فعالیت‌های امام علی(ع) در دوران خلفا

سؤال

مهمترين فعاليت هاي حضرت علي(ع) در دوران خلفاي راشدين چه بود؟

اصطلاح خلفاي راشدين، اگر چه اصطلاحي مورد قبول ميان همه دانشمندان نيست ( چرا که راشد به معنای رشد و کمال دهنده است و ما چنین چیزی را در حکومت سه خلیفه اول مشاهده نمی کنیم) اما در عین حال به دوره حکومت سه فرد اول از حاکمان مسلمان و دوره خلافت پنج ساله امير مومنان را دوران خلفاي راشدين مي نامند؛ که جمعاً به سي سال مي رسد ۲۵ سال از امامت، اميرمومنان در دوران سه خليفه اول سپري شد، اگر چه امام در اين دوره از مصدر قدرت بر کنار بود، اما اين دوره، دوره امامت آن حضرت محسوب مي شد امامت حقي است که قابل غصب از سوي ديگران نيست، حقي اعطاء شد از سوي خداوند براي هدايت امت، مثل حق رسالت؛ از اينروي حق امامت امير مومنان و جايگاه رفيع معنوي آن حضرت براي همه امت اسلام روشن بوده و آن حضرت در اين مقام از کيان دين حراست مي کرد؛ تا دين اسلام از هر گزندي در زمينه عقايد محفوظ باشد.

از اينروي مي توان اهمّ فعاليت هاي امير مومنان علي(ع) را به اين شکل دسته بندي کرد.

۱. انجام وظيفه يک امام با شرايط خاص زماني و مشورت دادن به خلفا

امير مومنان علي(ع) در راستاي انجام وظايف الهي خود،حفظ اساس دين و ارکان و اصول اسلام را به همه امور مقدم مي دانست، در اين راستا وظايف بزرگي را انجام داد، ابتدا از اختلاف و تفرقه جلوگيري کرده؛ امام براي تحقق اين هدف که حفظ اسلام اساسي ترين آرمان نبوي است، هزينه سنگيني را متحمل شد چنان که خودش اين دوره را تلخ ترين دوره حياتش ناميد. امام در اين سال ها در مسائل مهم دنياي اسلام به خلفا مشورت و کمک مي داد.

۲. تبيين صحيح احکام اسلام و مقابله با انحرافات

در راستاي امامت، امام به تبيين احکام درست اسلام با عمل و نظر پرداخت و هرگز در اين مسير الهي کوتاهي نکرد. دعا و مناجات ها و عبادت هاي مأثور رسيده به دست ما نمونه اي از اين دست است.

درباره تبيين احکام، در زمان سه خليفه قبل از خود مطالب مهمي در منابع ذکر شده که به چند نمونه اشاره مي شود:

مردي در زمان خلافت ابي بکر شراب خورد، و ابي بکر پس از اطلاع از اين کار، به اقامه حد بر او بر آمد، و مرد شراب خوار مدعي شد که به حرمت شراب آگاهي نداشتم؛ ابوبکر در حکم اين مسئله گير کرد که اقامه حدود نمايد يا ترک کند.

به برخي از مشاوران خود گفت از علي حکم را سئوال کنيد، از امام سئوال کردند فرمودند اگر دو شاهد از مهاجر و انصار که مورد اطمينان هستند، به حضورش در ميان مسلمانان شهادت بدهند حد را درباره او جاري کن در غير اين صورت از او بخواه توبه کند، ابوبکر بر اساس حکم امام(ع) مرد را پس از عدم شهادت توبه داد و آزاد کرد.

۳. دفاع از دين اسلام در مقابل اهل کتاب

در روايتي ديگر نقل شده بعضي از بزرگان و علماي يهود آمدند به پيش ابي بکر، و از او پرسيدند. آيا تو جانشين پيامبري در بين اين امت؟ جواب داد، بلي! گفتند ما در تورات خوانده ايم جانشينان انبياء دانشمند ترين و داناترين مردمان روزگار خود هستند؛ چند سئوال از تو داريم، آنها را پاسخ بده! آيا خداوند در آسمان است يا زمين، ابوبکر پاسخ داد خداوند در آسمان بر کرسي (تخت) است؛ عالم يهود جواب داد، پس زمين از خداوند خالي است و در برخي از مکان ها خدا هست و در بعضي نيست! ابوبکر از سخن مرد و نتيجه کلام خود که او گرفته بود به خشم آمده و گفت اين سخن زنادقه است از من دور شو (برو گم شو) وگرنه مي کشمت؛ روحاني يهودي با تعجب برگشت در حالي که دين اسلام را مسخره مي کرد، اميرمومنان با او مواجه شده و فرمود اي يهودي به سئوال تو آگاه شدم که بدون پاسخ برگشتي، پاسخ ما به سئوال شما اين است که خداوند منزه از مکان است؛ و در هر جا وجود دارد او به وجود آورنده مکان هاست، بزرگتر از اين است که در مکان قرار گيرد اکنون من براي شما از تورات به گفتارم دليل مي آورم موسي نشسته بود. ملکي از مشرق آمد، موسي پرسيد از کجا آمدي، جواب داد از پيش خداوند سپس ملکي از مغرب آمد؛ موسي پرسيد از کجا آمدي، پاسخ داد از جانب خداوند، ملکي ديگر آمد، گفت از آسمان هفتم از پيش خداوند آمدم، ملکي آمد و گفت از زمين هفتم از پيش خدا آمدم، سپس موسي فرمود: منزه است پروردگاري که هيچ مکاني از وجودش خالي نيست يهودي گفت. شهادت مي دهم که اين سخنت حق است و تو سزاوار تري به مقام جانشيني پيامبرت از کسي که بر آن تکيه زده است. در اين راستا اخبار و روايات معتبري از شيعه و اهل سنت نقل شده که مي توانيد در کتاب ها مراجعه کنيد.

۴. تربيت برخي از رجال و بزرگان شيعه

يکي از شاخصه هاي بزرگ تمدن اسلامي، اين است که انسان هاي بزرگي تربيت کرده است بزرگان همه در سايه آموزه هاي تمدن و انديشه اسلامي، شخصيت يافته اند، بعد نرم افزاري تمدن اسلامي اين ميزان کارآئي داشته که بتواند انسان هاي لايق تربيت کند انسان هايي هم چون سلمان، ابوذر، مقداد، عمار، مالک اشتر و ... هريک از اينان بالقوه تمدن ساز و فرهنگ آفرين بودند، اميرمومنان دراين دوره برخي از خواص را به خود نزديک کرد و در تربيت آنان کوشيد، تا رد پاي عرفان ناب اسلامي با تحريفات گم نشود آن حضرت در عرصه هاي مختلف به تربيت شاگردان پرداخت و از ميان صحابه نخبگاني تربيت داد تا سيره نبوي از بين نرفته و استمرار يابد ياراني چون مالک ابن تيهّان، خزيمه بن ثابت، حبيب بن مظاهر، (صعصعه بن سوحان) و محمد بن ابي بکر و... تربيت يافتگان مکتب اميرمومنان علي(ع) بودند، که دامن پاکشان، محل رويش معرفت بوده.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:

ـ کتب تاريخي درباره زندگي مولا علي(ع) .

ـ دانشنامه امام علي(ع) .