مقام محمود

سؤال: در زيارت عاشورا آمده است: "و أَسْأَلُهُ أَنْ يُبَلِّغَنِي الْمَقَامَ الْمَحْمُودَ لَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ". منظور از مقام محمود چيست؟

پاسخ اجمالي:

قرآن کریم نتیجه‌ی تهجد و شب زنده‌داری را برای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)، دستیابی به مقام محمود دانسته است و این مقام دارای مراتب و درجات مختلفی است؛ یکی از جلوه‌های آن مقام شفاعت است. از روایات استفاده می‌شود که امامان معصوم ((ع)) و مؤمنان نیز در حد و مراتب خود به این مقام نایل خواهند شد.

پاسخ تفصيلي:

واژه «محمود» اسم مفعول، از ریشه «حمد»، در مقابل ذمّ و به معنای «ستایش شده» است.

در زیارت ارزشمند عاشورا آمده است: «و أَسْأَلُهُ أَنْ يُبَلِّغَنِي الْمَقَامَ الْمَحْمُودَ لَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ»؛ «از خدای متعال درخواست می‌کنیم تا ما را به مقام محمودی که سیدالشهداء ((ع)) نزد خداوند دارد، برساند». هم چنین در زیارت جامعه کبیره درباره همه‌ی معصومین ((ع)) آمده است: «لَكُمُ الْمَوَدَّه الْوَاجِبَه وَ الدَّرَجَاتُ الرَّفِيعَه وَ الْمَقَامُ الْمَحْمُودُ وَ الْمَقَامُ الْمَعْلُومُ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ؛ برای شما مودّت واجب و درجات رفيع و مقام محمود و مقام معلوم نزد خداى عزّ و جلّ است‏.»

در قرآن کریم از جمله مقاماتی که برای پیامبر و البته در نتیجه‌ی تهجد و شب زنده‌داری وعده داده شده است، مقام محمود است. خدای متعال در سوره اسراء می فرماید: «وَ مِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نافِلَه لَكَ عَسى‏ أَنْ يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقاماً مَحْمُوداً؛ و پاسى از شب را (از خواب برخيز، و) قرآن (و نماز) بخوان، اين يك وظيفه اضافى براى توست؛ اميد است پروردگارت تو را به مقامى در خور ستايش برانگيزد».

در تفسیر این آیه آمده است:

خداوند محمود بودن مقام آن حضرت را مطلق آورده و به هيچ قيدى مقید نکرده است و اين مى‏فهماند كه مقام مذكور، مقامى است كه هر كس آن را مى‏پسندد و معلوم است كه همگان وقتى از مقامى خوش شان بيايد و از آن منتفع گردند، آن را ستایش مى‏كنند؛ به همين جهت آن مقام را به مقامى تفسير كرده‏اند كه همه مخلوقات صاحب آن مقام را ستایش مى‏كنند و آن مقام شفاعت كبراى رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) است كه روز قيامت درآن مقام قرار مى‏گيرد و روايات وارد شده در تفسير اين آيه از طرق شيعه و سنى همه بر اين معنا دلالت دارند.

رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) فرمود: «زمانی که مردم در روز قیامت محشور می‌شوند، منادی ندا می‌دهد: ای رسول خدا، همانا خداوند بزرگ تو را متصدى پاداش دادن دوستانت و دوستان خاندانت و وابستگان آن ها در راه (ارادت به تو) و دشمنان دشمنان آن‌ها در راه تو قرار داده است، پس هر پاداشى كه می‌خواهى به آن‌ها عطا کن. و من مي‌گويم اى پروردگار! بهشت را به آن‌ها بده. پس ندا داده می‌شوم: آن‌ها را در هر كجاى آن که می‌خواهی جای ده، پس این همان مقام محمودی است كه مرا به آن نويد داده‏است».

حال باید به این سوال پاسخ داد که آیا مقام محمودی که نبی مکرم اسلام ازآن برخوردارند، همان مقام محمودی است که در زیارت جامعه‌ی کبیره برای همه‌ی ائمه ((ع)) و در زیارت عاشورا برای امام حسین بیان شده است؟ و آیا امکان رسيدن ديگران نيز به این مقام وجود دارد؟

برای روشن شدن پاسخ، يادآوري چند نكته لازم است:

نکته اول: مراتب مقام محمود: مقام محمود دارای مراتب مختلف و درجات گوناگون است. رسول الله که مظهر تام و تمام اسماء و صفات الهی و اشرف مخلوقات عالم است، در اوج قله آن قرار داردو به استناد برخی از روایات، امامان معصوم ((ع)) و حضرت زهرا (سلام الله علیها) در این مقام همراه و همدوش پیامبر اسلام هستند.

نكته دوم: مقام شفاعت يكي از جلوه‌هاي مقام محمود: شفاعت کبری یکی از مصادیق و جلوه‌ای از مظاهر مقام محمود است. شفاعت و میزان بهره‌مندی شافعان ازآن نزد خدای متعال بر اساس تقرب به ذات الهی تعریف می‌شود و هر بنده‌ای که در طی طریق بندگی قله‌های بالاتری را در نوردیده باشد، از مقام شفاعت بالاتری برخوردار خواهد بود. براین‌اساس، مقام شفاعت کبری تجلی و بروز بیرونی این مقام در صحنه قیامت است وگرنه پیامبر اکرم هم اکنون نیز در مقام محمود قرار دارند و اکنون نیز بالاترین واسطه‌ی فیض الهی در عالم هستند و اگر بندگان توان درک آن مقام را داشته باشند، بی شک آن را ستایش خواهند نمود.

نكته سوم: امكان رسيدن افراد با تقوا به مقام محمود: در باب امکان همراهی مؤمنان و شیعیان با پیامبر و ائمه ((ع)) در سرای آخرت نیز روایاتی وجود دارد. از رسول خدا روایت شده است: «...کسی که به شما (حسنین) و ائمه از ذریه‌ی شما تمسک کند در قیامت همراه ما بوده و کنار ما در بهشت و در مرتبه‌ی ما خواهد بود.»

بنابراين، همراهی با آن ذوات مقدس و رسيدن به مقام محمود، تفضل، عنایت، موهبت و لطفی از جانب خدای متعال بوده تا مؤمنان از بهترین نعمت بهشتی که همانا همنشینی با خاص‌ترین اولیاء خدا است، بهره‌مند گردند و افرادي را در قيامت شفاعت كنند و اين همان مقام محمود است. البته اين نكته بايد همواره مد نظر باشد كه مقام محمود افراد غير معصوم، با مقام معصوم از نظر مراتب تفاوت دارد و هركسي نسبت به قدر و منزلت خويش كه در سايه عمل و تقوا بدان مي‌رسد، به مرتبه و درجه‌اي از مقام محمود خواهد رسيد.

معرفي منابع جهت مطالعه بیشتر:

- شفاء الصدور فی شرح زیارت العاشور، میرزا ابوالفضل تهرانی، ص۳۲۸-۳۳۴. - مقاله: شب زنده داري راه رسيدن به مقام محمود، علی جواهردهی ،روزنامه کیهان، شماره ۱۹۷۱۹ به تاریخ ۲۶/۵/۱۳۸۹.