نمایش مبدأ برای حدیث «علی ممسوس فی ذات الله»

{{شروع متن}}
{{سوال}}آیا حدیث عَلِیٌ مَمْسُوسٌ فِی ذَاتِ اللَّهِ معتبر است؟ مراد از ممسوس فی ذات الله چیست؟{{پایان سوال}}

{{پاسخ}}
{{جعبه اطلاعات حدیث
 | عنوان =حدیث «فانه (علی) ممسوس فی ذات الله»
 | تصویر =علی ممسوس فی ذات الله۴.jpg
 | توضیح تصویر =<small>قطعه خوشنویسی از «علی ممسوس فی ذات الله» به خط شکسته‌نستعلیق، اثر مجید رستگار (۱۳۹۴ش).</small>
 | اندازه تصویر =
 | نام‌های دیگر =
 | موضوع  = [[فضائل امام علی(ع)]]
 | به نقل از  = [[پیامبر(ص)]]
 | روایات مشابه =
 | راوی اصلی = کَعْب بن عُجْرَه
 | دیگر راویان = عبدالرحمن بن عبدالله حصیری، سلیمان بن احمد، هارون بن سلیمان بَصْری
 | اعتبار سند = [[حدیث ضعیف|ضعیف]]
 | منابع شیعه = اَلْاَربعین عَنِ الْاَربعین فی فضائلِ امیرالمؤمنین(ع) نوشته [[منتجب‌الدین رازی]]
 | منابع سنی = المعجم الاَوْسط، حلیةُ الاولیاء و طبقاتُ الْاَصفیاء
 | توضیحات = محتوا مورد تأیید دیگر روایات صحیح
}}
{{درگاه|غدیر}}
'''فَاِنَّهُ (عَلی) مَمْسُوسٌ فِی ذَاتِ اللَّهِ''' حدیثی از [[پیامبر(ص)‌]]، که به مجذوب و شیفته بودنِ [[امام علی(ع)]] نسبت به [[ذات خدا]] معنا شده است. سند روایت به دلیل وجود راویان ناشناخته در سلسله سند، [[حدیث ضعیف|ضعیف]] شمرده شده؛ ولی محتوای آن مورد تأیید دیگر روایاتِ [[حدیث صحیح|صحیح]] است.  

برخی عالمان،‌ ممسوس فی ذات الله را به معنای شجاعت و بی‌باکی امام علی(ع) و نیز، مخلوط شدن گوشت و خون او با محبت الهی دانسته‌اند. این حدیث در کتاب‌های «اَلْاَربعین عَنِ الْاَربعین فی فضائلِ امیرالمؤمنین(ع)»، نوشته [[منتجب‌الدین رازی]]، عالم مسلمان قرن ششم قمری و  «المعجمُ الاَوْسط» نوشته ابوالقاسم طبرانی، عالم [[اهل‌سنت]] قرن چهارم قمری، ذکر شده است.

== متن و ترجمه ==
از پیامبر(ص) چنین نقل شده است:<ref>منتجب الدین رازی، علی، الاربعون حدیثا عن اربعین شیخا من اربعین صحابیا فی فضائل الامام امیرالمؤمنین(ع) قم، مدرسة الامام المهدی، چاپ اول، ۱۴۰۸ق، ص۵۴، حدیث ۲۶.</ref> 
{{عربی بزرگ|لَا تَسُبُّوا عَلِیّاً فَإِنَّهُ مَمْسُوسٌ فِی ذَاتِ اللَّهِ تَعَالَی|ترجمه=علی را دشنام ندهید؛ زیرا او مجذوب و شیفته ذات خدای بلند‌مرتبه است.}}

== سند ==
حدیث فَاِنَّهُ (علی) ممسوس فی ذات الله، در کتاب «اَلْاَربعین عَنِ الْاَربعین فی فضائلِ امیرالمؤمنین(ع)»، نوشته [[منتجب‌الدین رازی]]، عالم مسلمان قرن ششم قمری، از [[پیامبر(ص)]] نقل شده است.<ref>منتجب الدین رازی، علی، الاربعون حدیثا عن اربعین شیخا من اربعین صحابیا فی فضائل الامام امیرالمؤمنین(ع) قم، مدرسة الامام المهدی، چاپ اول، ۱۴۰۸ق، ص۵۴، حدیث ۲۶.</ref> برخی تراجم‌نگاران، منتجب‌الدین رازی را شیعه<ref>برای نمونه نگاه کنید به خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، تحقیق اسدالله اسماعیلیان، قم، دهاقانی (اسماعیلیان)، ۱۳۹۰ش، ج۴، ص۳۱۷؛ افندی، عبدالله، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، تحقیق احمد حسینی اشکوری، بیروت، مؤسسة التاریخ العربی، ۱۴۳۱ق، ج۴، ص۱۴۱ و ۱۴۲.</ref> و برخی او را از [[اهل‌سنت]] دانسته‌اند.<ref>قزوینی، آقارضی، ضیافة الاخوان، به نقل از افندی، عبدالله، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، تحقیق احمد حسینی اشکوری، بیروت، مؤسسة التاریخ العربی، ۱۴۳۱ق، ج۴، ص۱۴۱ و ۱۴۲.</ref> 

