وسوسه‌های شیطان در آیه ۱۶۹ سوره بقره

سؤال

وسوسه‌های شیطان در آیه ۱۶۹ سوره بقره چیست؟

آیه ۱۶۹ سوره بقره اشاره به وسوسه‌های شیطان دارد که به سه چیز فرمان می‌دهد: یک: سوء به معنای بدی. که هر فعل بدی را شامل می‌شود و معنای گناه را می‌دهد. دو: فحشا به معنای زشتی که مفسران گفته‌اند معصیت بزرگ یا آشکار است یا گناهانی که حد بر آن جاری است. سه: افترا به خدا و دین که چیزهایی است که ندانسته بر خدا می‌بندند و آن را از اعتقادات دینی می‌شمارند و به نام دین تبلیغش می‌کنند.

متن آیه

﴿ إِنَّمَا يَأْمُرُكُمْ بِالسُّوءِ وَالْفَحْشَاءِ وَأَنْ تَقُولُوا عَلَى اللَّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ

شما را فقط به بدى و زشتى فرمان مى‌دهد، و [وامى‌دارد] تا بر خدا، چيزى را كه نمى‌دانيد بربنديد.

بقره:۱۶۹

﴾

معنای سوء

شیطان به سوء و بدی امر و وسوسه می‌کند. سوء آن است که عقل و شرع از آن منزجر است. و عرف هم آن را بد داند. سوء در مقابل خیر و همان گناه است. یکی از مصادیق سوء، ظلم می‌باشد.

معنای فحشا

از چیزهایی که شیطان، انسان را به آن فرامی‌خواند فحشا است. فحشاء از ماده «فحش» به معنى هر كارى است كه از حد اعتدال خارج گردد و شامل تمامى منكرات است؛ اما اينكه اين لفظ امروز در مورد اعمال منافى عفت يا در مورد گناهانى كه حد شرعى دارد به كار می‌رود در واقع از قبيل استعمال لفظ كلى در بعضى از مصاديق آن است. بعضی گفته‌اند زشت‌ترین نوع گناه است. و بزرگترین آن.

در مصادیق فحشا موارد متعددی را مفسران آورده‌اند. برخی هر گناهی که بر آن حد شرعی معین شده است را فحشا می‌دانند. برخی فحشا را تنها زنا می‌دانند یا هر معصیتی که عظیم و فاحش باشد.

مراد از ان تَقُولُوا عَلَی اللَّهِ ما لا تَعْلَمُونَ

یکی از وسوسه‌های شیطان این است که انسان را وا می‌دارد تا چیزی به خدا نسبت دهد که نمی‌داند. مفسران مصادیق متعددی برای افترا به خدا گفته‌اند:

۱. حرام دانستن برخی از غذاهای حلال: ممکن است اشاره به تحریم پاره‌ای از غذاهای حلال باشد، که اعراب در جاهلیت به خدا نسبت می‌دادند، حتی به گفته بعضی از مفسران بزرگ، رسوبات این طرز تفکر در میان جمعی از تازه مسلمانان باقی مانده بود.

مرحوم طبرسی می‌نویسد: «منظور این است که شیطان شما را وادار می‌کند که بدون اطلاع داشتن از حرمت و حلّیت چیزی آن را حلال یا حرام بشمارید.»

۲. بدعت: نسبت دادن چیزی به خدا که از طریق عقل و شرع ثابت نشده باشد افتراء و کذب بر خداست. بدعت به معنی زیاد کردن چیزی در دین است که از دین نباشد. و مبدع از نظر شرایع الهی کافر و مستوجب آتش است و آیات و اخبار در مذمت و نکوهش و عقوبت اهل بدعت بسیار وارد شده است. انتساب چیزی خارج از دین به دین توسط کسانی که یقین ندارند از این امور شمرده می شود و باید و نبایدهایی از قوانین دینی را وضع می کنند.

طبق این آیه، اظهار نظر درباره احكام دين و فتوا دادن بدون علم، حرام است‏. مفسران گفته‌اند حتى در مقام ترديد و شك، نبايد چيزى را به خداوند نسبت داد، تا چه رسد به مواردى كه بدانيم آن حرف و سخن از خدا نيست‏. جمله «أَنْ تَقُولُوا عَلَى اللَّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ» دلیل است بر منع از تبعیت از ظن. آیاتی دیگری هم در قرآن است که صراحت دارد از ظن و گمان پیروی نشود: ﴿إِنَّ الظَّنَّ لَا يُغْنِي مِنَ الْحَقِّ شَيْئًا؛ و گمان نمى‌تواند جاى حق را بگيرد.﴾(یونس:۳۶)

مطالعه بیشتر

۱. تفسیر خسروی، ج‏۱، ص: ۲۱۵

۲. تفسیر شریف لاهیجی، ج‏۱، ص: ۱۴۶