سیره عالمان در خواندن نماز شب

سؤال

سیره عالمان در خواندن نماز شب چه بود؟

یکی از اعمالی که مورد تأکید عالمان می‌باشد نماز شب است و این سیره علما برگرفته از سفارش و تأکید قرآن و روایات است. آیت‌الله بهجت از جمله عالمانی بودند که به وفور بر خواندن نماز شب تأکید کرده‌اند و نماز شب را کلید سعادت، توفیقات و روزی می‌دانند. درباره شیخ عباس قمّی آورده‌اند: وی در تمام دوره سال، در چهار فصل، حدّاقل یک ساعت قبل از طلوع فجر بیدار و مشغول نماز و تهجّد بود. به عبادت آخر شب و قبل از سپیده دم اهمیّت زیاد می‌داد. درباره امام خمینی گفته شده امام در بیماری، صحت، زندان، خلاصی، تبعید، حتی بر روی تخت بیمارستان قلب هم نماز شب می‌خواندند.

امام خمینی

درباره سیره امام خمینی درباره نماز شب گفته‌اند که نماز شب امام به صورت متواتر بود. ایشان نماز شب را هفتاد سال مقید بودند. شیخ نصرالله خلخالی گفته است: «من طی چهل سال دوستی با امام، ‏شب‌های زیادی را تا صبح با ایشان بودم. هیچگاه ندیدم نماز شب ایشان ترک بشود. امام همیشه قبل از اذان صبح بیدار بودند و در حال عبادت و مناجات به سر می‌بردند». احمد آقا خمینی گفته است: «در نجف شبی در ماه رمضان، پشت بام خوابیده بودم. ‏خانه ایشان یک خانه کوچک ۴۵ متری بود، بلند شدم دیدم که صدا می‌آید و بعد متوجه شدم که آقاست که در تاریکی در حال نماز شب خواندن است و دست‌هایش را طرف آسمان دراز کرده و گریه می‌کند. برنامه عبادی ایشان این بود که شب تا صبح در ماه مبارک رمضان نماز و دعا می‌خواندند.» یکی از اصحاب امام که با ایشان از پاریس به تهران می‌آمد نقل می کرد به احترام امام طبقه بالای هواپیما را به ایشان اختصاص داده بودند تا در آنجا استراحت بکنند و کسی مزاحم ایشان نباشد. بقیه مسافران طبقهٔ پایین بودند او می‌گفت من جسارت کردم گفتم بروم ببینم امام در چه حالی است. وقتی به طبقهٔ بالای هواپیما رفتم دیدم امام نشسته‌اند و مشغول نمازند و به پهنای صورت اشک می‌ریزند و نماز شب می‌خوانند.»

یکی از نزدیکان امام می‌گوید: امام در بیماری، صحت، زندان، خلاصی، تبعید، حتی بر روی تخت بیمارستان قلب هم نماز شب می‌خواندند. فرزند امام خمینی می‌گوید: «روزی که از نجف عازم کویت شدیم حدود ساعت چهار صبح حرکت کردیم، درست بعد از اذان صبح، و بعد از آن همه گرفتاری‌ها حدود ساعت دوازده، سرانجام امام در هُتل بصره استراحت کردند. دو ساعت نخوابیده بودند که ساعتشان زنگ زد و بیدار شدند و نماز شب خواندند.»

آیت‌الله بهجت

آیت‌الله بهجت از جمله عالمانی بودند که به وفور بر خواندن نماز شب تأکید کرده‌اند و نماز شب را کلید سعادت، توفیقات و روزی می‌دانند و می‌فرمایند: «در تعبدیات کوه کندن از ما نخواسته‌اند، سخت‌ترینش نماز شب است. که در حقیقت تغییر وقت خواب است نه اصل بی خوابی، بلکه نیم ساعت زودتر بخواب تا نیم ساعت زودتر بیدار شی، نماز شب مفتاح توفیقات است.»

آیت‌الله بهجت گفته‌اند: نماز شب را ترک نکنید که برکات بسیار دنیوی و اخروی دارد. می‌گویند اگر کسی نماز شب خواند و فردای آن روز گفت من گرسنه مانده‌ام؛ دروغ می‌گوید! مگر اینکه روزه گرفته باشد؛ زیرا خداوند رزق و روزی او را تضمین کرده است.

