سیره عالمان در خواندن نماز شب

سؤال

سیره عالمان در خواندن نماز شب چه بود؟

یکی از اعمالی که مورد تأکید همه علما می باشد بحث نماز شب است و این سیره علما برگرفته از سفارش و تأکید ایمه اطهار علیه سلام می باشد.

علامه طباطبایی

علامه طباطبائی می گوید: چون به نجف اشرف برای تحصیل مشرف شدم، به لحاظ خویشاوندی گاه گاهی به محضر مرحوم قاضی شرفیاب می شدم، تا یک روز دَرِ مدرسه ای ایستاده بودم که مرحوم قاضی از آن جا عبور می کردند. چون به من رسیدند دست خود را روی شانه من گذاردند و گفتند: «ای فرزند! دنیا می خواهی نماز شب بخوان، آخرت می خواهی نماز شب بخوان».

امام خمینی

نماز شب امام به صورت متواتر بود. ایشان نماز شب را هفتاد سال مقید بودند. مرحوم شیخ نصرالله خلخالی می گفت: «من طی چهل سال دوستی با امام، ‏‎ ‎‏شبهای زیادی را تا صبح با ایشان بودم. هیچگاه ندیدم نماز شب ایشان ترک بشود. امام‏‎ ‎‏همیشه قبل از اذان صبح بیدار بودند و در حال عبادت و مناجات به سر می بردند». حاج احمد آقا می گفت: در نجف شبی در ماه رمضان، پشت بام خوابیده بودم.‏‎ ‎‏خانه ایشان یک خانه کوچک 45 متری بود، بلند شدم دیدم که صدا می آید و بعد متوجه‏‎ ‎‏شدم که آقاست که در تاریکی در حال نماز شب خواندن است و دستهایش را طرف‏‎ ‎‏آسمان دراز کرده و گریه می کند. برنامه عبادی ایشان این بود که شب تا صبح در ماه‏‎ ‎‏مبارک رمضان نماز و دعا می خواندند. یکی از اصحاب امام که با ایشان از پاریس به تهران می آمد نقل می کردبه احترام‏‎ ‎‏امام طبقه بالای هواپیما را به ایشان اختصاص داده بودند تا در آنجا استراحت بکنند و‏‎ ‎‏کسی مزاحم ایشان نباشد. بقیه مسافران طبقۀ پایین بودند او می گفت من جسارت کردم‏‎ ‎‏گفتم بروم ببینم امام در چه حالی است. وقتی به طبقۀ بالای هواپیما رفتم دیدم امام‏‎ ‎‏نشسته اند و مشغول نمازند و به پهنای صورت اشک می ریزند و نماز شب‏‎ میخوانند.

یکی از نزدیکان امام می گوید:امام در بیماری، صحت، زندان، خلاصی، تبعید، حتی بر روی تخت بیمارستان قلب هم نماز شب می خواندند. ایشان در قم بیمار شدند و به دستور اطبا به تهران منتقل شدند. شبی که از پاریس به سوی تهران می آمدند در طبقه ی بالای هواپیما نماز شب می خواندند. آثار اشک بر گونه های مبارک امام، حکایت از شب زنده داری و گریه های نیمه شب وی دارد. فرزند امام خمینی می گوید: روزی که از نجف عازم کویت شدیم حدود ساعت چهار صبح حرکت کردیم، درست بعد از اذان صبح، و بعد از آن همه گرفتاری ها حدود ساعت دوازده، سرانجام امام در هُتل بصره استراحت کردند. دو ساعت نخوابیده بودند که ساعتشان زنگ زد و بیدار شدند و نماز شب خواندند.

آیت‌الله بهجت

آیت‌الله بهجت از جمله عالمانی بودند که به وفور بر خواندن نماز شب تاکید کرده اند و کلید سعادت، توفیقات و روزی میدانند و میفرمایند: در تعبیدات کوه کندن از ما نخواسته اند، سخت ترینش نماز شب است. که در حقیقت تغییر وقت خواب است نه اصل بی خوابی، بلکه نیم ساعت زودتر بخواب تا نیم ساعت زودتر بیدار شی، نماز شب مفتاح توفیقات است.

آیت الله بهجت می فرمودند : نماز شب را ترک نکنید که برکات بسیار دنیوی و اخروی دارد می گویند اگر کسی نماز شب خواند و فردای آن روز گفت من گرسنه مانده ام؛ دروغ می گوید! مگر اینکه روزه گرفته باشد. زیرا خداوند رزق و روزی او را تضمین کرده است.

