره بقره، آیه ۱۵۵. سوره تغابن، آیه ۳۱. سوره کهف، آیه ۷.
- ↑ سبحانى، جعفر، منشور جاويد، ج۱۳، ص۳۰۰.