نام‌گذاری فرزندان

سؤال

از منظر آموزه های دینی چه نامی برای فرزند مناسب است؟

انتخاب نام نیکو از منظر آموزه های دینی

اهمیت نامگذاری نام نیک برای فرزندان

در آموزه های دینی و تعالیم اسلامی سفارش زیادی در مورد انتخاب نام نیک برای فرزندان شده است به طوری که این مهم از جمله حقوق مسلَّم فرزندان بر پدر و مادر به شمار می آید:

• پیامبر اعظم(ص) در این مورد فرمودند: «حَقُّ الوَلدِ على والِدِهِ أن يُحَسِّنَ اسمَهُ؛ حق فرزند بر پدر آن است که نام خوبی بر او بنهد.»

• آن حضرت در جای دیگر می فرمایند: «إنَّ أوَّلَ ما يَنحَلُ أحَدُكُم وَلَدَهُ، الاسمُ الحَسَنُ، فَلْيُحَسِّنْ أحَدُكُمُ اسمَ وَلَدِهِ؛ اولین هدیه‌ای که هر یک از شما به فرزندش می بخشد نام خوب است، پس بهترین نام را برای فرزند خود انتخاب کنید.»

• در روایت امام کاظم(ع) نیز می‌فرماید: «أوَّلُ ما يَبَرُّ الرَّجُلُ وَلَدَهُ أن يُسَمِّيَهُ بِاسمٍ حَسَنٍ، فَلْيُحَسِّنْ أحَدُكُمُ اسمَ وَلَدِهِ؛ نخستين احسانى كه مرد به فرزند خود مى كند، اين است كه نام نيكويى برايش انتخاب كند. بنا بر اين، هر يك از شما نامى نيكو بر فرزندش نهد.»

بر اساس معارف اسلامی کاربرد نام، محدود به دنیا نمی‌باشد:

• پیامبر اعظم(ص) می‌فرمایند: «استَحسِنُوا أسماءَكُم؛ فإنّكُم تُدعَوْنَ بها يَومَ القِيامَه: قُمْ يا فُلانَ ابنَ فُلانٍ إلى نورِكَ و قُمْ يا فُلانَ ابنَ فُلانٍ لا نُورَ لَكَ؛ نام نیکو بر خود نهید، زیرا در قیامت به این نام ها خوانده می شوید: فلانی پسر فلانی بر خیز به سوی نور خود برو و فلانی پسر فلانی برخیز که نوری نداری.»

• پیامبر اعظم(ص) می‌فرمایند: «سَمُّوا أَسْقَاطَكُمْ فَإِنَّ النَّاسَ إِذَا دُعُوا يَوْمَ الْقِيَامَه بِأَسْمَائِهِمْ تَعَلَّقَ الْأَسْقَاطُ بِآبَائِهِمْ فَيَقُولُونَ لِمَ لَمْ تُسَمُّونا؛ بچه‌های سقط شده را نامگذاری کنید، چون در روز قیامت که مردم را به اسم می‌خوانند، بچه های سقط شده به پدرانشان اعتراض می‌کنند که چرا برای ما اسم نگذاشتید؟»

• امام علی(ع) نیز می‌فرماید: «سَمُّوا أَوْلَادَكُمْ قَبْلَ أَنْ يُولَدُوا فَإِنْ لَمْ تَدْرُوا أَ ذَكَرٌ أَمْ أُنْثَى فَسَمُّوهُمْ بِالْأَسْمَاءِ الَّتِي تَكُونُ لِلذَّكَرِ وَ الْأُنْثَى فَإِنَّ أَسْقَاطَكُمْ إِذَا لَقُوكُمْ يَوْمَ الْقِيَامَه وَ لَمْ تُسَمُّوهُمْ يَقُولُ السِّقْطُ لِأَبِيهِ أَلَّا سَمَّيْتَنِي؛ فرزندان تان را قبل از تولد نامگذاری کنید. اگر جنسیت آنها را نمی دانید به اسمی نامگذاری کنید که مشترک بین دو جنس است؛ چون در روز قیامت بچه های سقط شده به پدرانشان اعتراض می‌کنند که چرا برای ما اسم نگذاشتید؟!»

توصیه به نام‌گذاری افراد به نام پیامبران و معصومان(ع)

انتخاب نام‌های بزرگان و شخصیت‌ها بر افراد، باعث می‌شود که صاحب نام احساس نوعی بزرگی و وقار در خود نماید و همرنگی خود با شخصیت مورد نظر را مضاعف نماید. این احساس روز به روز بیشتر و باعث اثرگذاری بر گفتار و رفتار او می‌گردد تا جایی که خود را مسئول حراست از قداست آن نام می‌شمارد.