سیره برخی عالمان

• آخوند ملاحسینقلی همدانی(ره) در باب شب زنده داری می‌گوید: از طالبان آخرت، احدى به مقامى از مقامات دینى نرسید مگر آنانکه اهل تهجد و شب زنده‏دارى بود.
• شیخ جعفر کاشف الغطاء: شیخ در عبادت و صفای باطن و حالت تضرع و زاری به درگاه حضرت باری و تهجد و سحرخیزی و دعا و مناجات، یکی از اوتاد روزگار بود و حتی الامکان نمی گذاشت عملی مستحب از او فوت شود. شیخ حسن، فرزند کاشف الغطاء می گوید: عادت شیخ جعفر آن بود که هر شب وقت سحر بیدار بود و می آمد دم در اتاق ها و عیال و فرزندان همه را بیدار می کرد و می گفت: « برخیزید و نماز شب بخوانید»
• شهید مطهری می گوید: یک سلسله لذت ها معنویت ما را بالا می برد. برای کسی که اهل تهجد و نماز شب است، جزو صادقین و صابرین و مستغفرین بالاسحار است، نماز شب لذت و بهجت دارد.
• محدث قمی و نماز شب: وی در تمام دوره ی سال، حداقل یک ساعت قبل از طلوع فجر بیدار و مشغول نماز و تهجد بود. به عبادت آخر شب و قبل از سپیده دم زیاد اهمیت می داد و معتقد بود که بهترین اعمال مستحب عبادت و تهجد است. فرزند بزرگش می گوید: «تا آن جا که من به خاطر دارم بیداری آخر شب از او فوت نشد، حتی در سفرها». محدث قمی درباره ی استادش حاج میرزا حسین نوری رحمه الله می نویسد:«او در زهد و عبادت سخت کوشا بود. نماز شب او فوت نشد و راز و نیازش با خداوند متعال در تمام شب ها برقرار بود».
• آیت الله سید عبد الکریم کشمیری می‌فرمود: نماز شب بخوانید. بعضی اعمال مقام می‌آورد مانند نماز شب «عَسى‏ أَنْ یَبْعَثَکَ رَبکَ مَقاماً مَحْمُوداً» که انسان به مقام محمود می‌رسد و مجاور خدا می‌شود. آقاسید عبدالکریم کشمیری میفرمودند: سالک که آخر شب و بین الطلوعین بیدار نباشد به جایی نمی رسد؛ هزار سال هم زحمت بکشد فایده ندارد این دستور اساسی است.
• آیة اللّه سید علی قاضی طباطبائی رحمه‌الله درباره عظمت نماز شب می‌فرماید: اما نماز شب؛ پس هیچ چاره و گریزی از آن برای مؤمنین نیست. تعجب از کسی که می‌خواهد به کمال، دست یابد در حالی که برای نماز شب، قیام نمی‌کند و ما نشنیدیم که احدی بتواند به آن مقامات دست یابد، مگر به وسیله نماز شب.
• حضرت آيت الله علي آقا صافي مي فرمود: از زماني كه من تكليف شدم يك مرتبه نماز شبم ترك نشد، يك ساعت قبل از اذان صبح از خواب بلند شده و نماز شب مي خواندند و تلاوت قرآن داشتند و از خوف خدا گريه مي كردند.
• در شرح حال محدّث گرانمایه ، حاج شیخ عباس قمّی آورده اند: وی در تمام دوره سال ، در چهار فصل ، حدّاقل یک ساعت قبل از طلوع فجر بیدار و مشغول نماز و تهجّد بود. به عبادت آخر شب و قبل از سپیده دم اهمیّت زیاد می داد و معتقد بود که بهترین اعمال مستحبّی ، عبادت و تهجّد است فرزند بزرگش می گوید: تا آن جا که من به خاطر دارم بیداری آخر شب از او فوت نشد. حتّی در سفرها، این شیوه عملی می شد. محدّث قمی درباره استادش حاج میرزا حسین نوری ، می نویسد: او در زهد و عبادت سخت کوشا بود، نماز شب او فوت نشد و راز و نیازش با خداوند متعال در تمام شبها برقرار بود.
• مرحوم آیت الله شیخ عبدالکریم حق شناس(ره) در یکی از جلسات درس اخلاق خود ضمن توصیه به خواندن نماز شب فرمودند: در روایت آمده که «إنّ العبد إذا تخلی بسیده فی جوف اللیل المظلم و ناجاه اثبت الله النور فی قلبه»؛ (امالی صدوق/۳۵۴) کسی به‌دنبال نورایت درون است، باید نصف شب‌ها رابطه قلبی با پروردگار داشته باشد. وقتی بنده‌ای در دل شب، با خدای خود خلوت کند، پروردگار قلب او را نورانی می‌کند.