راویان در سلسه سند این حدیث، چنین‌اند:

* سلیمان بن احمد: در کتاب‌های [[علم رجال|رجالی]] شیعه نام او ذکر نشده و ناشناخته است.
* هارون بن سلیمان بَصْری: رجال‌شناسان شیعه و سنی نام او را ذکر نکرده‌اند.
* سُفیان بن بِشر کوفی: در کتاب‌های رجالی شیعه ذکر نشده<ref>نمازی شاهرودی، علی، مستدرکات علم رجال الحدیث، تهران، حیدری، چاپ اول، ۱۴۱۴ق، ج۴، ص۸۹.</ref> و در کتاب‌های اهل سنت ناشناخته شمرده شده است.<ref name=":0">البانی، محمد ناصرالدین، سلسلة الاحادیث الضعیفة و الموضوعة و اثرها السیئ فی الامة، ریاض، دار المعارف، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۲۹۹.</ref>
* یزید بن ابی‌زیاد: به گفته محمد جواهری، رجال‌شناس شیعه، ناشناخته است.<ref>جواهری، محمد، المفید من معجم رجال الحدیث، ص۶۶۹.</ref> 
* اسحاق بن کَعْبِ بن عُجْرَه: عالمان اهل سنت او را مجهول و ناشناخته دانسته‌‌اند.<ref>ابن حجر عسقلانی، احمد، تقریب التهذیب، بیروت، دار الکتب العلمیه، چاپ دوم، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۸۴.</ref> 
* کعب بن عجره پدر اسحاق: از اصحاب [[پیامبر(ص)]] و [[امام علی(ع)]] دانسته شده است.<ref>خویی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۱۴، ص۱۱۷.</ref>
* عبدالرحمان بن عبدالله حَصیری بَصیر: برخی رجال‌شناسان اهل سنت او را [[ثقه]] شمرده‌اند.<ref>ذهبی، محمد، الکاشف فی معرفة من له روایة فی کتب الستة، جده، دار القبله للثقافه الاسلامیة، چاپ اول، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۶۳۲؛ سبکی، عبدالوهاب، طبقات الشافعیة الکبری، بی‌جا، دار احیاء الکتب العربیة، بی‌تا، ج۷، ص۱۵۰.</ref>

حدیث‌شناسان حدیثی را که در سلسله‌سند آن، یک یا بیشتر از یک راویِ ناشناخته وجود داشته باشد، [[حدیث مجهول]] نامیده و از نظر سندی [[حدیث ضعیف|ضعیف]] می‌دانند.<ref>مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، [https://lib.eshia.ir/23017 فرهنگ فقه فارسی]، زیر نظر سید محمود هاشمی شاهرودی، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، ج۳، ص۲۶۹.</ref>

این حدیث در برخی کتاب‌های اهل سنت، مانند المعجم الاَوْسط نوشته ابوالقاسم طبرانی (درگذشت ۳۶۰ق)<ref>طبرانی، ابوالقاسم، المعجم الاوسط، تحقیق طارق بن عوض‌الله بن محمد و عبدالمحسن بن ابراهیم الحسینی، قاهره، دار الحرمین، بی تا، ج۹، ص۱۴۲.</ref> و «حلیةُ الاولیاء و طبقاتُ الْاَصفیاء» نوشته ابونُعَیم اصفهانی (درگذشت ۴۳۰ق)<ref>اصبهانی، ابونعیم، حلیة الاولیاء و طبقات الاصفیاء، مصر، السعادة، ۱۳۹۴ق، ج۱، ص۶۸.</ref> آمده است. محمد ناصر‌الدین البانی، عالم [[سلفیه|سلفی]] (درگذشت ۱۴۲۰ق)، سند این روایت را ضعیف دانسته است.<ref name=":0" />

== معنای ممسوس فی ذات الله ==
درباره عبارت «ممسوس فی ذات الله» نظرهای متفاوتی وجود دارد:

* [[فیض کاشانی]]، حکیم و محدّث شیعه قرن یازدهم قمری، ممسوس فی ذات الله را به معنای کسی دانسته که از خود بریده و به خدا وصل شده و همه قدرت‌ها را غرق در قدرت خدا می‌داند.<ref name=":1" /> همچنین همه دانش‌ها را برگرفته از دانش الهی دانسته و هر کمال و اراده‌ای را از خدا می‌بیند.<ref name=":1">فیض کاشانی، محمد محسن، الوافی، اصفهان، کتابخانه امام امیر المؤمنین، چاپ اول، ۱۴۰۶ق، ج‏۳، ص۵۱۵.</ref> [[سید علی‌خان مدنی]]، عالم شیعه قرن دوازدهم قمری، معتقد است چنین شخصی را نباید دشنام داد؛ زیرا همه صفات و کمالاتش خدایی است.<ref>کبیر مدنی، علی‌خان، ریاض السالکین فی شرح صحیفة سید الساجدین، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۳۴.</ref>

* ممسوس را به معنای مجذوب و شیفته کسی بودن نیز دانسته‌اند. [[علامه مجلسی]] در توضیح این روایت، به محبت زیاد امام علی(ع) نسبت به خدا اشاره کرده؛‌ طوری که گویا او مجنون خدا بوده است.  مجلسی همچنین احتمال داده ممسوس به معنای مخلوط شدن گوشت و خون امام علی(ع) با محبت الهی باشد.<ref>مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق، ج۳۹، ص۳۱۳.</ref>

* برخی معتقدند پیامبر(ص)، امام علی(ع) را «ممسوس فی ذات الله» به معنای «مجنون خدا» دانسته است؛ زیرا همان گونه که مجنون از گفتار دیگران باک ندارد، علی(ع) نیز در راه خدا باک ندارد و نمی‌ترسد دیگران درباره او چگونه قضاوت کنند.<ref>رحمانی همدانی، احمد، الامام علی بن ابی‌طالب، بی‌جا، مرکز فرهنگی انتشاراتی منیر، چاپ اول، ۱۳۷۷ش، ص۱۳۲.</ref>

== ممسوس فی ذات الله درباره علی‌اکبر(ع) ==
از [[جعفر شوشتری]]، [[مجتهد]] و منبری [[شیعه]] قرن چهاردهم قمری، نقل شده هنگام خداحافظی [[حضرت علی‌اکبر(ع)]] با زنان کاروان برای رفتن به میدان جنگ،‌ [[امام حسین(ع)]] به زنان گفت: «او را رها کنید. او ممسوس در ذات خدا و کشته شده در راه خدا است».<ref>بیضون، لبیب، [https://lib.eshia.ir/86928/2/3 موسوعة کربلاء]، ج۲، ص۱۱۷، بيروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، بی‌تا.</ref> این حدیث در کتاب‌های روایی ذکر نشده است.{{پایان پاسخ}}

== نگارخانه ==
<gallery mode=packed height="100px">
علی ممسوس فی ذات الله۳.jpg|قطعه خوشنویسی از علی ممسوس فی ذات الله، در قالب «هو» که به غرق شدن [[امام علی(ع)]] در ذات خدا اشاره دارد.
علی ممسوس فی ذات الله۵.jpg|قطعه خوشنویسی از «علی ممسوس فی ذات الله» به خط ثلث، اثر محسن سلیمانی (۱۳۹۱ش)
علی ممسوس فی ذات الله۶.jpg|قطعه خوشنویسی از «علی ممسوس فی ذات الله» به خط نستعلیق، اثر وحیدرضا رزاقی
علی ممسوس فی ذات الله۷.jpg|قطعه خوشنویسی از علی ممسوس فی ذات الله به خط ثلث، اثر محسن بهارزاده (۱۴۳۲ق)
علی ممسوس فی ذات الله۲.jpg|قطعه خوشنویسی از علی ممسوس فی ذات الله به خط معلی
</gallery>

== منابع ==
{{پانویس|۲}}

== پیوند به بیرون ==

* [http://ensani.ir/fa/article/452078 نقش اختلاف نسخ در گوناگونی برداشت‌ها: مطالعه موردی حدیث «علی ممسوس فی ذات الله»]
{{شاخه
 | شاخه اصلی = تاریخ
 | شاخه فرعی۱ = تاریخ و سیره معصومان 
 | شاخه فرعی۲ = امام علی(ع)
 | شاخه فرعی۳ =
}}

{{تکمیل مقاله
 | شناسه =شد
 | تیترها =شد
 | ویرایش =شد
 | لینک‌دهی =شد
 | ناوبری =
 | نمایه =
 | تغییر مسیر =شد
 | بازبینی =شد
 | ارجاعات =
 | بازبینی نویسنده = 
 | تکمیل =
 | اولویت =ب
 | کیفیت =ب
}}
{{پایان متن}}

[[رده:منبع‌شناسی]]
[[رده:مقاله‌های پیشنهادی]]
[[رده:فقه الحدیث]]