فرائد الاصول (کتاب)
 | این مقاله هماکنون به دست A.rezapour در حال ویرایش است. |
فرائد الاصول از کیست و چه محتوایی دارد؟
| فرائد الاصول | |
|---|---|
 | |
| اطلاعات کتاب | |
| نویسنده | شیخ انصاری |
| تاریخ نگارش | قرن ۱۳ |
| موضوع | علم اصول |
| زبان | عربی |
فرائد الاصول مهم‌ترین کتاب در اصول فقه امامیه پس از دوره اخباریگری است. فرائد الاصول نوشته شیخ مرتضی انصاری فقه و اصولی بزرگ قرن سیزدهم است. این کتاب از متون درسی سطوح عالی حوزه‌های علمیهٔ امامی به‌شمار می‌آید.
شیخ انصاری در فرائدالأصول سهم مهمی در نقد فکر اخباری و توسعه علم اصول داشته است.
معرفی و جایگاه
اَلرَّسائِل، عنوان مهم‌ترین کتاب در اصول فقه امامیه پس از دورهٔ اخباریگری که از متون درسی سطوح عالی حوزه‌های علمیهٔ امامی به‌شمار می‌آید. مؤلف کتاب، شیخ انصاری (درگذشت: ۱۲۸۱ق)، فقیه و اصولی بزرگ امامی سدهٔ ۱۳ قمری است. این کتاب از همان زمان حیات مؤلف، محور شرح و تدریس در محافل فقهی و اصولی امامی قرار گرفت و با وجود تألیف اصولی فراوان در دو سدهٔ اخیر، همچنان به‌عنوان یکی از متون محوری سطوح عالی حوزه‌های علمیه جایگاه خود را حفظ کرده است. مؤلفْ خود بر این کتاب، نامی ننهاده است و عنوان رسائل، مأخوذ از مجموعه‌رساله‌هایی در مباحث اصولی است که این کتاب مشتمل بر آنهاست. به مناسبت انتشار کتاب در زمان حیات مؤلف، یکی از شاگردان نزدیک وی، یعنی عبدالحسین شوشتری، عنوان فرائد الاصول فی تمییز المزیف عن المقبول را بر آن نهاد.[۱]
شیخ مرتضی انصاری در فرائدالأصول سهم مهمی در نقد فکر اخباری و توسعه علم اصول داشته است. کتاب رسائل او از برترین نوشته‌های اصولی مذهب شیعه به‌شمار می‌رود؛ به‌ویژه طرح ابتکاری او در ساماندهی مباحث «حجّت»، افقهایی نو در برابر فقها و مجتهدان گشوده است. این کتاب از درسنامه‌های مهم حوزه‌های شیعی است که هم در مرتبه سطوح عالی تدریس می‌شود و هم بسیاری از استادان و مجتهدان حوزه‌های علمیه، دروس اجتهادی خود را در علم اصول، بر محور این کتاب ارائه می‌دهند.[۲]
جایگاه
اکثر مطالب فرائد، ابتکاری و نو است. ص۲۷۳. اینکه حجیت قطع ذاتی و متابعت از ان عقلی است از ابتکارات فرائد الاصول است. ص۲۷۴. منابع مورد استفاده در فرائد الاصول بالغ بر صد عنوان است. ص۲۷۷. انصاف در نقل و نقد، پرهیز از ساده انگاری علمی، نقد آرای بزرگان، ص۲۷۸. توجه به عالمان معاصر، حریت تتبع، از ویژگی‌های این کتاب شمرده شده است. ص۲۷۹.[۳]
نویسنده
شیخ مرتضی انصاری (۱۲۱۴–۱۲۸۱ق) عالمی خوزستانی و از متحول‌کنندگان حوزهٔ نجف بود.[۴] انصاری از شاگردان سیدمحمد مجاهد و شیخ‌علی کاشف‌الغطاء و شیخ محمدحسن نجفی مشهور به صاحب جواهر در نجف بود[۵] شیخ نیز از برآمدگان از اصفهان چون ملا احمد نراقی دانش آموخت و با برخورداری از نگرشی فلسفی و در یک بازاندیشی در بنیادهای علم اصول، نظام فقهی ـ اصولی جدیدی را ارائه کرد. آموزهٔ او به مکتب غالب در حوزهٔ نجف و دیگر حوزه‌های امامی در دو سدهٔ اخیر مبدل شد. انصاری در دورهٔ طولانی اقامتش در عتبات بیشتر در نجف مستقر بود و مکرراً به کربلا تردد داشت. دو کتاب فقهی و اصولی او با عنوان المکاسب و الرسائل، اندکی پس از تألیف به دو متن درسی در حوزه مبدل شدند. ریاست حوزهٔ نجف در اواسط سدهٔ ۱۳ ق با صاحب جواهر بود و پس از وفات او در اختیار شیخ انصاری قرارگرفت.[۶]
محتوا
شیخ انصاری کتاب رسائل را در ۳ مقصد قطع، ظن و شک، و یک خاتمه در تعادل و تراجیح تألیف کرده است.[۷]
مقصد اول: قطع:[۸]
