حدود

سؤال

حدّ به چه معناست و برای چه مواردی این مجازات قرار داده شده است؟

بدون شک، نظام کیفری قدیمی‌ترین مقرراتی را دارد که هماهنگ با تحول زندگی اجتماعی بشر به حیات و توسعه خود ادامه داده است. حقوق کیفری اسلام ضمن تبیین مصالح و ارزش‌های بنیادین جامعه ضمانت اجرائی مناسبی مقرر می‌دارد؛ که در فقه اسلامی با عنوان حدود مطرح است.

حدّ در لغت به معنای منع است و حدید نیز از همین ریشه می‌باشد، چون سخت و ممتنع است، به دربان حداد گفته می‌شود، چون مانع ورود مردم می‌شود؛ مجازات‌های مقدر شرعی را از آن لحاظ حد نامیده‌اند که مانع مردم از ارتکاب گناهان می‌شود.}} در فقه القرآن آمده: الحد فی اللغه المنع وحد العاصی سمی به لأنه یمنعه عن المعاوده «حد در لغت به معنای منع است، و در حد گناهکار به این اسم نامیده شده، بدان جهت که او را از بازگشت به گناه منع می‌کنند.» نیز در شرح فتح القدیر می‌نویسد:, «انّها موانع قبل الفعل، زواجر بعده ای العلم شرعیتها یمنع الاقدام علی الفعل و ایقاعها بعده یمنع العود الیه؛ «حدود قبل از وقوع فعل مجرمانه مانع ارتکاب آن می‌شوند و پس از وقوع برای جلوگیری از ارتکاب دیگران اجرا می‌شود، یعنی اطلاع از قانونی شدن مجازاتها، انسان را از اقدام به فعل مجرمانه بازمی‌دارد، و اجرای مجازات مجرم، وی و دیگران را از تکرار جرم بازمی‌دارد.

در اصطلاح، حد به مجازاتی گفته می‌شود که نوع، میزان و کیفیت آن در شرع تعیین شده است. فقها گفته‌اند:, کل ماله عقوبه مقدره یسمی حدا، «هر آنچه که دارای مجازات مقدر و معین شرعی است، حد نامیده می‌شود». بدین ترتیب، حدود کیفرهای تعبدی هستند که نص صریح کتاب و سنت بر آنها دلالت دارند و میزان و کیفیت آنها در شرع مشخص شده است، قانونگذار عادی حق تصرف در آن را ندارند.

مصالحی بنیادین در زندگی وجود دارند که از اهمیت بسیار بالایی برخوردار هستند و فقط حفظ آنها لازم است و آنها «پنج چیز است که در شریعت همه پیامبران حفظ آنها لازم و قطعی به شمار می‌آید: دین، نفس، مال، نسب و عقل. حفظ دین به اقامه عبادات و کشتن کافران و مرتدان، و اجرای حد بر کسانی که دین را سبک شمارد؛ حفظ نفس به قصاص کردن و دیه گرفتن است؛ حفظ نسب به نکاح و منع از زنا و لواط و امثال آن و جریان حد بر مرتکب آنهاست؛ حفظ عقل که موجب امتیاز انسان از حیوانات است به منع از آشامیدن شراب و دیگر چیزهای مست کننده و اجرای حد بر مرتکب آنهاست».

مصالح نامبرده که به ضروریات پنجگانه معروفند، ارکان تشکیل دهنده یک جامعه به شمار می‌روند و هر تجاوزی به آنها در واقع تجاوز به اصل جامعه است. به همین دلیل، اسلام از آنها دفاع می‌کند و تلاش دارد تا حریم این ارزش‌های بنیادین از تجاوز مصون بماند، زیرا دوام و بقای جامعه در گرو وجود این مصالح است و هر گونه سهل انگاری در حفظ و حمایت از آنها به سقوط تدریجی جامعه می‌انجامد، لذا حدود جهت پاسداری از مصالح بنیادین جامعه و پیشگیری از حریم و تجاوز به حریم اجتماع وضع شده‌اند و اقامه حد بر مرتکبان جرایم حدی تا آنجا اهمیت دارد که پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله می‌فرماید: «اقامه حدّ بهتر از (باریدن) باران در چهل صبح است».

امام موسی بن جعفر(ع) فرمودند: در تفسیر آیه شریفه ﴿یحیی الأرض بعد موتها فرمودند: خداوند زمین را به وسیله باران زنده نمی‌کند، بلکه مردانی را بر می‌انگیزاند که عدالت را زنده کنند، سپس زمین به خاطر احیای عدالت زنده می‌شود. بعد فرمودند: یقیناً اجرای حد در راستای اقامه عدالت سودمندتر است از چهل شبانه روز باران»﴾ این سودمندتر بودن برای آن است که سلامت و امنیت اجتماعی اساس همه چیزهاست. باران پربرکت، فراوانی نعمت و… همه در سایه امنیت مفیدند و کارساز. در اهمیت امنیت همین بس که حضرت ابراهیم(ع) وقتی خانه کعبه را بنا نهاد، نخستین تقاضای او از خداوند درباره امنیت مکه بود، {{قرآن|رب اجعل هذا بلداً آمناً چون که تنها در سایه امنیت است که جامعه شکوفا می‌گردد و اجرای حدود تأمین کننده امنیت اجتماعی و احقاق حقوق است.