انتخاب نام شخصیت‌های دینی یا مناسبت‌های مذهبی بر افراد، نشانه علاقه به آن حقایق است. نام‌های معصومان(ع)، پیامبران یا نام ماه‌های قمری همچون محرم، صفر، رجب و رمضان بر افراد که ارزش حوادث آن مناسبت‌ها و شخصیت‌های آن زمان‌ها را برای شنونده یادآوری می‌کند و مخاطب در می‌یابد که این نام متعلق به یک مسلمان است.

در روایتی از امام صادق(ع) سؤال شد: ما فرزندانمان را به نام‌های شما و پدرانتان نام‌گذاری می‌کنیم، آیا نامگذاری فرزندان به نام‌های ائمه سودی دارد؟ امام فرمود: آری، مگر دین چیزی جز محبت است؟ هم چنان‌که خداوند می‌فرماید: اگر خدا را دوست می‌دارید پس از من پیروی کنید تا خدا نیز شما را دوست بدارد و گناهانتان را ببخشاید و خدا بسیار آمرزنده و مهربان است.»

وقتی نامی برای کسی انتخاب می‌شود نوعی رابطهٔ عاطفی بین صاحب نام و شخصیت مورد نظر یا مکان مورد نظر که بدان نام می‌باشد برقرار می‌گردد. نام حسین پیوند حماسی با حضرت سیدالشهداء(ع) برقرار می‌کند و نام محرم محبت به شخصیت‌های این ماه و بغض به دشمنان اهل بیت را گوشزد می‌نماید.

تأثیر روانشناختی انتخاب نام نیکو بر شخصیت و سرنوشت انسان

اقتضای طبیعت انسان به گونه ای است که تلقین در او اثر می‌گذارد به نحوی که حتی اگر در ابتدا چیزی را قبول نداشته باشد با تلقین پذیرا می‌شود. تصور کنید یک مربی یا پدر و مادر دائماً در گوش طفلی که یک بار دروغ گفته بخوانند دروغگو. او که تازه دارد هویت خودش را با جمع‌آوری اطلاعات پیرامونش شناسائی کرده و شخصیت سازی می‌کند با تلقین و شنیدن مکرر این وصف کم‌کم باور می‌کند که یک دروغگو است و چه بسا با داشتن اراده ای ضعیف درصدد حذف این صفت در خود بر نیاید و با تکرار این عمل در آینده به یک دروغگوی حرفه ای تبدیل شود مگر این که اراده او بر این اقتضا غلبه کند و نتیجه را تغییر دهد. به هر حال، تأتیر تلقین غیرقابل انکار است. از سوی دیگر، کودکی را تصور کنید که به او تلقین می‌شود که شما بسیار باادب و منظم و خوش سلیقه اید و… همین فرایند در تلقین مثبت انجام می‌گیرد و شخصیت، سرنوشت و آینده طفل متأثر از آن تلقین خواهد بود مگر این که عوامل دیگری با اقتضائات متضاد به میان بیاید و آن اثر را خنثی یا کم رنگ کنند.

با این توضیح می‌توان نقش مهم انتخاب نامی نیکو برای فرزند را در هویت‌یابی و شخصیت سازی و جهت دهی رفتاری فرزندان به سوی نیکی‌ها و کسب کمالات انسانی درک نمود.

ضمن این که اهمیت انتخاب نام معصومان(ع) که صاحب شخصیت توحیدی، واسطه فیض الهی و رساننده مخلوقات به کمالاتشان هستند، بیش از پیش آشکار می‌گردد. تلقین مثبت به خاطر معنای مثبت این نام‌های پر معنا و زیبا همراه با تذکر و یادآوری ولیّ نعمت و صاحبان اصلی این نام‌های شریف که موجب برقراری ارتباط و تحکیم پیوند بین فرزندان و اهل بیت عصمت و طهارت خواهد شد.

پیشنهاد

والدین برای انتخاب نام برای فرزندان شان باید تمام سعی و تلاش خود را به کار ببرند تا با هم فکری و توافق یکدیگر نامی زیبا، مناسب و پُر محتوا برای فرزند دلبندشان برگزینند و از اسامی زشت و سبک که ممکن است در زمان طفولیت بسیار زیبا و شیوا جلوه کند ولی، برای سنین جوانی یا بزرگسالی سبک و احیاناً خجالت‌آور باشد، پرهیز نمایند؛ چه این که این گونه از اسامی و القاب، دستاویزی خواهد شد برای تمسخر دیگران:

• روزی امام صادق(ع) به عبدالملک بن اعین فرمودند: «چرا نام پسرت را ضریس گذاشتی؟ عبدالملک بی‌ادبی کرد و گفت: چطور پدرت تو را جعفر نامید؟ امام صادق(ع) فرمودند: جعفر نام نهری روان در بهشت است؛ اما ضریس نام شیطان است.»