مقصد اول کتاب رسائل، بیشتر از ابتکارات مؤلف است و شیخ با طرح مباحثی چون حجیت ذاتی قطع و تجری، این مسائل را به سیاههٔ مسائل اصولی اضافه کرد.[۹]
مقصد دوم: ظن:[۱۰]
مقصد دوم که مفصل‌تر از مقصد نخست است، با طرح نظریهٔ «مصلحت سلوکیه» به‌عنوان وجه تصحیح تعبد به امارات ظنی و ردی بر دیدگاه ابن‌قبهٔ رازی (د پیش از ۳۱۷ ق/ ۹۲۹ م) مبنی‌بر امتناع عقلی حجیت ظن آغاز شده (همان چ، ۱/۱۱۵)، و با نقد نظریهٔ حجیت مطلق ظن و دلیل انسداد، که کمی پیش‌تر میرزای قمی (د ۱۲۳۱ ق/۱۸۱۶ م) آن را طرح کرده بود، پایان می‌یابد.[۱۱]
مقصد سوم: شک:[۱۲]
مهم‌ترین ابتکارات شیخ انصاری را باید در مقصد سوم کتاب جست‌وجو نمود. مؤلف برخلاف معمول، اصول عملیه را ذیل ادلهٔ عقلیه و هم‌رتبه با امارات جای نداد (قس: حائری، ۳۵۱، ۳۶۶) و با ارائهٔ تقسیمی حصری از مجاری اصول عملیه (همان چ، ۲/۱۴)، به‌دقت جایگاه هریک از این اصول را ترسیم کرد. به‌این‌ترتیب، شکی که در آن حالت سابقه مورد لحاظ شارع قرار گرفته باشد، مجرای اصل استصحاب، و شکی که چنین نباشد، مجرای ۳ اصل دیگر یعنی برائت، اشتغال (احتیاط) و تخییر خواهد بود.[۱۳]
خاتمه:
در خاتمه کتاب رسائل بحث تعادل و تراجیح مطرح می‌شود.[۱۴]
چاپ
این کتاب در زمانی نامعلوم در دوران حیات مؤلف در نجف به چاپ رسید و سپس در ۱۲۶۸ ق/۱۸۵۲ م، در تهران منتشر شد، از مهم‌ترین چاپ‌های کتاب باید از چاپ انتشارات جامعهٔ مدرسین حوزهٔ علمیهٔ قم (۱۴۱۶ ق/۱۹۹۵ م) یاد کرد که در آن، تواریخی که از سوی نساخ به بهانهٔ اتمام استنساخ کتاب نگاشته شده، به‌اشتباه در ادامهٔ عبارات مؤلف درج گردیده است. نهایتاً باید از چاپ محققانهٔ رسائل به مناسبت کنگرهٔ بزرگداشت شیخ اعظم انصاری نام برد که توسط انتشارات مجمع الفکر الاسلامی (چاپ ۱۴۱۹ق) به انتشار رسیده است.[۱۵]
منابع
- ↑ بیرشک، حسین و احسان آهنگری، «الرسائل»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ذیل مدخل.
- ↑ عیسی الحکیم، حسن، و اسماعیل چنگیزی اردهایی، «حوزه علمیه نجف»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۱۴، ذیل مدخل.
- ↑ مهریزی، مهدی، سیری در فرائد الاصول، آینه پژوهش مهر و آبان 1373 شماره 27
- ↑ پاکتچی، احمد، «حوزه علمیه»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ذیل مدخل.
- ↑ عیسی الحکیم، حسن، و اسماعیل چنگیزی اردهایی، «حوزه علمیه نجف»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۱۴، ذیل مدخل.
- ↑ پاکتچی، احمد، «حوزه علمیه»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ذیل مدخل.
- ↑ بیرشک، حسین و احسان آهنگری، «الرسائل»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ذیل مدخل.
- ↑ أنصاری، مرتضی بن محمد أمین، فرائد الاصول، قم: مجمع الفکر الإسلامی، 1419 ق. فهرست.
- ↑ بیرشک، حسین و احسان آهنگری، «الرسائل»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ذیل مدخل.
- ↑ أنصاری، مرتضی بن محمد أمین، فرائد الاصول، قم: مجمع الفکر الإسلامی، 1419 ق. فهرست.
- ↑ بیرشک، حسین و احسان آهنگری، «الرسائل»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ذیل مدخل.
- ↑ أنصاری، مرتضی بن محمد أمین، فرائد الاصول، قم: مجمع الفکر الإسلامی، 1419 ق. فهرست.
- ↑ بیرشک، حسین و احسان آهنگری، «الرسائل»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ذیل مدخل.
- ↑ أنصاری، مرتضی بن محمد أمین، فرائد الاصول، قم: مجمع الفکر الإسلامی، 1419 ق. فهرست.
- ↑ بیرشک، حسین و احسان آهنگری، «الرسائل»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ذیل مدخل.