معنای غیب و شهادت در آیه ۸ سوره جمعه

سؤال

منظور از غیبت و شهادت در آیه شریفه: ﴿ثُمَّ تُرَدُّونَ إِلَی عَالِمِ الْغَیْبِ وَالشَّهَادَه﴾ چیست؟ آیا عالم شهادت همین عالم مادی نیست؟ پس چگونه بعد از مرگ انسان به عالم ماده برمی‌گردد؟!

قبل از هر چیز لازم است به این نکته پرداخته شود که واژه «عالِم» به معنای «عالَم» ماده نیست. بلکه مراد از «عالِم الغیب» خداوند تبارک و تعالی است. و آیه می‌فرماید: پس از مرگ به محضر کسی می‌روید که آگاه به جهان غیب و شهود است و او از اعمال شما به شما خبر می‌دهد. و لذا انسان پس از مرگ به عالم ماده بر نمی‌گردد، گرچه ممکن است روح مرده، پس از مرگ و قبل از قیامت گاهی به دنیا برگردد، چرا که جایگاه ارواح مردگان پس از مرگ، عالم برزخ است. قرآن کریم می‌فرماید: ﴿... وَمِنْ وَرَائِهِمْ بَرْزَخٌ إِلَی یَوْمِ یُبْعَثُونَ﴾ … و پشت سر آنان برزخی است تا روزی که برانگیخته شوند.»}}

«غیب» در اصل به معنای چیزی است که پوشیده و پنهان است و چون عالم ماورای محسوسات از حس ما پوشیده است، به آن غیب گفته می‌شود.

غیب و شهود دو نقطه مقابل یکدیگرند، شهود عالم محسوسات است و جهان غیب ماورای حس است خداوند متعال در سوره جمعه، آیه ۸ می‌فرماید: ﴿ثُمَّ تُرَدُّونَ إِلَی عَالِمِ الْغَیْبِ وَالشَّهَادَه فَیُنَبِّئُکُمْ بِمَا کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ﴾ … سپس به سوی کسی که دانای پنهان و آشکار است بازگردانده می‌شوید؛ آن‌گاه شما را از آنچه انجام می‌دادید خبر می‌دهد!»

البته باید به این نکته نیز توجه کرد که غیب و شهادت جزو معانی نسبی هستند، یعنی یک چیز ممکن است نسبت به چیزی غیب و نسبت به چیز دیگر شهادت باشد.

برای مثال، اگر فرض کنیم شخصی داخل خانه باشد و فردی دیگر بیرون خانه، اشیایی که داخل خانه می‌باشد برای آن که داخل است همگی آشکار می‌باشد ولی برای شخصی که خارج خانه هست همان اشیاء جزو امور غیبی و نمایی است که از آن‌ها اطلاعی ندارد.

بنابر این غیب و شهادت نسبت به افراد عالم و جاهل متفاوت می‌باشد. و هر قدر دانسته‌های یک فرد بیشتر باشد، چیزهایی که از او پنهان هستند کم خواهند بود. فلذا برای خدایی که علم او نامحدود است و هیچ چیز نیست که از حیطه و دائره علمی او خارج باشد، همه چیز شهادت و آشکار و روشن است و برای او هیچ غیب و نمایی وجود ندارد.

بنابراین، معنای علم خدا به غیب و شهادت این است که در حقیقت همه چیز برای او شهادت است. و غیب و شهود موجودات نسبت به هم، همه برای خدا شهادت است.

به تعبیر دیگر معنای آیه ﴿عالم الغیب و الشهاده﴾ این است که اموری که ممکن است علم صاحبان علم به ان احاطه یابد و اموری که خارج از حد وجودشان نیست و نیز اموری که ممکن نیست علم صاحبان علم به آن تعلق گیرد به خاطر خارج بودن از حد وجودشان، هر دو قسم برای خداوند متعال معلوم و روشن است، چون او به تمام چیزها احاطه کامل دارد؛ {{قرآن|... الا انه بکل شیء محیط آگاه باشید که خداوند به همه چیز احاطه دارد!

در آیه یاد شده (سوره جمعه، آیه ۸) یهودیان را تهدید کرده و خطاب به آن‌ها فرموده: چه بخواهند و چه نخواهند مرگ آن‌ها را فرا می‌گیرد سپس با ستم کاری و گناه به سمت خدا برمی‌گردند و خداوند به حقیقت اعمال ظاهری و پنهانی آن‌ها آگاه است چون خداوند عالم به غیب و شهادت است و هیچ عملی از آنان بر خدا پوشیده نیست. عالم شهادت، شامل عالم مادی و غیرمادی نیز می‌شود و منظور از شهادت، آگاهی خداوند به اعمال ظاهری آنان است.

مطالعه بیشتر

۱. محمد حسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، چاپ سوم، ۱۳۹۰ ق، ج۱۱، ص۲۰.

۲. محسن قرائتی، معاد، قم، انتشارات در راه حق، چاپ سوم، ۱۳۶۸.

۳. ناصر مکارم شیرازی و دیگران، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۳۶۷، ج۱، ص۷۰–۷۳؛ ج۱۰، ص۱۳۹، ج۱۸، ص۲۷۸؛ ج۲۴، ص۱۱۸.