سیره برخی عالمان

• علامه طباطبائی نقل می کند یک روز مرحوم قاضی چون به من رسیدند، گفتند: «ای فرزند! دنیا می‌خواهی نماز شب بخوان، آخرت می‌خواهی نماز شب بخوان».
• آخوند ملاحسینقلی همدانی در باب شب زنده‌داری می‌گوید: از طالبان آخرت، احدی به مقامی از مقامات دینی نرسید مگر آنان که اهل تهجد و شب زنده‌داری بودند.
• درباره شیخ جعفر کاشف الغطاء گفته‌اند در عبادت و صفای باطن و حالت تضرع و زاری به درگاه حضرت باری و تهجد و سحرخیزی و دعا و مناجات، یکی از اوتاد روزگار بود و حتی الامکان نمی‌گذاشت عملی مستحب از او فوت شود. شیخ حسن، فرزند کاشف الغطاء می‌گوید: عادت شیخ جعفر آن بود که هر شب وقت سحر بیدار بود و می‌آمد دم در اتاق‌ها و عیال و فرزندان همه را بیدار می‌کرد و می‌گفت: «برخیزید و نماز شب بخوانید»
• شهید مطهری می‌گوید: «یک سلسله لذت‌ها معنویت ما را بالا می‌برد. برای کسی که اهل تهجد و نماز شب است، جزو صادقین و صابرین و مستغفرین بالاسحار است، نماز شب لذت و بهجت دارد.
• محدث قمی دربارهٔ استادش حاج میرزا حسین نوری می‌نویسد: «او در زهد و عبادت سخت کوشا بود. نماز شب او فوت نشد و راز و نیازش با خداوند متعال در تمام شب‌ها برقرار بود».
• آیت‌الله سید عبدالکریم کشمیری می‌فرمود: نماز شب بخوانید. بعضی اعمال مقام می‌آورد مانند نماز شب «عَسی أَنْ یَبْعَثَکَ رَبکَ مَقاماً مَحْمُوداً» که انسان به مقام محمود می‌رسد و مجاور خدا می‌شود. آقاسید عبدالکریم کشمیری می‌فرمودند: سالک که آخر شب و بین الطلوعین بیدار نباشد به جایی نمی‌رسد؛ هزار سال هم زحمت بکشد فایده ندارد این دستور اساسی است.
• آیت‌اللّه سیدعلی قاضی طباطبائی درباره عظمت نماز شب می‌فرماید: اما نماز شب؛ پس هیچ چاره و گریزی از آن برای مؤمنین نیست. تعجب از کسی که می‌خواهد به کمال، دست یابد در حالی که برای نماز شب، قیام نمی‌کند و ما نشنیدیم که احدی بتواند به آن مقامات دست یابد، مگر به وسیله نماز شب.
• آیت‌الله علی آقا صافی می‌فرمود: از زمانی که من تکلیف شدم یک مرتبه نماز شبم ترک نشد، یک ساعت قبل از اذان صبح از خواب بلند شده و نماز شب می‌خواندند و تلاوت قرآن داشتند و از خوف خدا گریه می‌کردند.
• در شرح حال شیخ عباس قمّی آورده‌اند: وی در تمام دوره سال، در چهار فصل، حداقل یک ساعت قبل از طلوع فجر بیدار و مشغول نماز و تهجّد بود. به عبادت آخر شب و قبل از سپیده دم اهمیّت زیاد می‌داد و معتقد بود که بهترین اعمال مستحبّی، عبادت و تهجّد است فرزند بزرگش می‌گوید: تا آن جا که من به خاطر دارم بیداری آخر شب از او فوت نشد. حتّی در سفرها، این شیوه عملی می‌شد. محدّث قمی درباره استادش حاج میرزا حسین نوری، می‌نویسد: او در زهد و عبادت سخت کوشا بود، نماز شب او فوت نشد و راز و نیازش با خداوند متعال در تمام شبها برقرار بود.
• آیت‌الله شیخ عبدالکریم حق‌شناس در یکی از جلسات درس اخلاق خود ضمن توصیه به خواندن نماز شب فرمودند: در روایت آمده کسی که به‌دنبال نورایت درون است، باید نصف شب‌ها رابطه قلبی با پروردگار داشته باشد. وقتی بنده‌ای در دل شب، با خدای خود خلوت کند، پروردگار قلب او را نورانی می‌کند.