دفاع مشروع

سؤال

آیا در قوانین مدنی یا کیفری کشور، ماده، قانون یا تبصره‌ای در مورد دفاع از خود در مقابل ضرب و جرح عمدی آمده است؟

دفاع مشروع آن است که هر شخص می‌تواند در مقابل تجاوز و تعدی دیگری از خود دفاع کند. براساس ماده ۶۱ قانون مجازات اسلامی ایران برای احراز دفاع بودن سه شرط را در نظر گرفته‌اند:

• دفاع با تجاوز و خطر متناسب باشد.
• عمل ارتکابی، بیش از حد، لازم نباشد.
• توسل به قوای دولتی بدون فوت وقت عملاً ممکن و موثر نباشد.

با حفظ این شرائط، هر فردی در مقام دفاع از جان، آبرو، ناموس، مال و یا حتی فرد دیگری در برابر هرگونه تجاوز، عملی انجام دهد که جرم باشد، قابل تعقیب و مجازات نخواهد بود.

شروط دفاع مشروع

دفاع در برابر ضرب و جرح دارای شروطی است:

یکم: تجاوز باید فعلیت داشته باشد؛ بنابراین اگر ضرب و جرحی در گذشته انجام شده باشد چنانچه بعداً به آن پاسخ داده شود انتقام است نه دفاع. به عبارت دیگر دفاع در هنگام ضرب و جرح پذیرفته‌ است و نه بعد از آن و همچنین کسی نمی‌تواند به صرف تهدید به جرح پیش‌دستی کرده، به عنوان دفاع مشروع به او آسیب برساند؛ زیرا در این حالت امکان مراجعه به نیروهای انتظامی (توسل به قوای دولتی) امکان‌پذیر است.

دوم: تجاوز باید به نحوی انجام گیرد که غیرقابل دفع باشد؛ یعنی در جایی که شخص نتواند با کمک نیروی انتظامی ضرب و جرح را از خود دور کند حق دفاع وجود دارد.

سوم: تجاوز باید غیرقانونی باشد. بدین جهت ماده ۶۲ قانون مجازات اسلامی مقاومت در برابر نیروهای انتظامی را در زمانی که مشغول انجام وظیفه خود باشند دفاع محسوب نمی‌کند. «مگر آن که قوای مزبور از حدود وظیفه خود خارج شوند و حسب ادله و قرائن موجود خوف آن باشد که عملیات آنان موجب قتل یا جرح یا تعرض به عرض یا ناموس گردد در این صورت دفاع جایز است.»

چهارم: دفاع تنها وسیله ممکن برای دفع تجاوز باشد: بنابراین اگر شخص قوی می‌تواند فردی ضعیف تر از خود را به آسانی مغلوب کند بی آن که احتیاجی به ضرب و جرح باشد نمی‌تواند اقدام به ضرب شخص مقابل کند.

پنجم: دفاع متناسب با تجاوز باشد یعنی شخص در مقابل ضرب وجرح حق ضرب و جرح شدید یا قتل متجاوز را ندارد.

ششم: دشنام و ناسزا به هیچ وجه دفاع محسوب نمی‌گردد.