• امام در روایت دیگری می‌فرماید: «کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صیُغَیِّرُ الْأَسْمَاءَ الْقَبِیحَه فِی الرِّجَالِ وَ الْبُلْدَان؛ ‏رسول خدا(ص) نام‌های زشت افراد و شهرها را تغییر می‌داد.»

• یعقوب سراج می‌گوید: حضور امام صادق(ع) شرفیاب شده، دیدم آن حضرت کنار گهواره فرزندش امام کاظم(ع) ایستاده و با کودکش حرف می‌زند، نشستم تا حضرت کارش تمام شود، آنگاه به احترام حضرت از جا برخاستم. به من فرمود: نزدیک مولای خودت بیا و بر او سلام کن. اطاعت کردم، نزدیک گهواره رفتم و به نوزاد سلام کردم. کودک گهواره، سلام مرا به زبان فصیحی پاسخ داد و فرمود: هم‌اکنون به خانه برو و نام دخترت را که دیروز نامگذاری کردی، تغییر بده، زیرا آن نامی است که خدا دوست نمی‌دارد. یعقوب می گوید: آری چند روز پیش خدا دختری به من داده بود، اسمش را حمیراء گذاشته بودم. امام صادق(ع) فرمود: فرمان فرزندم را به کار ببند که نجات شما در آنست.

حمیراء در لغت به معنای زن سفیدرو است که لقب عایشه همسر پیامبر(ص) بوده است. احتمالا چون این نام منتسب به عایشه بوده است، مبغوض اهلبیت(ع) گردیده است.

• امام کاظم(ع) در روایتی می‌فرماید: «لَا یَدْخُلُ الْفَقْرُ بَیْتاً فِیهِ اسْمُ مُحَمَّدٍ أَوْ أَحْمَدَ أَوْ عَلِیٍّ أَوِ الْحَسَنِ أَوِ الْحُسَیْنِ أَوْ جَعْفَرٍ أَوْ طَالِبٍ أَوْ عَبْدِ اللَّهِ أَوْ فَاطِمَه مِنَ النِّسَاءِ؛ در خانه‌ای که نام محمّد، یا احمد، یا علی، یا حسن، یا حسین، یا طالب، یا عبد اللَّه، یا فاطمه از بین زنان باشد، فقر وارد نمی‌شود.»

• امام باقر(ع) نیز می‌فرماید: «إِنَّ الشَّیْطَانَ إِذَا سَمِعَ مُنَادِیاً یُنَادِی یَا مُحَمَّدُ یَا عَلِیُّ ذَابَ کَمَا یَذُوبُ الرَّصَاص؛ هر وقت شیطان بشنود کسی نام محمد یا علی را صدا می‌زند، مانند سرب یا قلع، ذوب می‌شود.»

یکی از تأثیرات نام خوب آن است که انسان سعی می‌کند آن چنان‌که صاحب اصلی نام دارای خصلت‌های خوب است، او نیز آنها را اکتساب کند و می‌کوشد تا حدّ امکان از حیثیت آن نام خوب محافظت کند و از برکات آن بهره‌مند شود. امام علی(ع) در این زمینه می‌فرماید: «مَا مِنْ أَهْلِ بَیْتٍ فِیهِمُ اسْمُ نَبِیٍّ إِلَّا بَعَثَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَیْهِمْ مَلَکاً یُقَدِّسُهُمْ بِالْغَدَاه وَ الْعَشِیِّ؛ هر خانه‌ای که نام پیامبری در آن باشد، هر صبح و شام مورد تقدیس فرشتگان الهی قرار می‌گیرد.»

مطالعه بیشتر

• توحیدی امین، محمود، نام نیک: فرهنگ نام‌ها، تهران: گوهر منظوم، ۱۳۹۰.
• نیلی پور، مهدی، نام‌ها و نام گذاری‌ها، اصفهان: مرکز فرهنگی شهید آیت الله مدرس، ۱۳۸۸.
• غلامی، یوسف، نامها و القاب حضرت فاطمه زهرا(ع)، قم: لاهیجی، ۱۳۸۱.
• رحمانی همدانی، احمد، نام‌ها و القاب حضرت زهرا(س)، تهران: منیر، ۱۳۹۱.