چگونگی عذاب قبر در قبرهای چندطبقه

سؤال

با توجه به اينكه امروزه قبرها نزديك هم و چند طبقه ساخته مى شوند، آيا عذاب گنهكاران، سبب اذيت همسايه‌هاى او نمی‌شود؟

همان گونه كه در پاسخ پيشين اشاره شد، نشانه ها، ويژگى ها و احكامى كه روايات در مورد قبر ذكر مى كنند، با قبر خاكى سازگار نيست. اين قبر كوچك، نمى تواند گودالى از گودال هاى جهنم يا باغى از باغ هاى بهشت باشد. اين قبر ظاهرى نمى تواند تا جايى كه چشم كار مى كند، گسترش يابد. همچنين قبر خاكى، گنجايش نود و نُه اژدها را ندارد. بنابر روايت امّ سلمه از پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله وسلم) كه فرمود على(عليه السلام) در قبر به داد دوستانش مى رسد و در پاسخ گفتن به آنها كمك مى كند; حضور امام با بدن مثالى امام و ميّت سازگار است.

در ديگر روايات، پاسخ اصلى بيان شده است و آن اينكه قبر حقيقى را جزء عالم برزخ معرفى كرده اند و روايات تأكيد دارند كه بلافاصله پس از مرگ تا قيامت، يك عالم بيشتر نيست و آن عالم برزخ است.

بنابراين، عذاب قبر، حق است; ولى ماهيت عذاب از عالم مثال و برزخ است و مورد عذاب نيز بدن مثالى است كه روح در آن به زندگى برزخى زنده است.

از اخبار به طور كامل مى توان فهميد، قبر كجاست و بدنى كه در قبر است كدام بدن است؟ در بعضى از اخبار فرموده اند كه «ارواح در عالم قبر به صورت ابدان ]آنها كه در دنيا بود[ هستند. و اين بدن، همان «جسم لطيف» است و از تبدّل بدن دنيوى فراهم آمده و به حركت جوهرى موجود شده است.

مشروح اين روايات، از منابع عامه و خاصه در ماهيت پاسخ گفتن در قبر گذشت.

يادآورى مى شود كه خواب ديدن براى فهم جهان آخرت و برزخ، از جانب خداوند بر انسان ها ممكن شد; يعنى ميان زندگى برزخى و عالم خواب تناسب وجود دارد، و آنچه در اين خصوص به كار مى آيد، اين است كه بسيار مشاهده شده است كسى در حال خواب، با جسم و بدن مثالى در بدترين عذاب قرار گرفته است و شخص ديگر در كنار او آسوده خوابيده است. اين بهترين تصوير از عذاب برزخى است كه در قبر بر اموات عارض مى شود.

امام خمينى(رحمهم الله) مسئله ى عذاب و ثواب را براى قبر برزخى مى داند و مى فرمايد:

... چون اين بدنى كه الان به صورت جمادى در آمده ]است [سابقاً بدن مسلمانى بوده ]است[، الآن هم از نظر شرعى محترم است; اما اين مطلب بدان معنا نيست كه همين قبر، دار سؤال و آرامگاه مؤمن باشد. آن قبرى كه سؤال و جواب و يا اَلَم و غم و يا سرور و شادى دارد، در نشئه ى طبيعت نيست; بلكه در نشئه ى برزخ و عالم مثال است... .

قبرى كه يك متر و نيم طول و نيم متر عرض دارد، همان قبرى نيست كه گفته اند: «بين المشرق و المغرب» است، يا مثلاً در اين قبرها هر چه بگرديم، اژدهايى نمى يابيم، با اينكه در روايت آمده است، در قبر گنه كار نود و نُه اژدهاست كه قدرتشان به گونه اى است كه اگر يك فوت به اين جهان بكنند، در تمام دنيا گياهى نمى رويد.

بنابراين نتيجه ى بحث اين مى شود كه عذاب و فشار قبر، مانند پرسش و پاسخ در قبر و مانند تداوم عذاب يا راحتى هاى برزخى، ماهيت مادى دنيايى ندارد; بلكه واقع بر بدن مثالى ميت (بدنِ سبكِ لطيف و غير محسوس) است. پيش تر گفته شد كه در عالم مثال و برزخ تزاحم نيست; بلكه ممكن است هزاران انسان در يك منزل يا مسجد گرد آيند، بدون اينكه با هم تزاحم داشته باشند. درست مانند هزاران تصويرى كه در آينه مى افتند و مانند دو شخصى كه در كنار هم خوابيده اند و يكى خواب وحشتناك مى بيند و ديگرى خواب لذت آور و هيچ گونه مزاحمتى براى هم ندارند.

ممكن است پرسيده شود كه آيا خدا نمى تواند اموات را، در قبرها با بدن دنيايى عذاب كند، بدون اين كه براى ديگران مزاحمتى باشد و انسان هاى زنده نيز آثار و لوازم آن را حس نكنند؟ در پاسخ مى توان گفت:

اولاً: بحث ما بر اساس ضوابط و قوانين دنيا است كه آثار دنياى مادى، از آن منفك و جداناشدنى است و قدرت خداوند بر امور ممكن تعلق مى گيرد. بنابراين ده ها مار و اژدها، در قبر مادى دنيايى جا نمى گيرند واگر آتشى برافروخته شود همسايگان را در بر مى گيرد.

ثانياً: چه نيازى داريم كه لوازم ذاتى ماديات را از آن جدا بدانيم، تا حتماً عذاب مادى را ثابت كنيم، با وجود اين همه روايات كه عالم برزخ و مثال را ثابت كرده اند.

ثالثاً: تداوم عذاب و نعمت هاى برزخى با بدن مادى، هيچ گونه سازشى ندارد. از اين رو كسانى كه عذاب و فشار قبر را مادى مى دانند، تداوم عذاب برزخى را، با جسم مثالى مى دانند. آيا بهتر نيست نوع عذاب و نعمت ها را از همان آغاز به عالم برزخ و بدن مثالى مربوط بدانيم؟!