تفسیر موضوعی قرآن
تفسیر موضوعی قرآن چگونه است؟ ادله ي مخالفين و موافقين اين تفسير را بيان كنيد؟
تفسیر موضوعی قرآن، به معنای گردآوری آیاتی است که در یک موضوع در حوادث و فرصت‌های مختلف نازل شده است، تا از مجموع آن‌ها نظر قرآن درباره آن موضوع مشخص شود. در روایاتی از اهل بیت(ع)، برای بیان موضوعی، آیات مختلفی که در آن موضوع در قرآن آمده است، ذکر شده است. برخی از مخالفان تفسیر موضوعی، عدم توجه به قبل و بعد آیات برای فهم یک موضوع را زیان بار می‌دانند. در مقابل موافقین تفسیر موضوعی، استفاده اهل بیت(ع) از این شکل تفسیر را، با استناد به روایاتی اثبات می‌کنند.
تعریف و تاریخچه
منظور از تفسير موضوعي، آن است كه آيات مختلفي كه درباره ي يك موضوع در سراسر قرآن در حوادث و فرصت‌هاي مختلف نازل شده است، جمع آوري و جمع بندي شده تا از مجموع آن، نظر قرآن درباره آن موضوع روشن گردد.
این تفسیر را به دو قسم می‌توان لحاظ کرد:
- منظور از تفسير موضوعي قرآن، تفسير تمامي قرآن به روش موضوعي و احصاء تمامي موضوعات اين كتاب مقدّس باشد. مانند تفسير موضوعي قرآن كريم، اثر آيت الله جوادي آملي. این شکل از تفسیر در زمان معاصر ایجاد شده است.
- تفسير موضوعي به معناي فراهم آوردن آيات مشابه و هم مضمون كه مجموع آن در يك جا دسته بندي شده و درباره آن بحث و بررسي شود. این نوع تفسیر سابقه ي طولاني دارد مثل آيات الاحكام محمد بن صائب كلبي متوفاي ۱۴۶ هجري قمري.
تفسیر موضوعی در روایات
روایتی در کتاب اصول کافی، از حضرت موسي بن جعفر(ع) نقل شده است که حضرت خطاب به هشام بن الحكم، در موضوع اهل عقل و فهم، استناد به آياتي از قرآن مي‌‌كنند.[۱] در حديث ديگري در كتاب بحار الانوار از پيامبر اكرم(ص) نقل شده است که ایشان، به بررسي چند موضوع با استناد به آيات قرآن مي پردازند.[۲]
از جمله علمايي كه در اين موضوع پيشگام بوده‌اند؛ علامه مجلسي است، كه در ابتداي هر يك از فصول کتاب بحار الانوار، آيات مربوط به آن موضوع را جمع آوري كرده است، و در برخي موارد نظرات مفسّران را نیز نقل كرده است.[۳]
آراء موافقین و مخالفین تفسیر موضوعی
عمده دليل مخالفين، اين است كه اگر جايگاه آيه را در نظر گرفته نشود و بدون توجه به ما قبل و ما بعد آیه، به آن پرداخته شود، و با آيات ديگري در این موضوع كنار هم قرار گیرد، آيا همان معنايي را خواهد رساند كه اين آيه را در ارتباط با طرح كلّي و تربيتي قرآن کریم در نظر گرفته می‌شود. توجّه به همبستگي آيات سوره‌ها در تفسير قرآن، بسيار حائز اهميّت است؛ زيرا تجزيه ي آيات قرآن و تفسير هر يك جداي از تمامي آن، بيش از هر چيز براي قرآن کریم زيان آور است.[۴]
عمده ادله موافقين تفسير موضوعي اين است که، اين تفسير در خود روايات ائمه(ع) ريشه دارد و به این شکل استفاده شده است.
مطالعه بيشتر
- تفسير موضوعي قرآن، ج۱، اثر استاد عبدالله جوادي آملي.
- پيام قرآن، ج۱، اثر استاد ناصر مكارم شيرازي و همكاران.
- درباره ي شناخت قرآن، اثر محمد علي گرامي.
- منشور جاويد، ج۱، اثراستاد جعفر سبحاني.